«یلدا» از آن بهانههای زیباست که آدم ها را از هر گوشه این شهر شلوغ می کشاند و می نشاند زیر سقفی مشترک، تا که برای ساعتی بی خیال غم نان یا الاکلنگ بازی دلار و سکه، از لذت همنشینی سرشار شوند. اما این سنت قدیمی و خوب، آن قدر زیبایی دارد که در طول سال ها، بهانه و الهام هنرمندان زیادی برای تولید آثار هنری مختلف بوده است.
نمونه اش «پدر نگارگری خراسان» که تابلوی مینیاتوری را به این بهانه خلق و سنت یلدا را به مدد قلمش، بر بوم هنر، ماندگار کرده است.استاد «قاسم باسط راد» را یکی از همین آخرین روزهای پاییز در نمایشگاه کوچکش ملاقات کردیم، آن هم در حالی که سخت سرگرم آموزش به هنرجویانش بود. بعد از کلاسش فراغتی فراهم شد تا به صرف یک چای سیب، با او از «یلدا» بگوییم.
حرف اول؛ احترام به بزرگ تر
این استاد نگارگری حرف را با تابلوی یلدایی اش آغاز می کند و می گوید: من برای همه تصاویر این تابلو، مثل یک کارگردان برنامهریزی کردهام، مثلا پدربزرگ را که در میان جمع احترام ویژهای دارد بالای مجلس نشاندهام، چون این احترام به بزرگترها از مهم ترین مشخصه های شب یلداست. اگر دقت کنید، میبینید که در این ضیافت برای پدربزرگ و پدر خانواده، مخدهای مهیا کردهاند تا محبت و احترام خود را به آن ها نشان دهند و دور تا دور آن ها را عروسها، دامادها و نوهها گرفتهاند.
«باسط راد»، از شرم و حیای دختران سرزمینمان که در آداب و سنن ایرانی نیز تبلوری بارز دارد، چنین میگوید: در تابلوی شب یلدا هم دختران جوان و محجوبی را میبینید که در گوشه ای از مجلس، به نظاره ایستادهاند و وارد جمع نشدهاند. میوههای رنگارنگ، سفره آراسته، سازهایی در دست جوانترها و لباسهای این خانواده بزرگ، همگی حکایت از صمیمیت و شادابی این مجلس دارند.
او شب یلدا را یک انتظار دسته جمعی برای به تماشا نشستن نور توصیف و ابراز امیدواری می کند: کانون خانواده ها در این شب گرم و سفره شان پُربرکت باشد.
6 ماه تلاش برای شب یلدا
این هنرمند درباره ویژگی های این تابلو نیز بیان می کند: نقاشی تابلوی شب چله،شش ماه به طول انجامید و بیش از 120 رنگ در این تابلو استفاده کردم که همه آنها رنگهایی شرقیپسند هستند.
او اظهار کرد: این تابلو با قطع 90 در 120 و با به کارگیری رنگ گواش، آکرلیک و آبرنگ خلق شده است.
شب چله و دورهمی شاد به میزبانی استاد
از استاد درباره برنامهاش در شب یلدا میپرسیم و او به چاشنی لبخندی پاسخ می دهد: منزل ما از آن خانههایی است که در این شب حسابی شلوغ می شود. گاهی پیش آمده که جمع 50 نفری از فامیل و آشنایان دور هم جمع شده اند و مراسمی شادمانه و صمیمانه برگزار کردهایم. این شب چله نیز به رسم سالهای گذشته، خانه ما کانون یک دورهمی شاد دیگر خواهد بود.
یلدا؛ نماد غلبه روشنایی بر تاریکی
در کنار استاد یکی از هنرمندان نقالی مشهد نشسته است. «جواد معینی»، معروف به «مرشد همایون» که 30 سال در این رشته آبا و اجدادی زحمت کشیده، حالا در کنار نمایشگاه استاد باسط راد، یک سفرهخانه سنتی دارد که با حضور مشتریهای هنردوست، برایشان نقالی و پردهخوانی میکند.
مرشد همایون میگوید: شب در سنتهای ما نماد شر و روشنایی نماد خیر بوده، با فرارسیدن شب یلدا، روزها طولانی و شب تاریک و کوتاه میشود و پدران ما نیز این زیبایی طبیعت را نماد پیروزی خیر بر شر میدانستند و به همین بهانه شب چله یا یلدا را در جمع گرم خانواده خود جشن میگرفتند.
او درخصوص برنامههای نقالی خودش در شب یلدا میگوید: در این شب باشکوه، من هم لباس سنتی میپوشم و پردهخوانی میکنم، حدود 30 سال است که نقال هستم. معمولا اگر قرار باشد که یک شب برنامه اجرا کنم، نبردهای کوتاه مثل رستم و اشکبوس با نبرد رستم و اسفندیار را نقالی میکنم، اگر هم مقرر شود که چند شب به مناسبت یلدا، پردهخوانی داشته باشم، نبرد رستم و سهراب یا هفتخان رستم را اجرا میکنم که بسیار جذاب هستند.
این هنرمند از مردم می خواهد تا در این شب سنت شاهنامه خوانی را فراموش نکنند و به دوستان و اطرافیانشان هم توصیه کنند که شاهنامه بخشی از یلدایشان باشد.