ماجرای مهاجرت پزشک آلمانی به مشهد و اقامتی که مادام العمر شد
تعداد بازدید : 38
طبیب ژرمن
نویسنده : غلامرضا آذری خاکستر
دراواخر سال 1313ش. بود که بیمارستان امام رضا(ع)(شاهرضای سابق) در مشهد افتتاح شد. درآن ایام خطه خراسان به شدت به پزشکان متبحر نیاز داشت. بنابراین یکی از اقدامات دولت جذب پزشکان خارجی و استفاده از تجربیات آن ها بود تا این اطبای خارجی، برای بیماران ایرانی شان نسخه بپیچند. بررسی اسناد و مدارک پزشکی این بیمارستان نشان میدهد، در تاریخ 29 خرداد 1313 سید حسن تقیزاده وزیر مختار ایران در فرانسه، طی نامهای به ریاست وزرا در ارتباط با استخدام پزشک برای بیمارستان امام رضا(ع) نوشته است: «عاقبت با یک طبیب آلمانی مهاجر، که در آلمان مدیر مریضخانه بوده مذاکره را تمام کردیم و حاضر است فوری حرکت کند. قرار شد ماهیانه 3500 ریال حقوق و سه هزار و پانصد مارک برای منزل بگیرد.»[1]
مردی که نامش در این نامه آمده بود، سیگفرید هامرشلاخ(هامرشلاک) بود. او متولد شانزدهم ژانویه 1871م. و اهل شهر مادربرگ آلمان بود. در وصف سوابقش نوشته اند: وی در دانشکدههای پزشکی شهرهای ورسبورگ، لاییسسک، برلین به تحصیل پرداخت و در 1893م./1310ق. فارغ التحصیل شد. هامرشلاخ تخصص خود را در رشته زنان و زایمان از دانشگاه کنیگزبرگ در سال 1898م. اخذ نمود. در سال 1905م. بهعنوان رئیس بخش زنان و زایمان دانشگاه کنیگزبرگ انتخاب شد و پس از آن به ریاست بخش زنان و زایمان دانشگاه برلین رسید. در سال 1933م./1311ش. نیزدر آلمان بازنشسته شد.[2]
تلاش های پزشک آلمانی
هامرشلاک در سال 1313ش. به ایران مهاجرت کرد و طبق اسناد مبلغ 700 مارک هزینه سفر این طبیب آلمانی به ایران بود.[3] در تاریخ 26 آبان 1313 مقرر شده است تا جواز ورود مقداری کتب و اشیا و لوازم طبی و مایحتاج هامرشلاخ داده شود.[4]
وی بهعنوان ریاست بخش زنان بیمارستان امام رضا(ع) مشغول به کار شد و پس از دکتر معاضد به ریاست این بیمارستان منصوب شد. در سال 1314ش. روزهای شنبه، سه شنبه و پنج شنبه از ساعت4 الی 5 بعد ازظهر برای امراض زنانه و قابلگی در بیمارستان حضور داشته است.[5]
در مواردی نایب التولیه آستان قدس از پروفسور هامرشلاخ درخواست نموده تا به مداوای برخی از بیماران در منازلشان برود.[6] بهطوری که در هشتم آذرماه 1313 از صبیه حاج سید نظام الدین سرکشیک آستان قدس عیادت نموده است.[7]
وی در سال 1315 ریاست افتخاری کنفرانسهای علمی پزشکان در بیمارستان شاهرضا(امام رضا(ع)) را بر عهده داشته است.[8] او همچنین ازجمله سخنرانان مراسم دریافت کلاه مدرسه پرستاری پروین در 25 فروردین 1317 بود.[9]
استاندار نوشت: دیگر احتیاجی نخواهد بود که مردم برای معالجه به اروپا بروند
استاندار خراسان در تاریخ 8/1/1317طی نامه ای به رئیس الوزرا به اهمیت استخدام هامرشلاک اشاره کرده و نوشته است: «وجود یک نفر پزشک عالی رتبه مثل پروفسور هامرشلاک در بیمارستان شاهرضا(امام رضا(ع) فعلی) مفید است و بودن او در این جا یک عده بانوان ایرانی را از رفتن به فرنگستان برای معالجه مستغنی کرده است. هرگاه چند نفر متخصص درجه اول مثل مشارالیه در کشور داشته باشیم، هیچ احتیاجی نخواهد بود که مردم برای معالجه به اروپا بروند.[10]»
قرارداد دکتر هامرشلاک تبعه دولت آلمان برای مدیریت این بیمارستان و بهعنوان پزشک مخصوص زایشگاه، از مهرماه 1319 تا مهر 1322 تمدید شده و طبق اسناد، وی موظف بود، تمام مقررات اداری آستان قدس و دستوراتی را که از طرف این مجموعه به وی داده میشد انجام دهد و تمام سعی و کوشش خود را برای حُسن جریان امور بیمارستان و معالجه به موقع بیماران بگذارد و همیشه و در هر حال حفظ منافع و انتظامات بیمارستان را جداً منظور کند و تعهد مینماید به هیچ شغلی به جز خدمت در داخل بیمارستان اشتغال نورزد. همچنین در این قرارداد دکتر هامرشلاخ متعهد شده در کارهای مذهبی و سیاسی کشور ایران دخالت نکند و ماهیانه مبلغ 6400 ریال حقوق دریافت کند. البته تاکید شده بود که در موقع فسخ قرارداد مبلغ 700 مارک (برابر با 4480 ریال آن دوران) به وی پرداخت شود و از مرخصی یک ماه در سال نیز برخوردار باشد.[11] همچنین در 26 اسفند 1319 نایب التولیه از دکتر هامرشلاک درخواست آزمایش آب منبع مشهد را نموده است.[12]
مشهد و نگرانی از شیوع سل ریوی
دکتر هامرشلاک در سیزدهم خردادماه 1321 طی نامه ای به نایب التولیه از سل ریوی بهعنوان یکی از بیماریهای فراوان در مشهد یاد کرده و تأسیس بیمارستان مسلولین را پیشنهاد داده است: «فراوانی بیماریهای سلی، مخصوصاً سل ریوی در مشهد ایجاب مینماید که امعان نظر بیشتری به این قسمت شود و توجه وزارت بهداری به لزوم مبارزه با سل ریوی در این شهرستان جلب شود. آمار بیمارستان شاهرضا و مشاهدات عمومی پزشکان آزاد مشهد که در مجمع ماهیانه (کانون پزشکان مشهد) نیز بارها تایید شده و این مسئله را مدلل میسازد و تردیدی نیست که بیماری سل در مشهد از هر شهرستان دیگری بیشتر است.
همواره عدهای بیمار مبتلا به سل ریوی به این بیمارستان مراجعه می کنند که به واسطه فراهم نبودن وسایل معاینه ناچار عذر آنان خواسته میشود. بنابراین استدعا میشود که لزوم تأسیس یک تیمارگاه مبارزه با سل ریوی را در این شهرستان به وزارت بهداری تأکید فرمایند که هرچه زودتر بودجه کافی برای مبارزه با این آفت اجتماعی تأمین شود. البته در این تیمارگاه ممکن خواهد شد که مسلولین را تا آن جایی که خطر سرایت آنان مرتفع شود معالجه نموده ومنظور بهداشتی وزارت بهداری را تأمین کرد و این خود خدمت مهمی است که، از این حیث به اهالی مشهد و این استان خواهد شد.»
وی در جای دیگری از این درخواست متذکر می شود: ضمناً این بیمارستان هم بهواسطه دارا بودن لوازم و وسایل کافی رادیولوژی ممکن است به این تیمارگاه از حیث معاینات و تشخیص مسلولین و پیشرفت معالجه آنان همراهی نموده، اشکال مهم و اساسی هزینه فوق العاده را که از این حیث در تأسیس تیمارگاه مبارزه با سل موجود است از عهده وزارت بهداری بردارد.عجالتاً تا موقعی که مقدمات کار فراهم شود مستدعی است اجازه فرمایند، آقای دکتر حسین اسدی بازرس بهداری استان نهم، که تحصیلات خود را در اروپا مخصوصاً در معالجات سلی نموده و معلومات کافی از این حیث دارد و فعلاً در خدمت وزارت بهداری است استفاده نماییم و به آستان قدس انتقال دهند که اقلاً در مطب عمومی این بیمارستان تا موقعی که مقدمات تأسیس تیمارگاه فراهم شود با وسایل فعلی تا آن جایی که ممکن است به مداوا و تسکین حال مسلولین که مراجعه مینمایند بپردازد.[13]»
هامرشلاک پس از شش سال تابع کشور ایران شد. جایی در میان اسناد ذکر شده که وی در سالهای پایانی عمر به بیماری بورگر(اختلال انسدادی غیر آترواسکلروتیک سرخرگ ها و سیاهرگ های کوچک) مبتلا شد و در سال 1933م. از کار کناره گرفت و در بیمارستان سکونت کرد و تا پایان عمر بهعنوان مشاور به کادر درمانی این بیمارستان کمک مینمود. دکتر هامرشلاک در شهریور 1320 و در دورانی که مشهد به اشغال روسها درآمد، رئیس بیمارستان بود[14]. در دومین روز اشغال مشهد، این پزشک آلمانی به دژبانی احضار شد و پس از بازجویی، روس ها دریافتند که وی تابعیت ایران اختیار نموده و مورد سوءظن نیست و از این روی هامرشلاک را مرخص کردند تا به کار خود ادامه دهد. دکتر هامرشلاخ در سال 1324 به سبب کهولت سن و کسالت، خانه نشین شد.[15] و در سال 1948م./1327ش. در ایران درگذشت.[16]
منابع
[1]. مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سند شماره، 71/98890
[2]. بینام، تاریخچه بیمارستان امام رضا، مشهد، روابط عمومی بیمارستان امام رضا، 1391، ص 89
[3]. دولت ایران و متخصصان مهاجر آلمانی (۱۳۱۹ـ ۱۳۱۰ ش). به کوشش رضا آذری شهرضایی. تهران: سازمان اسناد ملی ایران. پژوهشکده اسناد. ۱۳۷۴، ص87
[4]. سند شماره، 9/99207
[5]. روزنامه آزادی، شماره 989، 31 مرداد 1314
[6]. سند شماره، 7/99965
[7]. همان، 99158
[8]. همان، 14/101711
[9]. تاریخ پرستاری خراسان. رامین رامین نژاد. مشهد: آهنگ قلم. 1391، ص31
[10]. دولت ایران و متخصصان مهاجر آلمانی (۱۳۱۹ـ ۱۳۱۰ ش)، ص104
[11]. سند شماره، 105/90045
[12]. همان، 1/95404
[13]. همان، 14/81824
[14]. جنگ جهانی در ایران. سرکلارمونت اسکراین. ترجمه غلامحسین صالحیار. تهران: سازمان چاپ و انتشارات اطلاعات. بیتا، ص 195
[15]. یک صد سال طب نظامی در خراسان. رامین رامین نژاد، ص 74
[16]. همان، ص 52