عبدالهی- «جاجِم بافی»، «سوزن دوزی»، «نواردوزی»، «مهارت دوخت و دوز لباس کردی» و «بازی بومی محلی شوودوق». اینها نام پنج اثر فرهنگی روستای لایین کلات است که در فهرست میراث فرهنگی ناملموس کشور به ثبت رسیده و جمعه گذشته جشن رونمایی از آنها با حضور مسئولان استانی در کلات برگزار شد. ثبت ملی میراث ناملموس فرهنگی از چندی قبل در خراسان رضوی آغاز شده است تا در کنار ثبت آثار و بناهای تاریخی، فرهنگ و رسوم مردم مناطق مختلف استان نیز به ثبت ملی برسد و در تاریخ ماندگار شود. هنر اقوام کرد و ترک و لر ساکن کلات به زیبایی در هم آمیخته است. آوازها و نواها، رنگهای روشن و تیره برگرفته از طبیعت، نوع بافتهها، مواد اولیه و بسیاری از ویژگیهایی که این اقوام با یکدیگر به اشتراک گذاشتهاند، تنوع کم نظیری را در منطقه کلات پدید آورده است. در این گزارش با پنج میراث فرهنگی ناملموس روستای لایین کلات بیشتر آشنا میشویم.
مهارت دوخت پوشاک کُردی
پوشاک سنتی زنان کرد لایین، قدیمیترین فرم پوشاک کردی زنان در خراسان است و به دلیل دستباف بودن پارچه و تزیینات آن، از ارزش هنری و قیمت زیادی برخوردار است.
این لباس از اصیلترین و زیباترین پوشاک سنتی خراسان است که پوشیدن آن در روستای کردنشین لایین و روستاهای اطراف همچون سندیفال، ایدلیک و. .. از گذشته تا کنون رواج داشته است.
هرچند استفاده از این پوشاک در مناطق ترک نشین و فارس نشین نیز رایج بوده اما به لباس کردی معروف است.
سوزندوزی سنتی
مهارت سوزندوزی سنتی، از گذشته تا کنون در میان مردم روستای لایین و روستاهای اطراف که اشتراک فرهنگی دارند، رواج داشته است. این نقشها روی کلاه، یقه و چاکها و جلوی پیراهن زنانه کردی، نوارهای زینتی لباس کردی زنانه، بازوبند، سربند، جوراب و کیف زده میشود. در سوزن دوزی سنتی بیشتر از نخ ابریشم استفاده میشد اما امروزه بیشتر نخ کاموا مورد استفاده است. سوزن دوزی به همراه مداخل بافی از جمله هنرهای دستی بوده است که زنان و دختران لایین برای تکمیل پوشاک کردی زنانه میآموخته و اجرا میکردهاند.
جاجِم بافی
جاجیم که در گویش کردی کرمانجی محلی «جاجِم» (jajem) خوانده میشود، نوعی دستبافته داری نازکتر از گلیم است که از گذشته بافت و کاربرد آن در میان کردهای خراسان رواج داشته است. جنس جاجیم از پشم گوسفند است که طی مراحلی آماده میشود. در گذشته جاجیم بافی جزو مهمترین هنرهای زنان و دختران کرمانج لایین و منطقه بوده است که در دو سه دهه اخیر با توجه به از بین رفتن زمینه کاربرد سنتی آن که بیشتر به صورت رویه لحاف و رورختخوابی بوده است، مدتی بافت آن از رواج افتاد با توجه به اقبال دوباره جاجیم در میان مردم روستای لایین و ایجاد کاربردهای نوین برای آن، بافت و استفاده از آن دوباره رونق گرفته است. هم اکنون زنان و دختران جوان با یادگیری فنون بافت جاجِم از زنان کهن سال روستا و منطقه، اقدام به برپایی دار مخصوص و بافت جاجم و تهیه مصنوعات جاجمی می کنند. جاجمی کردی خراسان یک رویه است و در دو مدل ساده و نقشدار بافته میشود. جاجم ساده تنها از ردیفهای رنگین که در چله کشی تعیین شده است، بافته میشود اما در جاجیم نقشدار روی رجهای رنگین نقشهای عمودی و افقی نیز ایجاد میشود. عمده نقشها هندسی است که از صدها سال پیش سینه به سینه منتقل شده است.
نوار بافی
از زیباترین شاخههای هنر ابریشم بافی، نواربافی است و شهر زاوین مرکز بافت ابریشم محسوب میشود. ابریشم بافی مردم زاوین دارای کیفیت و موقعیتی جهانی است که اهالی روستاهای زاوین سفلی و علیا در آن تبحر دارند و نشان یونسکو را در این زمینه از آن خود کردهاند. هنرمندان ابریشم باف در بافتههای خود از رنگهای درخشان مشکی، سبز، زرد، سرمهای و سفید استفاده میکنند. طرحهای هندسی این بافتهها قابل مقایسه با قالی و گلیم است. نقوش به کار رفته در این دست بافتهها برگرفته از محیط پیرامون و عوارض طبیعی است.نواربافی شامل نوارهای رنگی و زیبایی است که در بسیاری از لباسهای محلی و لباسهای دیگر مانند مانتو و شلوار نیز قابل استفاده هستند.
بازی محلی «شوودوق»
این بازی از گذشته تا کنون جزو بازیهای نوروزی بوده است که به ویژه در مراسم سیزده به در به شکل دستهجمعی اجرا میشود.
«شو و دوق (šev o doq) نام یکی از معروفترین و محبوبترین بازیهای گروهی در میان مردم کرمانج روستای لایین و روستاهای کرمانج نشین اطراف آن است.در این بازی افراد به دو گروه تقسیم میشوند.
هر گروه یک سرگروه یا در اصطلاح محلی «اوستا» دارد که افراد گروهش را انتخاب میکند. ابزار لازم برای این بازی چند عدد چوبدستی به بلندی بیش از یک متر است که در زبان کرمانجی «شِوو» گفته میشود و یک چوب کوچکتر (دوق) به بلندی 25 تا 30 سانتیمتر است.
گروه آغاز کننده بازی، ابتدا هریک از اعضا با چوبدستی به چوب کوچکتر که روی زمین و روی گودال کوچکی به نام «کورخ» قرار داده شده ضربهای میزند و افراد گروه مقابل تلاش میکنند با چوبدست شان به آن ضربهای بزنند. در صورتی که افراد گروه مقابل نتوانند به دوق ضربه بزنند، فاصله چوب کوچکتر یا دوق تا کورخ به روشهای مختلف در بازی محاسبه شده و امتیازبندی میشود.