چندین نظریه درباره ریشه نام کربلا ارائه شده‌است. یاقوت حموی جغرافی‌دان مشهور ریشه آن را «کربله» که شکل مؤنث از واژه‌ای عربی به معنی «زمین نرم» است می‌داند که اشاره به نوع پوشش خاکی پوک بسیار گسترده در جنوب عراق است. دیگر این که کربلا یک واژه آرامی است که از ترکیب دو واژه «کوره» محل پخت آجر و «بابل» نام شهر باستانی مجاور آن ساخته شده‌است، که در بررسی‌های باستان‌شناسی نیز بقایای استخراج خاک رس و پخت آجر در زمان‌های بسیار کهن به‌دست آمده‌است. شیخ محمدباقر مدرس در کتاب «شهر حسین علیه‌السّلام» هم می‌نویسد کربلا ترکیبی است از دو واژه آرامی «کرب» به معنای «معبد یا حرم» و «ایلا» به معنای «خدایان». بنابراین معنای واژه کربلا «حرم خدایان» است . (کربلا در گذشته‌های دور معبد کلدانی‌های ساکن شهر نینوا و کوشک بابل بوده است.) در احادیث هم گاه واژه کربلاء همراه با واژگان «کرب» و «بلا» یعنی درد و بلا و اندوه و مصیبت مورد استفاده قرار گرفته است.

 

شخصى از اهل شام، به قصد حج یا مقصد دیگر به مدینه آمد. چشمش افتاد به مردى که در کنارى نشسته بود. توجهش جلب شد، پرسید: این مرد کیست گفته شد: «حسین بن على بن ابی‎طالب است». سوابق تبلیغاتى عجیبى که در روحش رسوخ کرده بود، موجب شد که دیگ خشمش به جوش آید و قربة الى ا...! آنچه مى‌تواند سب و دشنام نثار حسین بن على بنماید. همین که هرچه خواست گفت و عقده دل خود را گشود، امام حسین بدون آن که خشم بگیرد و اظهار ناراحتى کند، نگاهى پر از مهر و عطوفت به او کرد و پس از آن که چند آیه از قرآن مبنى بر حسن خلق و عفو و اغماض قرائت کرد به او فرمود: «ما براى هر نوع خدمت و کمک به تو آماده‌ایم.» آن گاه از او پرسید: «آیا از اهل شامى؟» جواب داد آرى. امام فرمود: «من با این خلق و خوى سابقه دارم و سرچشمه آن را مى‌دانم». پس از آن فرمود: «تو در شهر ما غریبى. اگر احتیاجى دارى حاضریم به تو کمک دهیم، حاضریم در خانه خود از تو پذیرایى کنیم. حاضریم تو را بپوشانیم، حاضریم به تو پول بدهیم». مرد شامى که منتظر بود با عکس‌العمل شدیدى برخورد کند و هرگز گمان نمى‌کرد با یک همچو گذشت و اغماضى روبه‌رو شود، چنان منقلب شد که گفت: آرزو داشتم در آن وقت زمین شکافته مى‌شد و من به زمین فرومى‌رفتم و این چنین نشناخته و نسنجیده گستاخى نمى‌کردم. تا آن ساعت براى من، در همه روى زمین کسى از حسین و پدرش مبغوض‌تر نبود و از آن ساعت برعکس، کسى نزد من از او و پدرش محبوب‌تر نیست.

منبع: کتاب داستان راستان