نگاهی مستند به زیارت بارگاه منوّر رضوی با طعم تشرف به دین اسلام
تعداد بازدید : 7
تاریخ تکریم تازهمسلمانها در حرم امام رضا(ع)
تشرّف به دین مبین اسلام، به برکت حضور در حرم مطهر رضوی، سابقهای به قدمت تاریخ این مکان مقدس دارد. داستان انوشیروان اصفهانی که شیخ صدوق آن را در «عیون اخبارالرضا(ع)» آورده، یکی از مشهورترین روایتها در این زمینهاست؛ داستان یکی از اُمرای سیاسی دربار خوارزمشاه که زرتشتی و به مرض بَرَص مبتلا بود و پس از تشرف به حرم رضوی، شفا یافت و به دین اسلام گروید و چنان که مشهور است، صندوقی با روکش نقره برای مرقد مطهر ثامنالحجج(ع) تدارک دید و این، نخستین صندوقی بود که بر آن مکان مقدس قرار گرفت. جاری شدن شهادتین بر زبان تازهمسلمانان، به عنوان یک اتفاق مبارک، همیشه مورد توجه زائران و مجاوران حرم رضوی بودهاست و به همین دلیل، برای حمایت از این تازهمسلمانان، تدارکهای مالی خاصی هم دیده میشد تا مبادا به دلیل مضیقه مالی و برای به دست آوردن دوباره حمایت همکیشان سابق، ناچار، به عقاید پیشین خود بازگردند. این رویکرد، طی قرنهای متوالی، آداب، رسوم و حتی موقوفههای خاصی را پدید آورد که بستر را برای حمایت همهجانبه از تازهمسلمانان، فراهم میکرد.
به روایت اسناد
در اسناد موجود در آستانقدس رضوی، سندهای متعددی درباره حمایت مالی از تازهمسلمانان وجود دارد که قدیمیترین آنها، مربوط به سال 1273ق / 1235ش است. این سندها، معمولاً به کمکهای مالی مربوط میشود. مثلاً سندهایی با تاریخ شوال تا ذیالحجه سال 1274ق در اختیار داریم که نشان میدهد زائر تازهمسلمانی که نام خود را «محمدقلی» برگزیدهبود، طی این مدت 30 مَن گندم و سه هزار ریال ناصرالدینشاهی از آستانقدس دریافت کردهاست. بررسی اسناد نشان میدهد که محمدقلی، در سال بعد و طی ماههای متوالی، باز هم از این کمکها برخوردار شدهاست و چنین به نظر میرسد که حمایت از وی، جنبه پرداخت مقرری، مادام که در مشهد حضور دارد، پیدا کردهبود. نمونههای دیگری، مشابه «محمدقلی»، در اسناد مربوط به همان سالها پیدا میشود؛ مثلاً طبق سند 14269 در مرکز اسناد آستانقدس رضوی، شخصی به نام «کریمداد خواجه»، هزارهای جدیدالاسلام، در جمادیالاول سال 1273ق / دیماه 1235، دو بار از کمکهای آستانقدس رضوی برخوردار شدهاست؛ یک بار از محل موقوفه عتیقی و وزیرنظامی و یک بار هم از محل موقوفه مزرعه «بروره»، که هر بار مبلغ مساعدت، پنج هزار دینار رایج بودهاست.
از همه نقاط عالم اسلام
تازهمسلمانهایی که مورد حمایت آستانقدس قرار میگرفتند، تنها ایرانیان غیرمسلمانی که به دین اسلام مشرف میشدند، نبودند. در واقع، خاستگاه قومی و ملّی این افراد، بسیار متنوع و گوناگون بود. در محرم سال 1274ش / شهریور 1236، یعنی همین دوره تاریخیای که دربارهاش صحبت میکنیم، مطابق اسناد موجود، یک تازهمسلمان روس که نام خودش را «اللهویردی نیک» گذاشتهبود، پولی بابت خرید کفش و مقداری نان از دو موقوفه عتیقی و نظاموزیری دریافت کردهاست. در سالهای بعد هم، نمونههایی از این دست، کم نیستند؛ مثلاً در جمادیالاول سال 1284ق / شهریور 1246، به دو نفر ارمنی تازهمسلمان، درمجموع 16 هزار دینار پرداخت شدهاست تا برای خودشان لباس تهیه کنند و در ضمن، تمهیداتی اندیشیده شدهاست که این دو نفر، در مهمانخانه حضرتی پذیرفته و مشغول به کار شوند. نمونه جالب دیگر، مربوط به ماه صفر سال 1295ق / بهمن 1256 است؛ زمانی که یک زائر تازهمسلمان هندی برای خرجی راهش نامهای به متولی وقت آستانقدس رضوی نوشت و در آن نامه، قول داد که نایبالزیاره متولی باشد. گویا این تازهمسلمان هندی، قصد داشتهاست به زیارت عتبات یا مکه مشرّف شود. برخی از این تازهمسلمانها فقط در کسوت زوّار نبودند، بلکه میخواستند مجاور شوند و در شهر مشهد بمانند؛ علاوه بر آن دو تازهمسلمان ارمنی که دربارهشان صحبت کردیم، باید از «محمدرضا بخارایی» تازهمسلمان اهل بخارا یاد کنیم که در سال 1295ق / 1256ش، از زادگاهش، به همراه زن و دو فرزند، راهی مشهد شد و عالمی به نام شیخ محمدتقی، وی را برای دریافت کمک، به آستانقدس معرفی کرد. ظاهراً این تازهمسلمان، آدم فقیر و بیچیزی نبوده، اما در مسیر حرکت به سوی مشهد، گرفتار راهزنان ترکمان شده و همه مال و دارایی خود را از دست دادهاست. درباره کمک و مساعدت به این مسلمان، تنها یک سند در اختیار داریم که با شماره 23535 در مرکز اسناد آستانقدس رضوی نگهداری میشود؛ بر اساس این سند، متولی وقت آستانقدس دستور تحویل 150 مَن نان را به محمدرضا بخارایی، از محل موقوفه سعیدآباد صادر کردهاست. نمونههای دیگری را نیز، میتوان در میان اسناد موجود یافت که انشاءا... در فرصتی دیگر، به ارائه و شرح و توضیح آنها خواهیم پرداخت.