آرامگاه جامی، میراثی دیدنی از جهان اسلام
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی: آرامگاه شیخ احمد جامی در فهرست موقت ثبت جهانی یونسکو قرار گرفته است
مقبره شیخ احمد جامی که از عالمان قرن پنجم و دوران رواج فعالیت عارفان بنام ایرانزمین است، در شهر تربت جام قرار دارد و مقصدی شناختهشده برای اهالی ادب، عرفان و دوستداران میراث جهان اسلام است. به گزارش ایرنا، آرامگاه شیخ احمد جامی یکی از جذابترین و دیدنیترین بناهای کهن خراسان رضوی و جزو آثار بنام جهانی است که در حاشیه شمال غربی شهر تربت جام در کنار مقبره و مسجد خواجه عزیزا... در محلهای به نام سعدآباد واقع شده است. شیخ احمد جامی که نام کامل وی احمدبن ابوالحسن جامی نامقی تُرشیزی است، از عارفان و شاعران مشهور قرن پنجم و ششم هجری قمری است که در سال ۴۴۰ هجری قمری در روستای نامق از توابع تُرشیز یا کاشمر فعلی به دنیا آمد و در ۹۵ سالگی در تربت جام درگذشت.مجموعه تاریخی و فرهنگی آرامگاه شیخ احمد جام در شهرستان تربت جام و ۱۶۰ کیلومتری مشهد قرار دارد.
مقبره دیدنی
بقعه جامی در واقع یک مجموعه است که از بخشهای مختلفی چون مقبره شیخ احمد، ایوان، گنبدخانه، مسجد کرمانی، گنبد سفید، مسجد عتیق، مدرسه امیر جلالالدین فیروزشاهی و مسجد جامع نو تشکیل شده است. البته الحاقات دیگری مانند آبانبار، مسجد زیرزمینی و قبور مجاور مزار نیز در این مجموعه وجود دارد که در دورههای مختلف به وجود آمدهاند. در قسمت شرقی، ورودی مجموعه واقع شده و به گونهای است که نظر افراد را به خود جلب میکند. معماری این بخش شامل پیشطاق ورودی، آستانه درگاه با درِ چوبی و طاقهای دوطبقه به طرفین است. در چوبی قدیمی مجموعه آراسته به کتیبههای کوفی است که به دلیل محو شدن بیشتر قسمتهای آن، قابل خواندن نیست اما ظاهر آن نشان از قدمت این اثر دارد، به طور کلی ورودی از قسمتهای قدیمی مجموعه به شمار میرود و مربوط به قرن هشتم هجری قمری است. بخش ورودی مجموعه آرامگاه که از خشت ساخته شده، در ابتدا هیچ گونه تزییناتی نداشت اما در دوره ایلخانی، نمای مجموعه با گچ سفید شد و در دورههای بعد با استفاده از گچبری های زیبا و رنگ قرمز، ورودی مجموعه را آراستهاند.
آنچه از همه بیشتر در محوطه این مجموعه تاریخی جلب نظر میکند، مرقد شیخ احمد است که نزدیک به ایوان مرتفع و در فضایی باز به صورت باشکوهی قرار دارد. آرامگاه با مصالح آجر و گچ و به شیوهای خاص از سطح محوطه بالا آمده است. مزار دارای دو سنگ به صورت افراشته است که اولی لوح اصلی است که بالای سر قرار گرفته و دارای تزییناتی همچون گل، برگ و آرایههای گیاهی است و دومی در پایین مزار است که در طرفین، آراسته به کتیبه است. حائلی از سنگ مرمر اطراف مزار شیخ را محصور کرده و ۱۸ پایه از سنگ مرمر سیاه در بین آن، زیبایی خاصی به این حائل داده است. بر اطراف این قسمت در طول اعصار و قرون، دستنوشتهها و یادگاریهایی از مسافران و زائران اهل دل
بر جای مانده است.
گنبدخانه
ساختمان و طرح بنای گنبد، یادآور مقبره سلطان سنجر در مرو و بقایای آرامگاه تیموری مجاور مسجد هرات است که در سال ۱۲۰۰ میلادی برپا شده است. گنبد و گنبدخانه در قلب مجموعه واقع و چهارنمای خارجی آن از طریق بناهای اطراف پوشیده شده است. دیوارهای گنبدخانه، در داخل تا حد کتیبه گنبد بالا میرود. چهار سهکنج و چهار طاقنمای پُر، هشت ضلعی زیر گنبد را میسازد و سطح زیر گنبد نیز با یک کاربندی پوشانده شده است.
به نظر میرسد ورودیهای شمالی، جنوبی و شرقی، اصلی باشند؛ وجود گچبریهای اطراف ورودی غربی، بیانگر این است که در این فضا که قبلاً محراب بوده و در زمانی که دیگر گنبدخانه محل برگزاری نماز نبوده، دری تعبیه شده است. سه جفت درِ گنبدخانه، مربوط به قرن هشتم هجری است که یکی از آنها تاریخ ۷۳۳هجری قمری را نشان میدهد. یک جفت درِ دیگر که اکنون ورودی غربی (محراب سابق) است، مربوط به قرن ۱۵ میلادی است. دیوارها و گنبد با طرح های هندسی و گیاهی با زمینههای مختلف آبی رنگ تزیین شده که از نظر سبک، مربوط به نیمه دوم قرن چهاردهم میلادی است و کتیبه زیر گنبد، کتیبهای قرآنی است ولی کتیبه بزرگ زیرین آن اطلاعات مهم تاریخی دربردارد.
این گنبدخانه، نخستین بنایی است که بعد از گذشت ۹۷ سال از فوت شیخ در سال ۵۳۶ هجری قمری در کنار قبر او برپا شده است؛ اما مقبره نیست، چون روی قبر او ساخته نشده است. از طرف دیگر، چون پس از مرگ شیخ، مزار او محل اجتماع مریدان و فرزندان وی بوده است، در گذشته بهعنوان جماعتخانه استفاده میشده که وجود چلّهخانههای داخل آن نیز گواهی بر صحت این ادعاست و از دیگر سو، ممکن است به عنوان نمازخانه نیز مورد استفاده زائران مزار شیخ قرار گرفته باشد.
در فهرست میراث جهان اسلام
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی با بیان اینکه مجموعه آرامگاه و خانقاه شیخ احمد جام، سال گذشته در فهرست میراث جهان اسلام ثبت شد، گفت: این مجموعه که در شهرستان تربت جام قرار دارد، در سال ۱۳۱۰ با شماره ۱۷۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و هماکنون نیز در فهرست موقت ثبت جهانی یونسکو قرار گرفته است.
سیدجواد موسوی با بیان اینکه میراث جهان اسلام غیر از فهرست میراث جهانی یونسکو است، افزود: سازمان جهانی اسلامی برای آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ (آیسسکو (ICESCO)، سازمانی تخصصی است که تحت حمایت سازمان همکاری اسلامی (OIC) فعالیت میکند و در زمینههای آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات در کشورهای اسلامی و به منظور حمایت و تقویت روابط بین کشورهای عضو مشغول فعالیت است. وی با بیان اینکه دفتر مرکزی این سازمان در شهر «رباط» کشور مراکش قرار دارد، افزود: آیسسکو برای شناسایی، معرفی و حفاظت بهتر از میراث جهان اسلام، چند سالی است که در حال تدوین فهرستی از آثار شاخص فرهنگی و تاریخی جهان اسلام است.