سقوط برداشت زعفران در هکتار به کمتر از 3 کیلوگرم طی چند دهه گذشته به رغم رشد ۲ برابری سطح زیر کشت
تعداد بازدید : 18
فاجعه عملکردی کشت طلای سرخ
نویسنده : مسعود حمیدی
طی 12 سال گذشته به رغم خشکسالیها سطح زیر کشت زعفران در استان تقریباً دو برابر شده اما متوسط برداشت این محصول نصف شده است عملکرد فاجعه باری که خروجی کشت زعفران در استان را زیان ده کرده و جهاد کشاورزی استان قادر به مدیریت آن نیست. اما دلیل این سقوط بهرهوری چیست؟به گزارش خراسان رضوی، برخی آمارها نشان میدهد حدود 95 درصد زعفران دنیا در ایران تولید میشود که 90 درصد آن در خراسان کشت میشود. طلای سرخی که تنها سرخیاش نصیب کشاورزان میشود. سطح زیر کشت زعفران در استان همواره سهمی حدود 90 هزار هکتار داشته اما میزان برداشت این محصول از اراضی زیر کشت طی چند دهه گذشته رو به افول گذاشته و بهنوعی میزان بهرهوری زعفران در استان به شدت کاهش پیداکرده است. یک تحقیق علمی و بر اساس دادههای موجود و بررسی کشت زعفران در 50 سال اخیر نشان می دهد که میزان برداشت سال ۵۲ ما در زعفران نگین خشک (بهترین نوع زعفران)۷/۵کیلوگرم در هکتار بوده و این در حالی است که این رقم اکنون به ۶/۳کیلوگرم در هکتار تنزل یافته و در همین حال سطح زیر کشت در این دوره نسبت به سال ۵۲، ۳۷ برابر شده است.مقایسهای دیگر برای درک پایین بودن میزان بهرهوری در اراضی زیر کشت زعفران در استان را میتوان در مقایسه میزان برداشت این محصول در کشورهای مختلف دید. طوری که عملکرد در هکتار در کشور اسپانیا ۱۲، در ایتالیا ۱۰، در یونان هفت و در افغانستان هم که به یک قدرت نوظهور در تولید زعفران تبدیلشده،۵/۸ کیلوگرم در هکتار است.
عملکرد 12 ساله و کاهش میزان برداشت
از طرف دیگر بررسی دادهای آماری وزارت جهاد کشاورزی درباره وضعیت سطح زیر کشت، میزان تولید و عملکرد 12 سال گذشته نشان میدهد میزان برداشت زعفران در زمینهای کشاورزی استان از سال 88 تاکنون همواره بین 3 تا 3.5 کیلوگرم در هکتار بوده است و طی دو سال گذشته متأسفانه میزان برداشت به کمتر از 3 کیلوگرم در هکتار هم رسیده است. این در حالی است که میزان برداشت در استانهایی مانند اصفهان به 8 کیلوگرم در هکتار هم رسیده است.
نکته قابلتأمل آن که باوجود خشکسالیهای اخیر و دشتهای بحرانی استان، سطح زیر کشت این محصول همواره رو به افزایش بوده اما میزان عملکرد و برداشت آن کاهش داشته است و این افزایش سطح زیر کشت تنها محدود به خراسان رضوی نیست. برخی کارشناسان ماننددکتر محمد ذکی عقل عضو هیئتعلمی دانشگاه فردوسی مشهد معتقد هستند دلیل پایین بودن میزان برداشت زعفران در استان «بنههای پیاز زعفران» است. این استاد کشاورزی بنه پیاز زعفران در استان را بین 8 تا 12 گرم ارزیابی میکند در حالی که در کشورهایی مانند اسپانیا و ایتالیا بنه پیاز زعفران بالاتر از 20گرم است.
زعفران کاران نابلد
غلامرضا میری نایبرئیس شورای ملی زعفران نیز چند عامل را در پایین بودن بهرهوری کاهش برداشت زعفران در زمین کشاورزی استان مؤثر میداند. میری در گفت وگو با خراسان رضوی بیان
می کند: سالهای گذشته ما در زمینهای کشاورزی استان 6 کیلو زعفران برداشت میکردیم و کشاورز نمونه ما برداشت 40 تن از هکتار هم داشته است اما امروز میزان برداشت به 3 کیلوگرم رسیده که میتوان دلیل اصلی آن را کمتوجه شدن کشاورز به کشت دانست.وی میافزاید: سالهای گذشته از مردادماه کشاورز روی زمین بود و مراقبت میکرد اما الان کشت زعفران توسط افرادی انجام میشود که کمترین سررشته را از کشت و زعفران دارند به همین دلیل وقتی وارد زمین کشاورزی زیر کشت زعفران میشویم میبینیم زمین سفت است و زعفران بهسختی رشد کرده به همین دلیل میزان برداشت زعفران در هکتار هم کاهش پیداکرده است.
افزایش تعداد و کاهش وزن پیاز در هکتار
این عضو شورای ملی زعفران دلیل دیگر را افزایش میزان کشت پیاز در هکتار میداند و میگوید: درگذشته میزان پیاز زعفرانی که در زمین کشت میشد پایینتر از الان بوده مثلاً تا چند سال پیش در هر هکتار زمین 2 تن پیاز زعفران کشت میشد و بازه برداشت محصول آن 10 ساله بود این پیاز جای نفس کشیدن داشت و رشد میکرد و بهتبع میزان بهرهوری بالاتری داشته است اما الان مثلاً در هکتار 4 تن پیاز کشت میشود که در بازه زمانی 4 و 5 ساله میزان برداشت هدف محقق می شود طبیعی است که اندازه پیاز رشد چندانی نکند و میزان بازدهی آن هم کم شود.
چرایی کاهش وزن پیاز زعفران
میری درباره کاهش وزن پیاز زعفران نیز میگوید: ابتدا باید توجه داشت که در کشورهایی مانند ایتالیا و اسپانیا که وزن پیاز زعفران بالاتر از 20 گرم است به دلیل پایین بودن سطح زیر کشت، برای کشاورز صرفه اقتصادی دارد که پیازهای درشت را خریداری و کشت کند اما یک کشاورز ایرانی و خراسانی وقتی در سطح چند هکتاری کشت میکند قادر نیست هزینه خرید پیازهای زعفران درشت و دستچین را تأمین کند. علاوه بر این قبلاً برای این که بتوان پیاز زعفران را به حد 18 گرم رساند آنها را به استانهای شمالی ارسال میکردند و سپس به کشاورز عرضه میشد اما امروزه چنین چیزی وجود ندارد. یعنی کشاورز غیرحرفهای بدون توجه به وزن پیاز آن را خریداری و در میزان بالا در زمین کشت میکند بدون توجه به کیفیت پیاز و زمین زیر کشت که خروجی آن هم به طورمشخص پایین آمدن میزان برداشت زعفران در هکتار است.
سطح زیر کشت نصف شود
این زعفران کار خراسانی میگوید: برای ارتقای بهرهوری و میزان برداشت زعفران وزارت جهاد بهجای این که سطح زیر کشت زعفران را در شرایط خشکسالی و کمآبی افزایش دهد باید با تأمین پیازهای با وزن بالاتر و آبیاریهای نوین برای کشاورزان زمینه را برای کشت صنعتی زعفران فراهم کند که خروجی آن علاوه بر این که باعث میشود بهرهوری زعفران چند برابر شود و کیفیت محصول تولیدی بالاتر برود برای کشاورز هم صرفه اقتصادی بالاتری خواهد داشت و از طرفی ارزشافزوده این محصول چند برابر می شود و میزان هدر رفت خاک و آب در این شرایط کاهش پیدا خواهد کرد.
نوک پیکان به سمت کشاورزان
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی استان اما نظر دیگری دارد. جعفری در گفت وگو با خراسان رضوی دلیل کاهش بهرهوری میزان برداشت زعفران در استان را مربوط به کشاورزان میداند و میگوید: یک اتفاقنظر کلی درباره کاهش عملکرد زعفران در خراسان رضوی وجود دارد مبنی بر این که درگذشته ما زعفران را در اقلیمهایی کشت میکردیم که مطلوبیت بیشتری داشتهاند مانند قائن در جنوب استان که در ارتفاع بالاتری از سطح دریا قرارگرفته و بهتناسب بهرهوری بالاتری دارد اما طی چند سال اخیر کشت زعفران به اقلیمها و اراضی از استان گسترش پیداکرده است که در سطح پایینتری نسبت به دریا قرارگرفته و بهتبع میزان برداشت محصول و بهرهوری آنها ضعیفتر است.مدیر امور باغبانی استان میافزاید: این مسئله باعث شده اراضی که تحت تأثیر گرما هستند زیر کشت این محصول بروند و میزان برداشت کلی و میانگین استان را کاهش دهند. اما در اقلیمهایی مانند جلگه رخ و قائن که کوهپایهای هستند ما برداشت بالای 6 کیلوگرم در هکتار را داریم ولی کشت این محصول در دشتهای گرم استان عملکرد آن را کاهش داده است.جعفری، دلیل دیگر کاهش بهرهوری زعفران در استان را فقر زمینهای کشاورزی میداند و میگوید: درگذشته کشاورزان زمینهای خود را با کودهای آلی تقویت میکردند و زمینها غنی از مواد آلی بودند اما چند سالی است مزارع ما بسیار ضعیف شدهاند و زعفران کاران پیشروی ما که این مسئله را رعایت میکنند عملکرد خوبی دارند. بااینحال زمینهایی ضعیف، در دشتهای گرم در شرایط کمآبی طبعاً کاهش عملکرد را در پی داشتهاند.وی درباره کاهش وزن پیاز زعفران و نظرات کارشناسان درباره لزوم افزایش وزن پیاز زعفران میگوید: معمولاً مزارعی که سن بالایی دارند پیاز زعفران تولید میکنند و نسبت به پیازهای زعفرانی که بخواهیم آنها را در مزارع مخصوص پرورش بدهیم تا وزنشان بالا برود ارزانتر هستند به همین دلیل کشاورز از پیاز زعفران «سورت شده» استقبال چندانی نمیکند هرچند الان در استان ما مزارعی برای کشت و پرورش پیاز زعفران داریم.
مدیر امور باغبانی استان از افزایش میزان کشت پیاز در هکتار نیز دفاع میکند و میگوید: درگذشته بازه برداشت زعفران در مزارع 10 ساله بوده و الان با افزایش میزان کشت پیاز در هکتار عملکرد به 5 سال کاهشیافته که این موضوع تأثیری در کاهش بهرهوری نداشته است.
نمیتوانیم اقدام عملی برای کاهش سطح زیر کشت بکنیم
جعفری درباره جایگاه جهاد کشاورزی برای مدیریت و ارتقای بهرهوری زعفران در استان میگوید: ما نمیتوانیم اقدام عملی بکنیم تنها کاری که میتوانیم انجام دهیم آموزشهای کارشناسی و توصیه است زیرا کشاورز زمین دارد و سهمیه آب تصمیم میگیرد که مزرعهاش را زیر کشت زعفران ببرد و ما نمیتوانیم جلوی آن را بگیریم در طرح کشت قراردادی هم هنوز مشخص نیست اما امیدواریم بتوانیم جلوی افزایش سطح زیر کشت این محصول را بگیریم زیرا افزایش مزارع کشت زعفران جزو برنامههای وزارت و سازمان جهاد کشاورزی استان نیست.
شایان ذکر است بنا بر اذعان مدیر امور باغبانی استان هزینه تولید یک کیلو نگین ممتاز زعفران در خراسان رضوی به حدود 31 میلیون تومان رسیده است که با توجه به هزینههای تولید و قیمت زعفران در بازار میتوان گفت که میزان بهرهوری این محصول به شدت پایین بوده و لازم است وزارت جهاد اقدام جدی برای افزایش سطح زیر کشت این محصول در اراضی بدون بهرهوری کافی بکند.