گزارشی درباره وضعیت سد فریمان ، یادگار دوره صفویه که این روزها نفس های آخرش را می کشد
تعداد بازدید : 55
15متر رسوب پشت سد تاریخی !
نویسنده : اصغری فریمانی ، مسلمی
سد تاریخی فریمان در 12 کیلومتری شهر فریمان یکی از آثار تاریخی استان است که نقش بسزایی در کشاورزی این شهرستان دارد،این سد در اسفند 79 در فهرست آثار ملی قرار گرفت و در دوره های صفوی و قاجار مرمت شد و در سال 76 با هدف ذخیره بیشتر آب ارتفاعش افزایش یافت و مدیریت این سد از شورای کشاورزان به شرکت آب منطقه ای واگذار شد ، کشاورزان فریمانی مدعی اند بعد از واگذاری مدیریت سد به آب منطقه ای لایروبی سالانه انجام نشده که منجر به انباشته شدن حجم رسوب به ارتفاع 14 تا 15 متر طی سال های گذشته شده است از سوی دیگر مدیر عامل شرکت آب منطقه ای استان می گوید : اصولا لایروبی سدها در مناطق خشکی مثل استان خراسان رضوی به دلیل بارش کم باران دارای توجیه اقتصادی نیست و هزینه های زیادی دارد و ما هر سال در راستای لایروبی ،دریچه های تحتانی سد را باز می کنیم تا گل و لای خارج شود، اما واقعیت این است که هزینه لایروبی سدها آن قدر بالاست که این هزینه ها سه تا چهار برابر ساخت یک سد برآورد می شود. با این حال فرماندار فریمان می گوید: پروژه رسوب برداری با نظارت شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی توسط یک شرکت تعاونی به نمایندگی از کشاورزان و با همیاری کشاورزان و بهره برداران آب سد و کمک نماینده مردم فریمان در مجلس شورای اسلامی و همراهی فرمانداری در حال اجراست و از ۱۵ بهمن امسال پس از اتمام عملیات رسوب برداری سد دوباره آب گیری خواهد شد.
دیدگاه های کشاورزان فریمانی
علی قاسمیان، کشاورز فریمانی به خبرنگار ما می گوید: تا قبل از سال 76 که مدیریت سد فریمان با کشاورزان شهرستان فریمان بود مشکلی نداشتیم و هر سال کشاورزان شهرستان با همدلی سد را لایروبی می کردند اما پس از سال 76 که ارتفاع سد فریمان 3 متر افزایش یافت مسئولان استانی مدیریت سد را برعهده گرفتند و لایروبی را مانند گذشته انجام ندادند و این موضوع موجب شد تاکنون با بیش از 15 متر رسوب و لای در پشت سد مواجه باشیم. سیدحمزه خلیلی از دیگر کشاورزان فریمانی با بیان این که سد فریمان در موقعیتی عالی روی رودخانه فریمان احداث شده است و در دوران ترسالی دریاچهای با حدود 2 کیلومتر طول ایجاد می کند،اظهار می کند: در گذشته کشاورزان به صورت سنتی با همان ابزار اولیه تراکتور ، بیل و نیروی انسانی اقدام به لایروبی سد فریمان می کردند.
مدیر عامل یک شرکت تعاونی کشاورزی نیز با اشاره به این که در سال های گذشته مدیریت سد در دست کشاورزان بود و شورای کشاورزان رسوب برداری را هر سال انجام می داد،می گوید: چرا متولیان امر از سال76 که مدیریت سد را برعهده گرفتند اقدام به رسوب برداری نکرده اند و فقط در مواقع سیلاب و بارش های شدید برای ساعاتی دریچه ها را باز می کردند تا لایروبی انجام شود.مهدی چوپانیان مقدم با اشاره به این که آب منطقه ای هیچ گاه روش سنتی رسوب برداری کشاورزان را قبول نداشته است،تصریح می کند: بارها این روش سنتی به مسئولان پیشنهاد شده بود اما آب منطقه ای مدعی است که لایروبی فقط به روش علمی یعنی باز کردن دریچه های سد در مواقع سیلاب و بارش های شدید باید انجام شود و بنابراین امروز می بینیم که سد فریمان با حدود 15 متر لای و رسوب به کما رفته است و نفس های آخر خودش را می کشد . چوپانیان مقدم با اشاره به این که بعد از همین بارش هفته گذشته شورای کشاورزان با هماهنگی با مسئولان تصمیم به رسوب برداری به همان روش قدیمی گرفت ،خاطر نشان می کند: جناب عالی و مسئولان مشاهده کردید که در مدت سه شبانه روز بیش از 30 هزار مترمکعب رسوب از سد فریمان خارج شد و البته این لایروبی در روزهای آینده نیز ادامه خواهد داشت و حجم قابل توجهی از رسوبات به بیرون منتقل خواهد شد.وی با اشاره به این که در روش سنتی کشاورزان مسیر خروج آب از سد فریمان را در هر مرحله جابه جا می کنند و این کار موجب ایجاد شیارهایی در لابه لای رسوبات و انتقال آن به بیرون سد می شود،می گوید: از مسئولان می خواهیم اکنون که روش لایروبی سنتی کشاورزان بازدهی و عملکرد بسیار بالایی را نسبت به روش های علمی و فنی نشان داده است امور مدیریت آب سد را مانند سال های گذشته به کشاورزان بدهند و البته با قوانین و دستورالعمل های سخت گیرانه سنگ اندازی هم نداشته باشند.
روش سنتی لایروبی سد فریمان
چوپانیان مقدم در خصوص روش سنتی لایروبی سد،بیان می کند: در این روش آب ورودی به پشت سد را قبل از رسیدن به محل دپوی آن به جویی که در سال های گذشته ساخته شده است،وارد میکنیم سپس شیارهایی در رسوبات ایجاد و لای و رسوب ها از سد خارج می شود پس از آن محل خروج آب در چندین مرحله عوض می شود و به این ترتیب بخش قابل توجهی از لایروبی انجام می شود. وی ادامه می دهد: در گذشته کشاورزان حدود ۳۰ تا ۴۰ روز کار لایروبی را انجام می دادند اما هم اکنون به واسطه وجود برخی تجهیزات این کار با همکاری 10 کشاورز انجام می شود.
آب به جای این که در موقع سیلاب و باران ذخیره شود، رهاسازی می شود
دبیر اجرایی نظام صنفی و کشاورزی فریمان هم می گوید:سد فریمان در سال 76 ارتفاعش 3 متر افزایش یافت و پس از آن مدیریت سد فریمان از کنترل کشاورزان خارج شد و الان آب منطقه ای خراسان بر آب سد مدیریت دارد.علی مظهر فریمانی با اشاره به این که هم اکنون سد 14 متر رسوبات انباشته دارد و این یعنی آب به جای این که در موقع سیلاب و باران ذخیره شود، رهاسازی و بدون استفاده روانه رودخانه ها می شود،اظهار می کند: سال 98 یکی از پرباران ترین سال های زراعی بود و باید بیشترین آب را ذخیره می کردیم اما متأسفانه رسوبات مانع ذخیره سازی آب شد و اکنون به دلیل نبود آب و خشکسالی شاهد وضعیت نابسامان کشاورزان شهرستان فریمان هستیم. وی در ادامه با بیان این که در جلسه ای که در گذشته شورای کشاورزان با قاضی زاده، نماینده مردم فریمان در مجلس شورای اسلامی داشتند موضوع لایروبی نشدن بند فریمان توسط آب منطقه ای مطرح شد و در همان جلسه در تماس تلفنی قاضی زاده با علایی، رئیس آب منطقه ای استان مقرر شد تا هزینه های لایروبی کشاورزان را آب منطقه ای استان پرداخت یا این که خودش رسوب برداری کند،می افزاید: نه تنها رسوب برداری انجام نشد بلکه حق آبه نیز از کشاورزان دریافت شد.مظهر فریمانی ادامه می دهد:اگر قرار شود کشاورزان نیز رسوب برداری را انجام دهند معلوم نیست که هزینه های آنان پرداخت شود بنابراین این موضوع باید در قرارداد آب منطقه ای با کشاورزان آورده شود چرا که اطمینانی به آب منطقه ای نداریم و در گذشته حتی به دلیل پرداخت نکردن بخشی از حق آبه کشاورزان از ما شکایت شده است.
لایروبی سد 3 تا 4 برابر ساخت سد هزینه دارد
محمد علایی، مدیر عامل شرکت آب منطقه ای استان می گوید : اصولا لایروبی سدها در مناطق خشکی مثل استان خراسان رضوی به دلیل بارش کم باران دارای توجیه اقتصادی نیست. وی با بیان این که لایروبی سدها هزینه های زیادی دارد، می افزاید : ما هر سال در راستای لایروبی دریچه های تحتانی سد را باز می کنیم تا گل و لای خارج شود، اما واقعیت این است که هزینه لایروبی سدها آن قدر بالاست که این هزینه ها سه تا چهار برابر ساخت یک سد برآورد می شود.مدیر عامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی ادامه می دهد: هر چقدر لایروبی و رسوب زدایی از سد صورت بگیرد باز گل و لای در سد جمع خواهد شد، در سد فریمان نیز دو دریچه وجود دارد که در سال های گذشته یکی از دریچه ها بسته شده بود، با بازگشایی یکی از دریچه ها حجم زیادی از گل و لای از سد خارج شده است.وی با اشاره به این که توجیه اقتصادی نداشتن لایروبی سدها فقط مخصوص سد فریمان نیست، می افزاید: کل سدهایی که در مناطق خشک و نیمه خشک ساخته می شوند به این دلیل که میزان بارش ها در این مناطق کم است و از طرفی آورده سدها فقط سیلاب ها هستند باید در این وضعیت دریچه تحتانی سد باز شود تا لایروبی و رسوب از سد خارج شود، اگر بخواهیم از طریق دیگری لایروبی سدها را انجام دهیم آب سد را از دست می دهیم.وی تصریح می کند: در سدهایی مثل کارون و دز که آب همیشه در آن ها جریان دارد وضعیت فرق می کند، در آن سدها همیشه دریچه های تحتانی سد را باز می کنند تا گل و لای در سد رسوب نکند، اما در مناطق خشک که سیلاب فقط در فصل زمستان اتفاق می افتد اگر ما مداوم دریچه ها را باز کنیم آب سد را از دست خواهیم داد و باید با وضعیت خشکسالی آب داخل سدها را نگهداری کنیم.مدیر عامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی درخصوص حجم آب در سدهای استان نیز خاطر نشان می کند: هم اکنون میزان ذخیره آب در سدهای استان تنها 25 درصد است.
15 هزار متر مکعب رسوب برداری انجام شده است
رئیس گروه بهره برداری و نگهداری از تأسیسات آبی استان نیز می گوید:تخلیه رسوب دغدغه کشاورزان و مجموعه شهرستان است .حسین عباس زاده می افزاید:اگر کشاورزان روستاهای لوشاب و کارخانه همکاری کنند و همین میزان آب را که از حاشیه سد برداشت می کنند در مخزن رها کنند می توانیم رسوب بیشتری را ببریم.وی ادامه می دهد: هم اکنون دریچه تخلیه تحتانی سد معروف به قفل دیوانه را آب گیری می کنیم تا پس از خاطر جمع شدن از شیر تخلیه به سمت تخلیه رسوب و مسیر قفل دیوانه که بالاترین تراز آب گیری است،برویم.وی با اشاره به این که دریچه آشغال گیر بند فریمان باز است،اظهار می کند:هم اکنون 15 هزار متر مکعب رسوب برداری انجام شده است و هر چه دبی مخزن بیشتر باشد قدرت و سرعت آن بیشتر می شود.رئیس شورای اسلامی شهر فریمان هم با بیان این که مجوز تأسیس منطقه نمونه گردشگری سد فریمان صادر شد،تصریح می کند:با انجام این مهم با تمام توان در خدمت کشاورزان فریمانی که بخش بزرگی از جمعیت شهرستان را تشکیل می دهند خواهیم بود چرا که کشاورزی فریمان وابستگی شدید به آب سد فریمان دارد .رضا پورابراهیم می گوید:آب منطقه ای مدیریت بند فریمان را برعهده داشته است و با این که حق آبه نیز از کشاورزان دریافت می کرده اما متأسفانه لایروبی را در سال های گذشته انجام نداده و هم اکنون رسوب ها روی هم تلنبار و سفت شده است.وی می افزاید: برنامه ما برای سال های آینده این است که لایروبی رسوبات سد در اواخر پاییز هر سال همچون گذشته با همکاری کشاورزان انجام شود.
سد تاریخی فریمان نیمه بهمن آب گیری میشود
فرماندار فریمان ضمن رد برخی خبرها مبنی بر پایان یافتن عمر سد تاریخی فریمان می گوید: سد یا همان بند تاریخی فریمان از ۱۵ بهمن امسال پس از اتمام عملیات رسوب برداری دوباره آب گیری خواهد شد.عباسعلی صفایی ادامه می دهد: امسال فریمان یکی از کم بارش ترین سال ها را تجربه کرد بنابراین موقعیت مناسبی برای تعمیر دریچه و رسوب برداری از کف سد و محدوده مخزن بند تاریخی فریمان ایجاد شد.وی تصریح می کند: رسوباتی که باید به صورت دوره ای از پشت بند فریمان تخلیه می شد اکنون پس از گذشت ۱۵ سال با همان شیوه های سنتی اما با بهکارگیری ابزار جدید، دو دستگاه بیل مکانیکی و رعایت اصول ایمنی در حال تخلیه است و از طرف دیگر دریچه جدید بند فریمان نیز به زودی تعمیر و نصب می شود.فرماندار فریمان خاطر نشان می کند: پروژه رسوب برداری با نظارت شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی توسط یک شرکت تعاونی به نمایندگی از کشاورزان و با همیاری کشاورزان و بهره برداران آب سد و کمک نماینده مردم فریمان در مجلس شورای اسلامی و همراهی فرمانداری در حال اجراست.صفایی مجموع رسوبات انباشته شده در پشت سد را کمتر از ۱۰ درصد ظرفیت 4 میلیون مترمکعبی آن می داند و می گوید: سد تاریخی فریمان در حقیقت حدود یک میلیون مترمکعب ظرفیت ذخیره سازی دارد اما طی سال های گذشته با ایجاد دیواره جدید پشت این بند تاریخی ظرفیت سد به 4 میلیون متر مکعب افزایش یافت.