«میراث فرهنگی»، «گردشگری» و «صنایع دستی»، سه حوزه ای که هر کدام به تنهایی دنیایی از کار و برنامه و فعالیت است اما براساس ساختار تعریف شده در کشور، یک وزارتخانه مسئولیت مدیریت هرسه حوزه را بر عهده دارد. وزارتخانه ای که تا همین چند ماه قبل یک «سازمان» بود و در نهایت مجلس شورای اسلامی، رای به ارتقای آن به وزارتخانه داد؛ منتها ساختار این وزارتخانه در استان ها تغییر خاصی نداشت و همچنان در قالب همان ادارات کل مدیریت می شود. طی یک دهه اخیر، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی یکی از ادارات پرچالش استان بوده و بارها حاشیه هایی داشته که نتیجه آن عزل و نصب های مکرر مدیران و معاونان است. اگرچه در تصور اولیه به نظر می رسد این اداره، ارباب رجوع چندانی نداشته باشد، اما حضور میدانی در ساختمان اداره کل میراث فرهنگی استان، نشان داد که اتفاقا در زمینه فعالیت اش، مراجعان بسیاری دارد. این هفته اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مقصد بیست و هفتمیــن «سرزده» خراسان‌رضوی است.

خلوت چشمگیر اداره، نتیجــه برون‌سپاری و ارائه خدمات الکترونیک
برخلاف دیگر ادارات دولتی، اولین چیزی که هنگام ورود به اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با آن مواجه می شویم، خلوتی چشمگیر این اداره است. در عین‌حال چندین نفر از کارمندان این اداره، موظف شده اند روزانه، همزمان با انجام امور کاری‌شان، پشت میز خدمت که ظاهر مناسب‌تری با میزهای خدمتِ دیگر ادارات دارد، قرار بگیرند و پاسخ گوی سوالات و خواسته‌های مراجعان باشند. پس از گفت و گو با تعدادی از مراجعان، به سراغ «ابوالفضل مکرمی فر» مدیرکل اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان‌رضوی می رویم. وی درباره شرایط کلی این اداره توضیح می‌دهد: «ما در سه سال اخیر، تمرکز زیادی بر ایجاد زیرساخت‌های لازم برای انجام امور مربوط به زمینه های فعالیت اداره‌مان به صورت غیرحضوری داشتیم و خلوت بودن چشمگیر ساختمان این اداره کل، به دلیل برون‌سپاری‌های ماست. از ابتدای امسال هم برنامه ریزی هایی انجام شده است تا در دفاتر پیشخوان هم، یک‌سری خدمات به متقاضیان ارائه شود و درخواست های معمول از آن طریق صورت گیرد. گزارش پیشرفت پرونده به صورت مرحله به مرحله، به شکل پیامک برای فرد ارسال می شود تا تقریبا تمام مراجعات حضوری حذف شود.»

کمبود نیروی متخصص دلیل تاخیر در رسیدگی به درخواست‌ها
«حجـازیان» یکی از مراجعان کلافه که برای تغییر لوگوی شرکت مسافربری‌اش به اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آمده است، جزو اولین نفراتی است که با ما هم‌صحبت می‌شود و گلایه می‌کند: «حدود شش ماه است که برای تغییر لوگوی شرکتم منتظر صدور مجوز و دستور لازم از این اداره‌ هستم اما مسئول بخش مربوط، به دلیل مشغله های کاری، هنوز اقدامات لازم را انجام نداده است و هر وقت مراجعه می کنم حضور ندارد و مدام اعلام می شود ایشان در جلسه کاری هستند. واقعیت این است که تایید نشدن لوگوی جدید، برای ما مشکلاتی ایجاد کرده و کارمان معطل مانده است». از آن جا که این گلایه، در تناقض با روحیه و شرایط حاکم بر این اداره برای پاسخ گویی به ارباب‌رجوع است، دلیل طولانی شدن این رونــد را می‌پرسیم که مکرمی فر توضیح می‌دهد: «این اتفاقات، به دلیل کمبود نیروست و دقیقا به همین دلیل است که به دنبال ایجاد زیرساخت برای خدمات الکترونیک هستیم. همکاری که مسئولیت انجام این کار را به عهده دارد، باید به درخواست‌های زیاد و متنوع دفاتر گردشگری که به تازگی تعداد آن ها به 470 دفتر رسیده، رسیدگی کند و این روند، زمان‌بر است. ما هم اکنون در زمینه کمبود نیرو و کارشناس با مشکلات جدی مواجه هستیم و به 60 کارشناس تخصصی در این اداره نیاز داریم ولی اجازه جذب نیرو نداریم. تا دو سال آینده 30 نفر دیگر بازنشسته می شوند و از نظر منابع انسانی، شرایط سخت تری را تجربه خواهیم کرد و مهم است به نحوی، این مشکلات و کمبودها مرتفع شود تا شرمنده مردم نشویـــم.»
 

شایعه زد و بند در واگذاری قراردادهای میراث‌فرهنگی، صحت دارد؟
فردی که خودش را پیمانکار مرمت آثار تاریخی معرفی می کند، ضمن انتقاد از شرایـط موجود در واگذاری قراردادهای اداره کل میراث‌فرهنگی، ادعا می کند: «معمولا یک یا دو پیمانکار نورچشمی که ظاهرا فامیل برخی مسئولان اداره هستند، برنده قراردادهای پر و پیمان و چاق و چله می شوند و بقیه پیمانکاران، مناقصه‌های جزئی را می برند. سوالم این است واقعا این شرایط، اتفاقی است یا شایعه فامیل‌بازی و زد و بند در این اداره، واقعیت دارد؟» «مرجان اکبری» معاون اداره کل میراث فرهنگی استان، در این زمینه توضیح می‌دهد: «قراردادهای ما به سه دسته قراردادهای کوچک، متوسط و بزرگ تقسیم می شود که تمام‌شان به صورت سیستمی و از طریق سامانه و به صورت عمومی اطلاع رسانی و برگزار می شود.» مکرمی فر هم ادامه می دهد: «تنها اختیارات بعضی قراردادهای کوچک که در حد دو میلیون تومان است، در دست مسئولان میراث فرهنگی است و بقیه قراردادها از طریق سامانه و به شکل سیستماتیک به سرانجــام می رسد. در تمامی مناقصه‌ها، تمامی مبالغ پیشنهادی در روز آخر که قرار است تصمیم گیری نهایی برای واگذاری پروژه انجام شود، باز و بررسی می شود و هیچ کس از مبالغ پیشنهادی دیگر شرکت ها اطلاع ندارد و چنین شایعاتی را، صد درصد رد می کنم.»
 

آیا یگان‌های حفاظت میراث‌فرهنگی، از عهده حفظ و صیانت از آثار تاریخی استان برمی‌آید؟
یکی از شهروندان مدعی می شود: «تعداد یگان‌های حفاظت از محیط زیستِ میراث فرهنگی، خیلی کم و محدود است. به گونه ای که تازه بعد از تخریب برخی آثار تاریخی، متوجه و وارد عمل می شوند. اداره کل میراث فرهنگی استان، در مشهد تنها یک یگان حفاظت دارد که در منطقه توس مستقر شده است و فرصت رسیدگی به همه آثار تاریخی در سطح شهر را ندارد.» ابوالفضل مکرمی فر در این باره می گوید: «ما در استان حدود چهار هزار اثر تاریخی ثبت شده داریم و از طرفی استان ما دارای وسعت بالایی است. نمی گویم در شرایط ایده آلی هستیم و این  را می پذیرم که با شرایط مطلوب فاصله داریم اما اقدامات همکاران ما نیز خوب و به موقع است. اگر چه در خصوص یگان‌های حفاظت محدودیت داریم، اما این یگان ها در شهرستان هایی که تعداد بیشتری آثار تاریخی دارند، یگان های فرماندهی و انجمن های میراث فرهنگی که تعدادشان به 900 انجمن می رسد، تشکیل داده اند. در مشهد هم، یگان ما بازدیدهای دوره ای دارد و این طور نیست که به صورت دایمی در یک نقطه حضور و بر یک منطقه نظارت داشته باشد و به دیگر آثار تاریخی سرکشی نکند.
 

6ماه معطلی، برای دریافت مجوز تاسیس اقامتگاه بوم گردی‌
یکی دیگر از مراجعان، گلایه می‌کند و می گوید: «شش ماه است درگیر دریافت مجوز تاسیس یک واحد بوم گردی هستم اما به‌دلیل روند کند انجام امور اداری، سنگ اندازی به دلیل پایین بودن متراژ بنا و موارد این چنینی، هنوز موفق به دریافت این مجوز نشده‌ام. این در حالی است که مدام درباره حمایت از کسب و کارهای خرد در زمینه گردشگری، شعار داده می‌شود.»
   «بیدخوری»، سرپرست معاونت گردشگری اداره کل میراث‌فرهنگی استان خراسان در پاسخ به این انتقاد می گوید: «برای راه‌اندازی اقامتگاه های بوم گردی، به لحاظ فنی باید شرایطی رعایت شود که نمی توان آن را نادیده گرفت. مثلا در واحدهای کوچکِ واقع در فضاهای روستایی، امکان پذیرایی از گردشگران وجود ندارد و متراژ بالاتری برای ایجاد استراحتگاه، مطبخ، فروشگاه و... نیاز است. ضمن این که توجه به ملزومات معماری و فضاسازی دوره های تاریخی، نحوه تزیین فضا، نوع مصالح به کار برده شده و... هم شرط است. برای احداث مجموعه های بوم گردی، یک آیین نامه مشترک وجود دارد که این مکان ها باید حداقل چهار تا پنج اتاق داشته باشد و متراژ مشخصی برای اتاق‌ها در نظر گرفته شده است. بالطبع اگر تمام این شرایـط مهیا باشد، در بازه زمانی یک ماهه صدور پروانه انجام می شود اما در برخی موارد، بعضی افراد می خواهند بدون رعایت بایدها و نبایدها مجوز را دریافت کنند  که حتی در این صورت هم، باید بازسازی های اولیه انجام شود و احتمالا دلیل طولانی شدن روند دریافت مجوز، همین است.»

جای خالی آموزش‌های مدیریت بوم گردی در شهرستان‌ها
مراجعه کننده دیگری که او هم متقاضی راه‌اندازی یک واحد بوم گردی در یکی از شهرستان‌های استان است، اعتراض می‌کند و می گوید: «میراث فرهنگی، دوره‌های آموزشی مفیدی برای چگونگی مدیریت اقامتگاه‌های بوم گردی، در مشهد برگزار می‌کند که گذراندن این دوره ها برای دریافت مجــوز، الزامی است. منتها شرکت در این دوره ها، برای خیلی‌ها مثل من که در مشهد اقامت ندارند، دشوار است. کاش این دوره‌ها در شهرستان ها و روستاهای استان هم تشکیل می‌شد.»
   بیدخوری در پاسخ به این انتقاد می گوید: هم اکنون مجوز تاسیس یک آموزشگاه با همین کاربرد، به غیر از مشهد، در شهرستان طرقبه شاندیز داده شده اما واقعیت این است که در برخی شهرستان ها به دلیل این که تعداد اقامتگاه ها کم است، برگزاری این دوره ها صرفه اقتصادی ندارد و ما برای حل این مشکل، به دنبال این هستیم که استادان برای آموزش افراد به شهرستان های مختلف بروند.»

میراث‌فرهنگی در صیانت از فضای اطراف آثار تاریخی، جدی است یا بی‌تفاوت؟
«امیرحسین»، یکی دیگر از مراجعان این اداره که خود را عضو یک انجمن مردمیِ حامی میراث فرهنگی معرفی می کند، در گفت و گو با ما مدعی می‌شود: «اداره میراث فرهنگی درخصوص ساخت و ساز و ایجاد تغییرات اطراف آثار تاریخی، بی تفاوت است و جدیت لازم را درخصوص حفظ و صیانت از حریــم این آثار ندارد.» مکرمی فر در پاسخ به این دغدغه و ادعا می گوید: «اگر مورد خاصی مدنظر این شهروند است، باید به شکل مصداقی طرح و بررسی شود. منتها به شکل کلی، ما در زمینه حفظ آثار تاریخی با کسی تعارف نداریـــم و چنان چه براساس یک اشتباه، یک اثر آسیب و صدمه ببیند، نمی توان این اشتباه را به هیچ شکلی جبران کرد. به همین دلیل، در این زمینه قوانین سختگیرانه ای داریم.»
اما باید به این نکته اشاره کنیم که در حریم این آثار ممنوعیت صادر نمی‌شود ولی محدودیت‌ها ایجاد می‌شود.
 

تنها 5 میلیارد از بودجه 30میلیارد تومانیِ سال 98، به شکل اوراق به دست‌مان رسیده
در پایان، سید «مهدی کفشچی» معاون توسعه مدیریت اداره کل میراث‌فرهنگی استان هم، درباره کسری اعتبارات، که یکی از کارشناسان آن را دلیل اصلی کندی فعالیت ها اعلام کرده بود، می گوید: «جمع اعتبارات عمرانی، ملی و اعتبارات توس در خراسان رضوی برای امسال حدود 30 میلیارد تومان مصوب شده بود که تنها شش میلیارد تومان آن به تازگی ابلاغ شده است. از کل بودجه ای که به استان اختصاص داده اند، پنج میلیاردتومان مربوط به اعتبارات عمرانی است که به شکل اوراق پرداخت شده و همین مبلغ هم نقدی نیست و باید سود اوراق را به ازای هر سال بدهیم و 15 درصد زیان را نیز باید از همین محل پرداخت کنیم. در نتیجه با 5/3 میلیارد تومان باقی مانده، فقط می توانیم از آثار تاریخی نگهداری کنیم و بالطبع در مرمت و گسترش کار و پیشبرد اهدافمان، با کاستی مواجه می شویم.»
ماهانه 10میلیون تومان، اجاره ساختمان 4طبقه میراث‌فرهنگی در بولوار شهید صادقی
کفشچی، در پاسخ به ادعای شهروندی که بیان کرده بود ساختمان اداره کل میراث‌فرهنگی استان واقع در بولوار شهید صادقی، با قراردادی مبهم و قیمتی نجومی اجاره شده، توضیح می‌دهد: «ما همیشه در ساختمان های اجاره ای مستقر بودیم امسال، به دلیل ساخت و ساز در یکی از ساختمان ها، واحدهای اجاره ای مان را تجمیع کرده ایم و در یک ساختمان چهار طبقه در بولوار شهید صادقی فعالیت می کنیم. بستن قراردادها و مبالغ پرداختی هم، کاملا قانونی و معقول است و هیچ کدام از قراردادهای اجاره ما بدون نظرکارشناس رسمی دادگستری منعقد نمی شود. این ساختمان چهار طبقه را به شکل ماهانه 10 میلیون تومان اجاره کرده ایم که به نسبت گرانی‌های اخیر بازار رهن و اجاره و موقعیت مکانی این محل رقم بالایی به نظر نمی رسد.»