با همان آرامش و مناعت طبع هنرمندانه اش می نشیند پشت میز، قلم نی را لای انگشت هایش میگیرد، آرام به مرکب آغشته اش می کند و بر سفیدیِ تن کاغذ مینویسد:«این قافله عمر عجب می گذرد».
گذر این قافله که حالا او را به ایستگاه هفتاد و نهم رسانده، اگرچه پُرشتاب اما توامان پُربرکت و پُرافتخار بوده است. مصداق افتخارش همین کلماتی است که با سیاهی مرکب بر کاغذ نقش می کند و انعکاسی از شکوه هنر اوست.
آن قدر زیبا و ظریف حروف و کلمات را در رقص قلم خلق می کند که هوش از سر آدمی می برد. یکی از آنهایی که به نظاره ایستاده، ناغافل میگوید: الحق که برازنده ات است؛ عنوان برترین نستعلیق نویس اکنون ایران.
خطابش «غلامحسین امیرخانی» است. یکی از نامهای بزرگ هنر خوشنویسی کشورمان (به ویژه در قالب و سبک «چلیپا») که این روزها مهمان مشهدیهاست. مجال گفت وگو با او دشوار فراهم میشود چون در هر محفلی که حاضر میشود، خیل دوستدارانش، او را درمیان خود میگیرند و به مصاحبت و خوش و بش، امضا و عکس گرفتن مشغول میشوند. با وجود همه اینها به اصرار ما «نه» نمی گوید و ما هم غنیمت می دانیم فرصت پرسیدن را.
مقایسه جایگاه خوشنویسی در گذشته و حال
کارنامه استاد امیر خانی، سنگین از افتخارات و عناوین مختلف است؛ از رئیس شورای عالی انجمن خوشنویسان ایران و رئیس شورای عالی خانه هنرمندان ایران بگیرید تا عضو اصلی کمیسیون ملی یونسکو در ایران و داور بیشتر مسابقات خوشنویسی داخلی و بین المللی و... به اینها کسب نشان درجهیک فرهنگ و هنر در سال ۱۳۷۸، انتخاب به عنوان چهره برگزیده همایش «چهرههای ماندگار» در سال ۱۳۸۱ کسب نشان درجهیک فرهنگ و هنر در سال ۱۳۸۸ و برای دومین بار و البته دریافت مدال ادب و هنر فرانسه ( درجه شوالیه ) در سال ۱۳۹۵ را نیز بیفزایید.اما او ترجیح می دهد صحبت را به جای گذشته، از آینده و نسل جوانی آغاز کند که به اذعان وی امید آینده این هنر هستند. استاد امیرخانی می گوید: جشنواره هایی هر سال برای جوانان با استعداد و با انگیزه برگزار می شود و همین رویدادهای هنری مجالی هستند تا مشارکتی فعال در شهرها و استان های مختلف شکل بگیرد و استعدادهای جوان، خودشان را نشان بدهند. البته معتقدم که این جشنواره ها، به غایت پاسخ گوی این همه شور و شوق هنری نیستند و اگر مثلا صد اثر موفق به آن ها راه پیدا می کنند اما تعداد جوایز محدود است. بنابراین انتظار است که متناسب با این اشتیاق و ظرفیت، بستر تشویقی نیز توسعه پیدا کند و جوانهای بیشتری بتوانند به اتکای ظرفیت این جشنوارهها، به جامعه معرفی شوند.وی می افزاید: در سراسر ایران بیش از 320 شعبه و در خارج از ایران حدود 15 شعبه انجمن خوشنویسان دایر است، این هنر ملی و تاریخی با ادبیات ما در پیوند است و بخشی از شناسنامه ملی و هویتی ما در طول تاریخ را شکل می دهد پس شایسته است که بیشتر مورد عنایت باشد ولی در مجموع این هنر رو به رشد است.وی سپس صحبت را به استفاده از هنر خوشنویسی در فضاهای عمومی می کشاند و می گوید: متاسفانه باید گفت در فضاهای عمومی از این هنر استفاده درستی نمی شود یا اصلا کاربردش مورد غفلت قرار می گیرد. این همه در حالی است که بخشی از سیمای معماری ایرانی در پیوند با این هنر است. در مساجد و بناهای تاریخی کتیبه هایی را مشاهده می کنیم که نماد تاریخی و ملی برجسته و ماندگاری به شمار می آیند مثلا در مسجد گوهرشاد کتیبه ای قرار دارد که به لحاظ ارزش، نمی توان برای آن قدر و قیمتی قائل شد. در آن برهه کار به استادان هنرمند سپرده می شد تا این جنس طرح ها را اجرا کنند اما اکنون با مسامحه و کوتاهی، کاری خلق می شود که در کیفیت ضعف دارد. در واقع مجریان کار به دنبال هنرمندی هستند که نه کار کیفی، بلکه محصولی ارزانتر به آنها عرضه کند.
چشم مردم باید به دیدن هنر در متن جامعه عادت کند
امیر خانی تصریح می کند: معماری یا هر اثر هنری باید بتواند در جایگاه شایسته ای قرار بگیرد و علاوه بر این آموزش و پرورش و شهرداری ها باید به گونه ای برنامه ریزی کنند که یک اثر هنری -از مجموع هنرهای ملی ما که انواع مختلفی دارد- در چرخه اجتماعی قرار گیرد و خود مروج جایگاه شایسته اش باشد. این جاست که به واسطه تشویق جامعه هنری، دلگرمی برای هنرمند فراهم می شود و آثاری که انتخاب می کند در طول زمان ارزش افزوده می یابد.
وی تاکید کرد: البته از این موضوع هم نباید غافل شد که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از انجمن خوشنویسان حمایت جدی و همه جانبه ای دارد اما در مجموع و در جامعه نیز باید این هنر فراگیر شود و مردم با مسائل هنری و تاریخی کشور خودشان آشنا شوند. به بیان بهتر، چشم مردم باید به دیدن آثار هنری در متن جامعه عادت کند در این صورت شخصیت فرهنگی مردم بیش از پیش قوام می گیرد. برخی نابهنجاری هایی که اکنون شاهدش هستیم به خاطر دور افتادن از فضای هنری و فرهنگی است.
هنری که با اندیشه مردم یک جامعه پیوند بخورد، ماندگار می شود
از استاد امیرخانی می خواهیم نظرش را درباره نوآوری در خوشنویسی بگوید که در پاسخ بیان می کند: نوآوری در خوشنویسی به انواع دیگر هنرها که مرتب در حال تغییر هستند، شباهت ندارد. هنر خوشنویسی با زبان در پیوند است، همان طور که زبان در طول زمان صیقل می خورد و وسعت پیدا می کند و در ضمن به گونه ای با زندگی جاری مردم خودش را هماهنگ نگه می دارد، خوشنویسی نیز به همین گونه است. البته تنوع و نوآوری یکی از ویژگی های هنر خوشنویسی محسوب می شود. مثلا خوشنویسی زمان ما با دوره قاجار تفاوت پیدا کرده و فرم ها و تنوع و رنگ به آن اضافه شده است.وی به تقلید در خوشنویسی اشاره می کند و یادآور می شود: تقلید در خوشنویسی بدین صورت نیست که یک مرتبه ما حروف دیگری پیدا کنیم، همان حروف در طول زمان زیبا می شود، صیقل می خورد و ترکیب بندی های جدیدی ایجاد می کند.با این استاد برجسته و نامدار خوشنویسی، از جایگاه این هنر در میان مردم صحبت می کنیم؛ وی در جواب بیان می کند: در ایران هنر خوشنویسی جایگاه خوبی دارد و مردم با این هنر انس زیادی دارند و حتی در زندگی روزانه آن ها هم در قواره خودش، نقش قابل قبولی دارد. این هنر جلوه های مختلفی دارد، از کتاب و نمایشگاه های هنری گرفته تا پوسترهای زیبا و خلاقانه، ردپایی از خوشنویسی را می توان در آن ها دید. همین باعث شده بسترهای بیشتری برای ارتباط جامعه و مردم با آن فراهم باشد. درک مردم ما نیز از این هنر بالاست و در نتیجه از دیدن آثار خوب در این حوزه لذت می برند. فکر می کنم اگر هنری با اندیشه مردم یک جامعه پیوند بخورد و زبان مشترکی پیدا کند، حتما ماندگار خواهد شد و نسلهای مختلف از آن بهره می گیرند.
هنر خوشنویسی در خطه خراسان
این معلم بزرگ خوشنویسی نقبی می زند به جغرافیای این هنر و می گوید: جایگاه خوشنویسی در خطه خراسان و مشهد قابل توجه است. در مجموع، برای زیست بوم این هنر نمی توان محدودیتی قائل بود. درباره هنر خوشنویسی در خارج از کشور نیز همان طور که آن ها از ادبیات ما استفاده می کنند، به خوشنویسی هم فوق العاده علاقه مندی نشان می دهند و نمایشگاه هایی که ما درخارج از کشور داریم، موکد این مطلب است.وی می افزاید: بر همین اساس ما باید مدیریت قوی تری داشته باشیم و بهتر و بیشتر آثار درجه یک و برجستهمان را حتی در عرصه ها و هنرهای مختلف دیگر در معرض دید و قضاوت مردم دیگر کشورها قرار دهیم. خوشنویسی وسیله مناسبی است که بتوانیم با دنیا ارتباط برقرار کنیم ، کسانی که با فرهنگ ما آشنا می شوند، ما را هم با همان معیار و میزان در ذهن خود ثبت می کنند و از این بابت هرچقدر سرمایه گذاری کنیم، طبیعتا نتیجه بهتری حاصل خواهد شد.
خوشنویسی دیریاب و دشوار یاب است
از او می پرسیم چه مواردی لازم است که هنر یک خوشنویس به تکامل برسد؟ وی در پاسخ تصریح می کند: این موضوع بستگی به استعداد یک خوشنویس دارد اما روی هم رفته عالم هنر این خاصیت را دارد که وقتی کسی وارد این عرصه می شود، همه عمرش را سرمایه گذاری می کند تا به جایی برسد. هنر خوشنویسی دیریاب و دشوار یاب است.وی در بخشی دیگر از صحبت هایش به تفاوت این هنر در دوره های مختلف می پردازد و می گوید: نمونه های آثارخوشنویسی دوره صفوی با دوره قاجار تمایز داده می شود و آثاری که به وجود آمده مشخصات، شناسنامه و ویژگی های خود را دارد. خلاصه کلام؛ بدون امضا پیداست که خط معاصر است.استاد امیرخانی تاکید می کند: برای احیای هنرهای ملی باید شاهد جلوه های هنر در تمام شئون زندگی باشیم. او بر این باور است لوازم زندگی قدیم طوری بود که نشانه هایی از هنر را در خود جای داده بود اما اکنون شاهد کم رنگ شدن نقش و نگار هنر در زندگی هستیم در حالی که استفاده از شاخه های هنر در زندگی، تنوع ایجاد می کند و فرهنگ را ارتقا می بخشد و هرچقدر از این بابت برنامه ریزی بیشتری بشود به نفع فرهنگ ماست.
اثر هنری باید وجود مخاطب را تصرف کند
امیرخانی اشاره ای هم دارد به اختلاف نظرهایی که گاه و بیگاه در جامعه خوشنویسان مطرح می شود و در این باره می گوید: بالاخره آدمها سلایق مختلفی دارند و همین تفاوت ها به رشد و تعالی آنها کمک می کند اما آن جایی که اشتباه برداشت می شود، راجع به تشکیلات و سازمان و قواعد و قوانینی است که یک سازمان را اداره می کنند. ما مجامعی داریم که هر دو سال یک بار تجدید می شوند و همه اعضای خوشنویسی در آن شرکت و نظرات کارشناسانه خود را بیان می کنند و اساسنامه به تناسب زمان تغییر می کند در واقع این قانون جمعی ما را تعریف می کند. اگر نگاه به همان چارچوب قانونی مورد توافق باشد، اختلاف ها هم بی معنا می شوند.اما حرف آخر این استاد هنر خوشنویسی، درباره بسترها و ظرفیت هایی است که در آن ها مجال بروز هنر، بیشتر فراهم می شود. او اظهار می کند: به طور کلی اثر هنری وقتی چشم ها را به خود خیره می کند و به آن عنوان «برجسته و ماندگار» می دهیم که به نوعی به ذهن و روح مخاطب نفوذ و به بیان بهتر وجود او را تصرف کند. تکانه ای که زیبایی و خیرهکنندگی آن اثر در شما ایجاد می کند، نقطه تمایز آن با دیگر آثار معمولی است.وی در ضمیمه آخرین صحبت هایش، از یک رویداد خوب خبر می دهد: در دهه سوم آذر ماه امسال نمایشگاهی در تهران به همراه دو نفر از هنرمندان برجسته این حوزه یعنی استاد شیرازی و استاد ملک زاده برگزار خواهم کرد.