«ایکوم» شورای جهانی موزه ها، 18 می مصادف با 28 اردیبهشت را روز جهانی موزه ها نام گذاری کرده است. تاریخ موزه و موزه داری در خراسان رضوی را باید درمجموعه حرم مطهر آستان قدس رضوی جست وجو کرد. در سال 1304 هجری در مجموعه آستان قدس رضوی دفتری برای ثبت و نگهداری اشیای تاریخی و نفیس تشکیل و تقریبا همزمان با ایجاد موزه ملی ایران در سال 1316 سنگ بنای موزه آستان قدس رضوی بنا نهاده شد. به مناسبت روز جهانی «موزه ها» با موزه های شاخص استان بیشتر آشنا می شویم.
موزه های آستان قدس
آستان قدس رضوی دارای موزه های ارزشمند و کم نظیری است که آثار و اشیای تاریخی اهدایی و وقفی در آن به نمایش گذاشته شده است. گنجینه قرآن های نفیس، گنجینه تاریخی حرم رضوی، موزه هدایای رهبر انقلاب، گنجینه تمبر و اسکناس، موزه فرش و گنجینه آثار اهدایی استاد محمود فرشچیان از جمله بخش های این موزه قدیمی در مشهد است. مجموعه موزه های آستان قدس رضوی با بیش از یک میلیون بازدیدکننده در سال، یکی از بزرگ ترین و غنی ترین موزه های ایران قلمداد می شود.
موزه بزرگ خراسان
تصمیم به ایجاد موزه بزرگ و منطقه ای خراسان به قبل از انقلاب اسلامی برمی گردد که به دلیل شروع جنگ تحمیلی به تاخیر می افتد. در سال 71 از میان طرح های متعدد ، طرح زنده یاد مهندس میرفندرسکی برای احداث این موزه که الهام گرفته از قصر خورشید بود، برگزیده می شود.
در سال 82 کلنگ ساخت موزه بر زمین زده می شود و در سال 84 رسما عملیات ساختمانی آغاز می شود. این موزه در سال 1393 افتتاح شد و هم اکنون با 18000 مترمربع زیربنا، کتابخانه، کارگاه و آموزشگاه مرمت و سالن اجتماعات یکی از مجهزترین موزه های ایران است. موزه خراسان بزرگ در بوستان کوهسنگی مشهد واقع شده است.
موزه توس
موزه توس (فردوسی) در فضای داخلی آرامگاه فردوسی قرار گرفته است. این موزه پس از افتتاح آرامگاه فردوسی در سال 1313 هجری و ضرورت ایجاد موزه ای که معرف تاریخ شهر توس، فردوسی و شاهنامه باشد در سال 1361 افتتاح شد. بنای این موزه در سال 1347 توسط مهندس هوشنگ سیحون ، طراحی و به منظور استفاده به عنوان چایخانه سنتی ساخته شده است که تبدیل کاربری پیدا می کند به طور کلی اشیای تاریخی به نمایش درآمده در این موزه به چند بخش کلی تقسیم می شوند.بخشی شامل آثاری که در اثر کاوش های باستان شناسی از دشت توس به دست آمده اند. بخشی دیگر شامل آثاری که تجلی گر روح حماسی و پهلوانی در شاهنامه هستند همچون انواع وسایل سوارکاری ، همچون سپر ، گرز ، تیر و کمان و دیگر وسایل رزمی. در بخشی نیز آثاری که در عصر و زمان فردوسی یا بین قرون 3 و 4 هجری خلق شده اند شامل انواع ظروف سفالی و مفرغی و آخرین آثار اهدایی ، نقاشی هایی از شاهنامه مرقعات شاهنامه و شاهنامه های چاپی است.
موزه آرامگاه نادر
موزه نادر شاه در تالار اصلی بنای آرامگاه نادر، قرار گرفته و انواع سلاح های دوره افشاریه وسایل سوارکاری مانند زین وبرگ اسب و نقاشی های مربوط به نادرشاه افشار در آن به نمایش گذاشته شده است.
آرامگاه نادری در چهارراه شهدای مشهد واقع شده و میزبان علاقه مندان به بازدید از آثار تاریخی است.
موزه های مردم شناسی
در استان خراسان رضوی و در بیشتر شهر های پرجمعیت، موزه های مردم شناسی احداث شده است که توسعه آن ها با توجه به مشاغل سنتی آیین و آداب و رسوم هر شهر در دستور کار قرار دارد. در این موزه ها مشاغلی همچون آهنگری ، عطاری، قالی بافی و بافته های سنتی، دلوبافتی، رنگرزی سنتی، ساز سازی و موسیقی، ابریشم بافی، جاروبافی ، حصیربافی، گاری سازی، فیروزه تراشی و سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، قلم زنی روی سنگ، پوستین و لحاف دوزی سنتی، چارق دوزی، مسگری و رویگری، طبخ سنتی، نمدمالی، فرش بافی، آیین های سنتی همچون مراسم عروسی و کشتی با چوخه، زندگی عشایری، کشاورزی و خراطی به نمایش گذاشته شده است.
هم اکنون موزه های مردم شناسی در شهرهای گناباد، تربت حیدریه، تربت جام، خواف، تایباد، فریمان، چناران، قوچان، طرقبه شاندیز، کلات و سبزوار دایر است. از دیگر موزه های استان می توان سایت موزه بندیان درگز، سایت موزه شادیاخ نیشابور موزه تاریخ طبیعی و موزه دانشگاه فردوسی مشهد را نام برد.
محمدرضا پهلوان
مدیر موزه های خراسان رضوی