بررسی فرصت های اقتصادی استان در سال 96 و چشم اندازهای سال 97 در گفت وگو با دکتر چشمی
تعداد بازدید : 33
توسعه استان در گروی هماهنگی نهادهای اجرایی
سینا واحدی- فرصتی دیگر تا پایان سال 96 باقی نمانده است؛ سالی که اقتصاد مقاومتی تولید و اشتغال نام داشت. نه تنها امسال بلکه از 10 سال پیش به تدبیر مقام معظم رهبری سال ها هرکدام نام هایی اقتصادی به خود گرفتند تا نقشه راه کشور براساس آن تدوین شود اگرچه همه این سال ها فرا از برنامه های صورت پذیرفته نتوانستند به موفقیت کاملی در حوزه اقتصاد برسند. با وجود این مرور فرصت های گذشته در اقتصاد استان و تصمیم گیری و برنامه ریزی برای چشم انداز آتی خراسان رضوی می تواند نوید سال خوش اقتصادی را برای همه همشهری ها و هم استانی ها به ارمغان آورد. به همین سبب گفت و گویی در زمینه فرصت های از دست رفته و چشم انداز آتی استان با دکتر علی چشمی عضو هیئت علمی و استاد اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد انجام داده ایم که در زیر می خوانید:
باید بازیگران توسعه استان را بشناسیم
- در سال گذشته با وجود تغییرات سیاسی به واسطه دو انتخابات ریاست جمهوری و شوراهای اسلامی شهرها و از سوی دیگر رکود اقتصادی سال های اخیر چه فرصت هایی در استان خراسان رضوی داشتیم که می توانستیم بهره ای دو چندان از آن ببریم، اما این اتفاق صورت نگرفت؟
برای بررسی این موضوع باید در ابتدا بازیگرانی را که نقش اساسی در توسعه استان دارند تقسیم بندی کنیم. پس از تقسیم بندی این نقش آفرینان،می توان به این نکته دست یافت که چه فرصت هایی را داشته ایم و کدام یک از آن ها را از دست داده ایم. با این توصیف سه گروه موثر برای توسعه استان می توان متصور بود.
گروه اول که در توسعه استان،موثر و نقش آفرین هستند دستگاه های اجرایی اند. این دستگاه ها خود به سه دسته مهم تقسیم می شوند، که با هماهنگی این سه گروه می توان توسعه استان را رقم زد. اولین گروه از این دستگاه های اجرایی، استانداری و دیگر دستگاه های اجرایی است. این نهادها در سال 96 فرصت زیادی برای هماهنگی و همراهی داشتند ولی نتوانستند به هماهنگی لازم برسند. البته هنوز این دستگاه ها در حال تغییر و تحولند و پس از انتخابات تاکنون تغییرات مختلفی در سطح مدیران دستگاه های اجرایی داشته ایم. با وجود این در ماه های آینده هم بعید به نظر می رسد این نهاد ها بتوانند با هم هماهنگ شوند.
ادارات جزیره ای عمل می کنند
- علت این ناهماهنگی و به مسیر واحد نرسیدن در نهادهای اجرایی چیست؟
این دستگاه ها به علت این که از وزارت خانه و مرکز دستور می گیرند، به طور معمول به صورت جزیره ای عمل می کنند و هر کدام فرامین مراکز بالادستی خود را انجام می دهند. به این دلیل هماهنگی خوبی با هم به دست نمی آورند و در شورای برنامه ریزی استان نیز به مسیر مشخصی با هم نمی رسند. ما در بررسی این نهادها شاهدیم که هر کدام از ادارات کار خودشان را انجام می دهند. اداره میراث فرهنگی و گردشگری کار خودش را انجام می دهد و اداره صنعت و معدن یا اداره کار و دیگر ادارات هم به همین شکل مسیرهای متنوعی را پیش می گیرند. به همین دلیل به نقش توسعه ای خود نرسیده و موفق نبوده اند.
شهرداری در گذار از مشکلات سرعت کمی داشته است
- شهرداری در دسته اول نهاد های اجرایی است یا می توان آن را مجزا در نظر گرفت؟
دسته دوم در گروه دستگاه های اجرایی شهرداری است، در واقع شهرداری به صورت یک نهاد عمومی خود به صورت مجزا در توسعه هر شهر نقش اساسی دارد. مسیر شهرداری نیز تازه شکل گرفته و تازه در حال برنامه ریزی و نقشه بندی آینده است. البته شهرداری می توانست با سرعت بسیار بیشتری راهبردهای اساسی را برای توسعه هماهنگ و به این مسیر ورود کند. البته هنوز مشکلات باقی مانده زیادی وجود دارند، که در این شش ماه باید گذار از مشکلات را به خوبی پیش می بردند که سرعت آن ها پایین بود.
دسته سوم نیز آستان قدس است که در توسعه استان می تواند نقش بسیار مهمی داشته باشد. البته این نهاد مهم باید با دو بازوی دیگر استان بسیار هماهنگ باشد. این سه نهاد عمومی با هماهنگی کامل می توانند به توسعه استان کمک کنند. در این سال ها استان ما نسبت به استان هایی شبیه اصفهان و آذربایجان عقب افتاده است. مولفه های مختلف در زمان بررسی نشان می دهد از این استان ها عقب مانده ایم و در حال ایجاد فاصله بیشتری هستیم.
کسب و کارهای کوچک بیشتر در تنگنا هستند
- به طور طبیعی طرف مقابل دستگاه های مختلف اجرایی بخش خصوصی است، درست است؟
گروه دوم این بازیگران، بخش خصوصی است. بخش خصوصی اقتصادی استان نیز متاسفانه زمانی که کل اقتصاد راکد است، در تنگناهای شدید اقتصادی قرار می گیرند. در این 4-5 سال که رکود اقتصادی بر شرایط حاکم بود، کسب وکار های کوچک و متوسط در تنگناهای شدیدتری قرار گرفتند.دولت هم به جای این که به آن ها کمک کند، مشکلات مالیاتی و تامین اجتماعی را بیشتر کرد و به آن ها فشار وارد شد. مسئله دیگری که به این بخش فشار آورد و از منظر دیگر فرصت بزرگی را از دست ما ربود، موسسات مالی و اعتباری بود که مرکز بیشتر آن در استان خراسان رضوی قرار داشت. در این بحث موضوع پایه های آن و درستی یا نادرستی وجود این موسسات نیست. در هر حال یک ظرفیت مالی بسیار بزرگ برای استان بود.
موسسات مالی اعتباری باید قانونمند می شدند، نه منحل!
منحل شدن این موسسات سبب لطمه خوردن به اقتصاد استان شد. فرصت بسیار بزرگی برای استان بود که در حوزه خدمات مالی و بانکی متخصص شویم. می توانستیم با تخصصی شدن در حوزه های مالی به دیگر استان ها یا حتی سرمایه گذاران خدمات مالی ارائه کنیم. متاسفانه نباید این موسسات وارد فاز انحلال می شدند که می توانستند فرصت سرمایه گذاری ایجاد کنند. در کشور ما فضای تخصصی برای این نوع مسائل مالی و بانکی وجود ندارد، برای مثال در فولاد اصفهان متخصص است و تخصص آذربایجان مواد غذایی است، با این که ما هم در حوزه مواد غذایی فضای خوبی داشته ایم اما در حوزه صادرات آن بسیار موفق عمل کرده اند. فضای مواد غذایی به جای خود، باید در این حوزه مالی نیز متخصص می شدیم که فرصت از دست رفت. فرصت پدیده نیز در حوزه بخش خصوصی نباید منجر به تعطیلی یا ازبین رفتن اشتغال و تولید می شد.
رسانه ها عدم شفافیت ها را اعلام کنند
سومین گروه از بازیگران توسعه بخش دیگری جز دستگاه های اجرایی و بخش خصوصی است، این گروه شامل چه کسانی است؟
سومین گروه بازیگران در ادبیات اقتصادی شامل رسانه ها، تشکل های غیر اقتصادی و حتی نهادهای غیرانتفاعی مانند دانشگاه ها هستند که نقش بسیار مهمی دارند. این قسمت هم نیاز به تغییر و تحولات بسیار زیادی دارد. هم اکنون شاهد هستیم که نه دانشگاه ها و نه رسانه ها نقش چندانی در توسعه استان ندارند. این اتفاق باید در کنار هماهنگی مسئولان برای کنش جمعی و برنامه ریزی مستمر و پایدار در جهت توسعه شکل بگیرد. رسانه ها باید به این مسائل بپردازند، مشکلات و نقش های بازیگران را گوشزد کنند، نبود شفافیت ها، فسادها و رانت های نابه جا را شناسایی و اعلام کنند. دانشگاه ها مانند یک جزیره درتربیت دانشجو و تخصص ها عمل می کنند و حتی نیاز های استان را نمی توانند شناسایی و رفع و رجوع کنند. این نیز باید اصلاح شود تا دانشگاه بتواند نقش اصلی خود را ایفا کند .در هر حال فضایی که در جامعه شکل گرفته، این مسائل تا حد زیادی طرح می شود، باید در آینده نیز راه حل ها مطرح و بحث شود.
توانمندی های گردشگری در برنامه های استان دیده شود
- در چشم انداز سال 97 با وجود این بازیگران چه فرصت های مصداقی وجود دارد؟
یکی از فرصت های مهم ما فضای توانمندی های فرهنگی ماست. ما باید از این فرصت استفاده و این توانمندی ها را برجسته کنیم و روز به روز از آن ها بیشتر بهره برداری کنیم. این توانمندی های ما بخشی کشاورزی است و نیز صنایعی که حول آن شکل گرفته است. از سوی دیگر نیز بحث گردشگری است که باید به آن بسیار توجه شود. تمام این بخش های کشاورزی، صنعت و گردشگری موجب ایجاد فرصت هایی در استان شده اند که نه تنها در سال 96 بلکه در سال های پیش از آن نیز مورد بهره برداری قرار نگرفته و استفاده نشده اند. وجودبارگاه منور رضوی که نگین این شهر است اما از ظرفیت های دیگر گردشگری دیگر مانند توس و آرامگاه مشاهیر و شاعران بزرگی مثل فردوسی و خیام بهره ای در حوزه گردشگری نبرده ایم. اگر هم حاصلی داشته ، این عواید آن قدر محدود است که نمی توان آن را در نظر گرفت. توانمندی های گردشگری شمال خراسان،یا فرصت کویر گردی در جنوب خراسان یا مبحث مهم سوغات زیارت که در آن هم توانایی های بسیاری داریم نادیده گرفته شده است در مباحث کشاورزی نیز زعفران یا پسته فرصت بسیار مغتنمی برای توسعه صادرات استان می تواند ایجاد کند که می توان در سال آینده با برنامه ریزی منسجم و قدرتمند و دقیق برای آن ها چشم انداز گسترده ای ترسیم کرد. در این بحث زنجیره های ارزشی که حاصل این نوع تولیدات و محصولات است و از گستره صنایع تبدیلی آغاز می شود و به صادرات بالای استان ختم خواهد شد اهمیت بسیاری دارد و در سال آینده می توان روی این فرصت ها تمرکز بیشتری کرد.
فرصت اقتصادی دو کشور افغانستان و ترکمنستان از دست نرود
فرصت بسیار مهم در سال آینده همسایه بودن با کشورهای افغانستان و ترکمنستان است. این دو کشور فازهای توسعه ای بسیار گسترده ای را شروع کرده اند و برای سال های آینده برنامه ریزی های بسیار خوبی دارند. ما بهره چندانی از این دو کشور و نیز مسیر توسعه آن ها نبرده ایم. ما می توانیم با برنامه ریزی صحیح برنامه مکملی برای توسعه استان در نظر بگیریم. مسیری که در ترکمنستان برای جذب توریست و استفاده از بازارچه های مرزی دنبال می شود می تواند در آینده نزدیک سهم درآمد استان ما را کم کند. ما باید در برنامه ریزی هایمان با آن ها سرمایه گذاری مشترک داشته باشیم تا سهم درآمدی خود را از دست ندهیم. در این زمینه دو مسئله وجود دارد که باید آن را حل کنیم اول این که در برنامه های آن ها جایی نداریم و دوم این که خودمان هم برای خودمان برنامه ای نداریم. این موضوع می تواند شرایط اقتصادی استان ما را تنزل دهد. در واقع می توان گفت در چند سال آینده اوضاع آن ها موجب حسرت ما شود، در صورتی که 10 سال پیش آن ها می خواستند شبیه ما شوند. این اتفاق ممکن است 10 سال آینده برای ما رخ دهد.
دورنمای هماهنگی دستگاه های اجرایی خوب نیست
- با وجود این توانمندی ها و نیز شناخت دقیق بازیگران پیشرفت و توسعه استان، دورنمای چشم انداز هماهنگی برای بهبود وضعیت را چگونه می بینید؟
من دورنمای آن را خوب نمی بینم. علت این مسئله هم بازیگران دولتی و ایفای نقش های آنان در ادارات است. شاید در بخش خصوصی این نگاه و تمرکز وجود داشته باشد، اما در ورود به مسیر با مشکلات زیادی مواجه خواهند بود. در چشم انداز توسعه استان بازیگر اصلی و تاثیرگذار بر تمام مسائل و شرایط اقتصادی استان همان نهادهای اجرایی هستند. از دل نهاد های اجرایی برنامه های عجیب و غریب درآمده است. مثلا در برنامه توسعه ای سازمان صنعت، مهم ترین برنامه همان معادن سنگ خواف است، اما درآمد آن به شرکت های اصفهانی می رسد. در صورتی که باید برنامه ها موجب ترغیب و افزایش صادرات استان شود. با این حال برنامه مدونی برای آن وجود ندارد. در شناسایی ظرفیت های سرمایه گذاری هم کارهایی صورت می گیرد که بسیار کند است.در نهایت این که اگر توسعه اقتصادی استان مبتنی بر فرصت ها باشد باید با تلاش همه نقش آفرینان موثر در استان رقم بخورد و تا این هماهنگی به وجود نیاید توسعه شکل نمی گیرد.