یادداشت
تعداد بازدید : 18
افزایش بهرهوری و مدیریت منابع آب؛ شرط لازم برای توسعه پایدار
نویسنده : علیرضا دائمی قائم مقام وزیر نیرو در امور بین الملل
در دهه های اخیر، رشد سریع جمعیت مهمترین عامل کاهش سرانه آب تجدیدشونده کشور بوده است. از این منظر، بهره برداری از این منابع به شکل مطلوب، مؤثر و کارا در جهت تضمین توسعه پایدار، یکی از موضوع های مهم مطرح شده است.
در حقیقت، اهمیت آب از دو جنبه در توسعه پایدار مطرح است؛ اول این که مایه حیات برای جوامع انسانی بوده و در بسیاری موارد تأمینکننده معیشت افراد است و از سوی دیگر زیست پذیری جغرافیای انسانی را ممکن و از تبعات و چالشهای زیادی جلوگیری می کند.
دست یابی به توسعه پایدار بدون در نظر گرفتن توسعه آب اگر ناممکن نباشد، بسیار مشکل خواهد بود. در این زمینه باید رویکرد اصلی «مدیریت یکپارچه منابع آب» باشد. یعنی مدیریت توأم منابع آب و خاک، مدیریت تلفیقی منابع آب سطحی و زیرزمینی، مدیریت توأم سواحل و حوضه رودخانههای منتهی به آن ها یا مدیریت همزمان بالادست و پاییندست سدها و...
کشور ما نیز به مثابه بسیاری از کشورهای خشک و نیمه خشک جهان در دهه های اخیر کمبود جدی در منابع آب را تجربه کرده و هم اکنون با بحران آب مواجه است. این بحران به حدی در کشور ما جدی است که دولت و مجلس شورای اسلامی، این مهم را به عنوان یکی از مهم ترین چالش های کشور در برنامه ششم توسعه بیان کرده اند. آمارها نیز حاکی از آن است که 120 میلیارد متر مکعب از منابع زیرزمینی آب به عنوان منابع استراتژیک استفاده شده است. به عبارت دیگر حفر چاه های غیر مجاز و برداشت بی رویه آب تهدید بزرگی برای کشور است که در برخی از مناطق به صورت فرونشست زمین و در مناطق دیگر با شور شدن آب نمود پیدا کرده است.
علاوه بر این در مناطق بسیاری از کشور، قنات و چشمه ها خشک شده اند؛ چنان که امروز می توان این گونه اذعان کرد که تقریبا بخش عمده تالاب ها و دریاچه های داخلی کشور هم اکنون خشک یا رو به خشکی هستند که نمونه بارز آن دریاچه هامون، ارومیه، بختگان، طشک و تالاب هور العظیم است که جدی و بحرانی بودن این مسئله در آنها به وضوح مشهود است. خراسان رضوی نیز یکی از حساس ترین مناطق کشور به لحاظ کم آبی است، تامین آب شرب این خطه و کلان شهر مشهد ( با احتساب جمعیت حاشیه نشین و شمار زائران) ، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
تاکنون اقدامات موثری با هدف مدیریت بهینه منابع آب و پیشگیری از هدررفت آنها انجام گرفته است که از جمله آن میتوان به نصب کنتورهای هوشمند بر چاه های آب کشاورزی، احداث سد دوستی و سد ارداک، علاوه بر این به آزادسازی و پاک سازی حریم و محدوده رودخانه کشف رود و مشارکت مردم و کشاورزان استان در اصلاح الگوی مصرف آب و... اشاره کرد که تا حدودی از شدت بحران کاسته است اما قطعا برای بلندمدت باید تدابیر موثرتری اعمال شود.
با توجه به جدی بودن بحران آب تا زمانی که بهره وری و اصلاحات لازم در مجموعه منابع آبی کشور انجام نگیرد، گزینه واردات آب به صلاح نیست، چرا که وابستگی به آب های کشورهای همسایه ایجاد میکند و میتواند در آتیه چالشساز شود.
هم اکنون ایران 28 حوزه مشترک با کشورهای همجوار دارد، رودخانه های مشترکی همچون هریرود، هیرمند، ارس و .... که می بایست تلاش شود تا مطابق با موافقت نامه ها و همچنین متناسب با ظرفیت و رویه های دوستانه (مشابه سد دوستی بین ایران و ترکمنستان) از این منابع بهره بگیریم. بنابراین در چهارچوب اتخاذ یک سیاست خارجی موثر می توان از طریق همکاری های دوجانبه و چند جانبه ضمن فراهم کردن زمینه مناسب برای تامین آب مورد نیاز در زمان و مکان مناسب، توسعه پایدار کشور را تضمین و از تشدید و تعمیق تنش های ناشی از فشار بیش از حد به منابع موجود آب، جلوگیری کنیم. خوشبختانه اقداماتی که تاکنون در حوزه دیپلماسی آب انجام گرفته است، مثبت ارزیابی می شود.
باید اذعان کرد کشور ایران که با خشکسالی های پیاپی، محدودیت های منابع آب و افزایش روزافزون جمعیت از سویی و مصرف نادرست آب از سوی دیگر مواجه است، نیازمند برنامه ریزی علمی و کاربردی است تا بتواند میزان بهره وری آب را به حداکثر برساند. متاسفانه در شرایط کنونی، به الگوی مصرف و شناخت آن توجهی در خور نمی شود و نیاز شدید به شناخت میزان مصرف و عوامل موثر بر آن ، کاملا محسوس است. به عبارتی ایران 10 تا 12 سال است که در دوران خشکسالی قرار دارد، البته نباید از این مهم غافل بود که این خشکسالی منحصر به منطقه خاصی نیست و می تواند به راحتی عمومیت پیدا و چالش های خاصی را در آینده ایجاد کند. بنابراین باید خود را با این شرایط چه در مصارف خانگی، کشاورزی و صنعتی انطباق دهیم. حال می بایست مدیریت صحیح آب در برنامه ها مدنظر قرار گیرد تا از منابع موجود حداکثر بهره برداری انجام شود.