نگاهی به اولینهای مطبوعات و روزنامهها در خطه خراسان
تعداد بازدید : 37
آی روزنــــــــــــــــــــــــــــامه...!
تقویم کشورمان، امروز به نام «خبرنگار» ثبت شده، اقدامی در ستایش حدود یک و نیم قرن تلاشهای رسانهای خبرنگاران و روزنامهنگاران ایرانی. اما قصه پا گرفتن روزنامه و بعدها رسانهها در ایران، مثنوی بلند بالایی است که گوشههایی از آن جالب و تاملبرانگیز است.
به بهانه این روز، از لابهلای برگهای تاریخ، گوشهچشمی داشتیم به شکلگیری مطبوعات در خطه خراسان و بعضی از اولینهای این حوزه:
اولین روزنامه
نخستین روزنامه فارسی چاپ ایران با عنوان «کاغذ اخبار» در سال 1253هـ.ق در تهران و به کوشش میرزاصالح شیرازی منتشر شد. یک دهه بعد نوبت به وقایع اتفاقیه رسید که میرزا تقی خان امیرکبیر بانی آن بود اما روزنامهداری با تاخیری 65ساله به مشهد رسید. نخستین روزنامه مشهد به اذعان تاریخپژوهان، «ادب» است که ادیبالممالک فراهانی بانی آن بود. وی از وابستگان خاندان پُرآوازه قائم مقام فراهانی بود که پیش از این، روزنامهای با همین عنوان را تا شماره 22 در تبریز منتشر کرده بود. دفتر روزنامه ادب آن روزها در کوچه باغ عنبر بود و بعدها به محلی واقع در کوچه مدرسه دو در منتقل شد. ادب تا شماره 110 و تاریخ ذیحجه سال 1320 به انتشار خود ادامه داد و بعد از آن به واسطه عزیمت ادیبالممالک به تهران، تعطیل شد. این روزنامه به مثابه مطبوعات آن دوران در مدح حکومت سخن میگفت و سبکی نوین و روشنفکرانه داشت.
اولین کاریکاتور مطبوعاتی
اما خراسانیها سردمدار استفاده از کاریکاتور در محتوای مطبوعاتیشان نیز بودند. در منابع متعددی آمده که در روزنامه ادب خراسانِ 114 سال پیش، کاریکاتور «ترقی مردم اروپا و آسیا» با امضای حسین الموسوی نقاش باشی آستان قدس رضوی (به تاریخ 14 شوال 1320 مطابق23 دی 1281 خورشیدی) منتشر شده و این نخستین کاریکاتور تاریخ مطبوعات ایران به شمار میآمده است.این اثر را مردم آن زمان در صفحه نخست شماره پنجم از سال سوم این جریده مشاهده کردند. در این تصویر، دو نردبان دیده میشود که از یکی مردم کشورهای اروپایی و از دیگری شهروندان کشورهای آسیایی بالا میروند. از نردبانی که اروپاییها بالا می روند همه به یکدیگر کمک میکنند تا به بالا ( ترقی و پیشرفت در زندگی) برسند اما از نردبانی که آسیاییها بالا میروند هر فردی در هر جایی از نردبان که قرار دارد، هر کاری میکند تا دیگران نه تنها به بالا نرسند؛ بلکه از نردبان به پایین بیفتند.
اولین روزنامه فکاهی مشهد
اولین روزنامه فکاهی ایران که به سبق و سیاق ریشخند منتشر شد و زبانی شوخ و شنگ داشت، «طلوع» بود که عبدالحمیدخان متین السلطنه خشت بنای آن را گذاشت. اما مشهدیها، اولین روزنامه فکاهی طنزشان را با نام «کاشف اسرار» روانه دکههای مطبوعاتی کردند. این روزنامه سال 1331 هـ.ش به صاحب امتیازی و مدیرمسئولی «ابوالقاسم پروردین»(مویدالشریعه گیلانی) به چاپ رسید. روش و منش این روزنامه فکاهی، خبری و سیاسی بود و در آن کاریکاتورهایی جسورانه به چاپ میرسید.
اولین نشریه شهرداری مشهد
بلدیه مشهد هم از روزگاران دور صاحب روزنامه و دم و دستگاه مطبوعاتی بوده است. اولین روزنامهای که در لوای این عنوان منتشر شد، «بلدالامین» بود. این نشریه خبری به صورت هفتگی و در چهار صفحه منتشر میشد و در سرلوحه هر شماره آن این موضوع تذکر داده شده بود که؛«در این جریده مذاکرات وکلای انجمن محترم بلدی و مطالب و اعلانات راجع به بلدیه ارض اقدس درج می شود.»
نخستین نشریه زنان خراسان
اولین نشریهای که در خطه خراسان مختص بانوان منتشر شد، «جهان زنان» بود که از 15 اردیبهشت 1299 بر پیشخوان دکههای مطبوعاتی نشست. موسس و صاحب امتیاز این نشریه، فرخ دین پارسا و مدیر مسئول آن فخر آفاق پارسا بود. دفتر این مجله در بازارچه سراب بود و به بهای دو قران در اختیار مخاطبان قرار می گرفت. بیشتر محتوای این مجله مربوط به امور بانوان، تربیت اطفال، آشپزی، شیرینی پزی، مقام زن، معرفی زنان نامی و... بود.
اولین مجله دینی مشهد
الکمال، عنوان اولین نشریه ای بود که با رویکرد دینی در مشهد از ماه ذیحجه سال 1338 منتشر شد. در این مطبوعه علاوه بر مباحث دینی، مطالب اخلاقی و تاریخی نیز درج می شد.
شماره اول مجله در 32صفحه چاپ و از شماره 9 به بعد، محل اداره آن به سرای ملک کتابخانه علمیه ناصری منتقل شد. موسس این نشریه فضلا... داود ، بدایع نگار آستان قدس رضوی بود.
اولین مجله پزشکی خراسان
طب کنونی اولین مجلهای است که در زمینه پزشکی در خراسان منتشر شد. مدیریت و صاحب امتیازی آن را دکتر فتحعلی خان مسیح السلطنه بر عهده داشت که در سرلوحه اولین شماره آن و در توضیح محتوای این نشریه نوشت: «مجلهای است علمی و طبی برای حفظالصحة عامه و ترویج فنون جدید طب و جراحی و قابلگی و وضعیت معالجه و پرستاری مریضها و علم بچهداری و آن چه متعلق به صحت وجود و تربیت بدنی و روح انسان است.» اشتراک سالیانه این نشریه 24قران بود.
اولینهای روزنامه خراسان
نخستین شماره روزنامه خراسان در اول تیرماه 1328 منتشر شد. بهای اشتراک یک ساله 300شماره آن 240ریال بود و هر تک شماره آن نیز به قیمت یک ریال روی دکه میرفت. اولین محل اداره روزنامه در فلکه جنوبی شهر واقع شده بود.
نخستین گفتار روزنامه با این شعر از ایرج میرزا شروع شده است که:
برادرجان خراسان است این جا/ سخن گفتن نه آسان است این جا
خراسان مردم باهوش دارد/ خراسانی دو لب، ده گوش دارد
اولین خبر روزنامه خراسان، ورود نایبالسلطنه عراق به مشهد بود و نخستین آگهی آن نیز در صفحه سوم شماره اول به چاپ رسید که تبلیغ سوپر رادیوست بود. نخستین اخبار حوادث این روزنامه هم اجرای حکم اعدام خسروبک موری در میدان دروازه پایین خیابان ، فوت دو کارگر در چاه و درگذشت والده دکتر اقبال بود.
منابع:
1. شناسایی و معرفی اولینهای مشهد- غلامرضا خاکستری آذر
2. تاریخ معاصر مشهد- دکتر یوسف متولی حقیقی
3. روزنامه و روزنامهنگاری در خراسان- حسین الهی