ظرفیت های استان در اقتصاد دانش بنیان
نویسنده : سینایی
شش سال پیش برای اولین بار در بالاترین سطح سیاست ایران، اصطلاح اقتصاد دانشبنیان، توسط رهبر معظم انقلاب استفاده و تبیین شد. پیش از آن در سطح عمومی دنیا و کشورهای توسعهیافته درآمدزایی مبتنی بر دانش و فناوری بهعنوان ضرورت هر اقتصاد پیشرفتهای محسوب میشد. به طور کلی ﺑـﺎ ﭘﯿﺸـﺮفتهای ﺟﺪﯾـﺪ ﺑﺸـﺮی در ﺣـﻮزه ﻓﻨـﺎوری اﻃﻼﻋـﺎت، اﻫﻤﯿﺖ داﻧﺶ و ﮐﺎﻻﻫﺎی ﻣﻨﺘﺞ از آن (کالاهای دانشمحور) اﻗﺘﺼﺎد ﺟﺪﯾﺪیﺑـﺎ ﻋﻨـﻮان اﻗﺘﺼـﺎدداﻧﺶ (knowledge base economy) ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ. این زمینه اقتصادی اساس کار اقتصاد مقاومتی است و در این مسیر میتواند سبب رشد بیشتر اقتصادی کشورمان گردد.
مزایای اقتصاد دانش بنیان
1- اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺶﺑﻨﻴﺎن اﻗﺘﺼـﺎد کمیابی ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻧﻴﺴـﺖ؛ زﻳـﺮا ﺑﺮﺧﻼف ﺑﺴﻴﺎری از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺼـﺮف ﻣﺴـﺘﻬﻠﻚ میشوند، اطلاعات و دانش میﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎرﻫﺎ ﻣﺼﺮف ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻣﺼﺮف ﺑﻴﺸﺘﺮ حتی رشد نماید.
2- در اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺶبنیان، داﻧﺶ ﺑﻪ ﻛﺎﻻ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه و ﺑﻪ فروش ﻣـی رﺳـﺪ. داﻧﺶ ﺑﻪ ﻃﻮر همزمان، ﻫﻢ مواد اولیه تولید اﺳﺖ و ﻫﻢ ﮐﺎﻻی ﻧﻬﺎﯾﯽ تولید شده!
3- اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺶﺑﻨﻴﺎن در اصطلاح، اﻗﺘﺼـﺎد ﺑـﺪون وزن اﺳـﺖ. اﮔـﺮ نشانههای اﻗﺘﺼـﺎد ﻓﻴﺰﻳﻜـی، ﻛﺎرﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎی ﻓـﻮﻻد، ﭘﺘﺮوشیمی، اﺗﻮﻣﺒﻴـﻞﺳـﺎزیاﺳﺖ، ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺶ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮچک و ﺗﻠﻔﻴﻖ ﺷﺪه، ﺷﺎﻣﻞ ﻓﻜﺮﻫﺎ و نـرم افزارهاست.
4- محل فعالیت اقتصاد دانشبنیان اهمیت چندانی ندارد؛ زﻳـﺮا ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻓﻨـﺎوریﻫـﺎ و روشﻫﺎی مناسب، ﺑﺎزارﻫﺎ به وجود می آﻳﺪ. آن چه مهم است سرعت عمل در فعالیت و دسترسی به روز به کل جهان است.
5- ویژگی مهم و پتانسیل بالای تولیدات دانشبنیان، ارزش افزوده بالا و فراوان این محصولات است. بهدلیل مبتنی بودن این محصولات بر خلاقیت، امکان تولید نسل جدید این محصولات با قابلیتهای بالاتر و ارزش افزوده بیشتر و مداوم را فراهم میآورد.
6- داﻧﺶ و ﮐﺎﻻﻫﺎی ﻣﻨﺘﺞ ﺷﺪه از آن همچون ﮐﺎﻻﻫﺎی اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ، ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﻐﯿﯿﺮ ژن ﯾﺎﻓﺘﻪ و... بازار وﺳﯿﻌﯽ در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن دارند. دانش مانند زﻋﻔﺮان، ﻓﺮش یا ﺧﺎوﯾﺎر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش آن ﻣﺤﺪود ﺑﻮده و ﯾﺎ در اﻧﺤﺼﺎر عدهای خاص ﺑﺎﺷـﺪ. از ﮐﺸـﻮرﻫﺎی ﮐـﻢ درآﻣـﺪ آﻓﺮﯾﻘﺎﯾﯽ ﺗﺎ کشورهای ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ اروﭘﺎﯾﯽ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﮐﺴﺐ آن هستند و هر کدام میتوانند در زمینهای از آن به موفقیت دست یابند.
اقتصاد دانشبنیان در ایران و جهان
آمارها نشان میدهد که تولیدات دانشبنیان در کشورهای سازمان همکاری اقتصادی و توسعه که کشورهای قدرتمند اقتصادی در آن عضو هستند به سرعت در حال افزایش میباشد و صادرات و تولیدات محصولات با فناوری بالا در این کشورها در سالهای اخیر بهشدت افزایش پیدا کرده است.
تجارب برخی کشورهای پیشرو در زمینه اقتصاد دانش بنیان نشان میدهد، از مسیر اقتصاد دانش محور به رشد و توسعه زیادی دست یافتهاند و تحولات عظیمی در اقتصاد خود با محوریت اقتصاد دانش محور ایجاد کردهاند. هدف اصلی و سیاست کلی آمریکا به عنوان بزرگترین اقتصاد جهان دستیابی به یک «ابر بزرگراه اطلاعات» است. به عنوان نمونه سال گذشته شرکت فیسبوک، واتس آپ را که 43 نفر نیروی انسانی در آن فعال هستند، به قیمت 21 میلیارد دلار خرید، این رقم معادل کل درآمد کشور ایران از محل فروش نفت به قیمت بشکهای 50 دلار است. در سند راهبردی اتحادیه اروپا هدفگذاری انجام شده برای سال 2025 رتبه اول اقتصاد دانش در دنیاست. تاکنون نیز درصد بسیار بالایی به هدف خود دست یافتهاند. برای مثال کشور ایرلند که تنها 1درصد جمعیت اروپا را به خود اختصاص دادهاست، بیش از 40درصد سرمایه وارده به کل اروپا را از آن خود کردهاست.
با وجود این که ایران در چند سال گذشته در حوزه تولید محصولات دانش بنیان در زمینههای مختلف مانند نانو، بیو، ژنتیک، لیزر، رادیو دارو و.. پیشرفت های بسیار کرده است، اما همچنان سهم ایران از بازار جهانی اقتصاد دانش بنیان عددی بسیار ناچیز و کم است. بهصورتی که براساس آمار بانک جهانی در سال 2011 سهم ایران از بازار 2بیلیون دلاری کمی بیش از 652میلیون دلار یعنی تنها 0.03 درصد بازار جهانی بوده است!
طبق سند چشم انداز بیست ساله ایران (سال 1404) ایران باید به رتبه اول در منطقه از منظر اقتصادی دست یابد. همچنین متناسب با آن نرخ رشد اقتصادی هشت درصدی از مهمترین اهداف جمهوری اسلامی ایران میباشد. از اینرو سرمایهگذاری بر روی این محصولات، رشد مداوم را برای کشور به ارمغان میآورد.
با توجه به ظرفیتهای داخلی ایران و توانمندیهای درونی بالای کشورمان شرایط بسیار مهیا و آماده پیشرفت در این زمینه است. کشور ما در حال حاضر با بیش از 10 میلیون فارغالتحصیل دانشگاهی و 4میلیون دانشجوی در حال تحصیل، نیروهای جوان، مستعد و متخصصی را در اختیار دارد. جایگاه اقتصادی ایران نیز با در اختیار داشتن رتبه 20 جهانی و بازاری 450 میلیون نفری در داخل و همسایگی خود، ظرفیتی بسیار مساعد برای استفاده از توانایی ها محسوب میشود.
شاخصهای مقایسه و اندازهگیری
بانک جهانی درتعریف خود از اقتصاد دانش بنیان، برای بهره مندی از انقلاب دانش، استراتژی های روشنی را لازمالاجرا میداند که به شرح زیر است:
1- نظام اقتصادی و حاکمیتی: نظام اقتصادی و حاکمیتی کشور باید مشوقهایی را برای استفاده بهینه از دانش موجود و جدید و شکوفایی کارآفرینی ارائه نماید.
* موانع تعرفه ای و غیر تعرفه ای
* کیفیت نظارتی
* حاکمیت قانون
2- آموزش و پرورش و مهارتها: مردم نیاز به آموزش مهارتهایی دارند که آنها را در ایجاد و به اشتراکگذاری و استفاده به نحو احسن از دانش توانمند کند.
* نرخ باسوادی بزرگسالان
* ثبت نام متوسطه
* ثبت نام آموزش عالی
3- زیرساخت های اطلاعات و ارتباطات: زیرساخت اطلاعات پویا به منظور تسهیل ارتباطات موثر و پردازش اطلاعات مورد نیاز است.
* دریافت و پرداخت هزینه های مجوز حق تالیف
* در خواست ثبت اختراع توسط دفتر علائم تجاری و ثبت اختراع ایالت متحده
* مقالات علمی و فنی مجلات
4- نظام نوآوری: نظام نوآوری کشور –شرکتها، مراکز تحقیقاتی دانشگاهها مخازن فکری، مشاوران و سازمان های دیگر - باید قادر به بهرهبرداری و ذخیره دانش جهانی و تطبیق آن با نیازهای محلی و ایجاد تکنولوژیهای جدید باشند.
* کاربران تلفن به ازای هر 1000 نفر
* کاربران کامپیوتر به ازای هر 1000 نفر
* کاربران اینترنت به ازای هر 1000 نفر
برای محاسبه این شاخصها از دو نماد KI و KEI که نشان دهنده “شاخص دانش“ و ”شاخص اقتصاد دانش بنیان“است، استفاده می کنند.
شاخص اقتصاد دانش بنیان (KEI) به عنوان یک معیار جهانی در سنجش کشورهای مختلف جهان از حیث میزان اتکا به علوم مختلف و به کارگیری آنها در راستای توسعه اقتصادی همواره مورد توجه کارشناسان است. در رتبه نخست این فهرست سوئد با 9.43 از 10 نمره قرار دارد و پس از آن فنلاند، دانمارک و هلند جای گرفته اند. در این رتبه بندی تایوان با 8.77 نمره در رتبه ۱۳ و پس از آمریکا قرار گرفته و نخستین کشور آسیایی در زمینه اقتصاد دانش بنیان به شمار میآید. در این رتبه بندی ایران با 3.91 امتیاز در رتبه ۹۴ دنیا قرار گرفته است.
وضعیت شاخص KEI در چند کشور منتخب
- 2000 2008 2012
ایران 95 94 94
آمریکا 4 9 12
رژیم صهیونیستی 18 25 25
کره جنوبی 24 31 29
ترکیه 60 42 42
عربستان 76 65 50
قطر 49 45 54