یادداشت
تعداد بازدید : 47
سنت و فرهنگ زیارت در توسعه بافت پیرامون حرم رضوی از قلم افتاد
نویسنده : سیدمحمد بهشتی رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و عضو هیئت موسس پژوهشکده شهر معنوی ثامن
مشهد به عنوان یکی از کلانشهرهای کشور، اصلا و اساسا مبتنی بر سنت زیارت شکل گرفته و آداب زیارت در این شهر جاری است. اما از پیش از انقلاب اقداماتی، به ویژه در محدوده حرم رضوی، انجام گرفت که بدون توجه به سنتِ زیارت و آداب و اقتضائات مربوط به آن بود.
در این روند، متاسفانه بافت شهری اطراف حرم امام رضا(ع) بهرغم آنکه شناسنامه تاریخی شهر مشهد محسوب میشد و مبتنی بر سنت زیارت ایجاد شده بود، تخریب و تلاش شد به اصطلاح فضای پیرامون حرم آزاد شود.
این تخریب و آزادسازی هیچ ارتباطی به سنت زیارت نداشت.
در دوره جدید و در همان راستا، طرحی تعریف شد که ۳۶۰ هکتار از بافت پیرامون حرم را مبتنی برهمان روند قبلی تخریب میکرد، در حالی که همچنان با نگاهی توسعهطلبانه، فرهنگ غنی و تاریخ یک شهر را مورد بیتوجهی قرار میداد. اکثر اوقات این طور تصور میشود که تنها چند بنای ثبت شده در یک پهنه شهری، واجد ارزش است. در صورتی که کل بافت، همه کوچه و پس کوچهها و تمام فعالیتها و سکونتها، ارزش آن بافت به شمار میآید و وقتی آن را تخریب میکنند، مثل این است که پیکری را مثله کردهاند و حیات از آن رخت برمیبندد.
بررسیهایی که طی مدت اخیر انجام شده است نشان می دهد که هنوز بخش قابل توجهی از این محدوده ۳۶۰ هکتاری پیرامون حرم رضوی تملک نشده است که بخواهد تخریب شود و همان زندگی قبل در این محدوده جریان دارد.
توصیه ما برای حفظ بافت تاریخی این محدوده آن است که، اجرای طرح نوسازی در بخشهای باقی مانده متوقف و رویکرد جدیدی مبتنی بر قواعد مرمت شهری برای این مناطق اتخاذ شود.همچنین در بخشهای تخریب شده که تأسیسات جدیدی به جای آن بنا شده، ساختمانسازیها باید مهار شود تا امکان کنترل اثرات اخلالگراین بناها پدید آید. در غیر این صورت جبران آثار مخرب قبلی ممکن نیست.
در بسیاری از کشورها کانونهای زیارت با قداست جهانی وجود دارد و بسیاری از این کانونها مرمت شدهاند. مکانهای زیارتی با آنکه تفاوتهای فاحشی با یکدیگر دارند، شباهتهایی هم دارند و می توان از تجربههای جهانی مرمت این کانونها، از محاسن و معایب آنها، درس گرفت اما در طرح ثامن، چنین مطالعاتی انجام نگرفته است.
مواردی همچون طراحی شهری متناسب با بافت تاریخی محدوده، توجه به رابطۀ انسان و مکان، هویت و حیات مدنی، مرکزیت حرم مطهر و پیوند با شهر از جمله مواردی بود که از سوی شورای راهبردی معماری و شهرسازی نسبت به طرح بازسازی پیرامون حرم رضوی مطرح شد و در نهایت این نتیجه به دست آمد که باید یک بازنگری در زمینه طرح محدوده ۳۶۰ هکتاری گسترش حرم رضوی انجام شود و به این موارد و انتقادات در طرح بازنگری توجه شود. زیرا برای طرحی که در آن اعتقادات مردم و بنیادهای فرهنگی شکلگرفته بر پایۀ آنها در طول قرنها کماهمیت شمرده می شود، نمی توان آیندۀ روشنی را متصور بود.
ذکر این نکته ضروری است که بدون بازاندیشی بنیادین در مبانی و سازوکار این طرح، قطعاً هیچ مشاورهای از هیچ مرجعی برای آن سودمند نخواهد بود. چنین کاری به عزم جدی و اهتمام همۀ تصمیمگیرندگان در بالاترین سطح در کشور، منطقه و شهر مشهد نیاز دارد.