در صدر اسلام، مسجد مرکز آموزش بود و اصولا مسجد مدرسه، از شاخصه های معماری اسلامی محسوب می شد. حتی وقتی مدارس مستقل هم شکل می گرفت، به دلیل دینی بودن محتوا، پیوند این دو نهاد همچنان محفوظ می ماند اما به مرور این پیوند کمرنگ و فعالیت مدارس و مساجد به طور کامل از هم مجزا شد. با این وجود در دهه اخیر اقداماتی مردمی و خودجوش برای احیای این فرهنگ دیرینه اسلامی انجام شده است که از آن جمله می توان به اجرای طرح «مدرسه در مسجد» با پیشگامی شهرهای مذهبی همچون مشهد اشاره کرد. برای آشنایی بیشتر با این طرح، به دو مسجد شهر سری زدیم و از نزدیک با آن آشنا شدیم.
حجت الاسلام «مهدی حسن زاده» امام جماعت مسجد حضرت اباالفضل(ع) مشهد واقع در خیابان ملک الشعرای بهار، درباره پیشینه مسجد می گوید: بسته بودن در مسجد و استفاده آن صرفا برای نماز، از مصادیق اسراف است. از این رو با توجه به سیره اهل بیت(ع) که در زمان ایشان، مسجد تنها محل اقامه نماز نبود و نیز با توجه به فرمایش رهبر معظم انقلاب مبنی بر این که هر جا هستید همانجا را مرکز عالم بدانید، از سال 92 در این مسجد فعالیت های فرهنگی آموزشی برنامه ریزی شد که مورد استقبال تشکل های مختلف قرار گرفت و راه اندازی مدرسه حضرت روح ا... (ره) شامل مقاطع دبستان تا دبیرستان، از آن جمله است.
امتیازها و مزایای مسجد مدرسه
حجت الاسلام حسن زاده که سابقه مدیریت مدرسه علمیه امام صادق(ع) گرگان و عضویت دبیرخانه شورای عالی فرهنگی آستان قدس را در کارنامه خود دارد، می افزاید: در این مدرسه، 200 دانش آموز دختر و پسر در کنار دروس مرسوم، علوم و معارف اسلامی و دیگر مهارت های کاربردی را آموزش می بینند و بعضا پس از پایان تحصیلات وارد حوزه علمیه می شوند. همه دبیران، حوزوی هستند و به صورت جهادی کار می کنند و دروس تخصصی نیز توسط استادان ارائه می شود. محتوای کاربردی تر نسبت به مدارس عادی، کلاس های متنوع ورزشی، برنامه های تفریحی و متوقف نشدن تحصیل در تابستان از دیگر مزایای این مدرسه است. امام جماعت مسجد حضرت اباالفضل(ع) می افزاید: در تلاش هستیم با رایزنی با آموزش و پرورش و مجلس، طرح مسجدمدرسه را به عنوان الگو در نظام آموزش و پرورش معرفی و نهادینه کنیم.
ترکیبی از دروس مسجد، مدرسه و حوزه
حجت الاسلام مهدی آباد، مدیر مدرسه حضرت روح ا... (ره) نیز می گوید: این مدرسه که از سال 87 شروع به کار کرده است با الگوی حلقه های صالحین و به صورت مربی محور اداره می شود؛ به گونه ای که مسئولیت هر 8 یا 10 دانش آموز با یک مربی است و این مربی به ابعاد مختلف زندگی دانش آموزان رسیدگی می کند و با والدین آن ها ارتباط نزدیک دارد. وی با بیان اینکه در صحن مسجد، همزمان هفت تا هشت کلاس برگزار می شود و این فضا شور و نشاط خاصی برای دانش آموزان ایجاد می کند، ادامه می دهد: مقطع دبستان از صبح تا ظهر، راهنمایی از 7 تا 14 و دبیرستان از 6 صبح تا 8 شب با وقفه ناهار و استراحت برای دانش آموزان برنامه دارد. دروس این مدرسه ترکیبی از دروس مسجد، مدرسه و حوزه است. دانش آموزان دروس خواندنی را خودشان می خوانند و در حضور دبیران رفع اشکال می کنند. همچنین درس های ویژه ای از جمله سیره شهدا، تفسیر قرآن، نهج البلاغه و صحیفه سجادیه برای دانش آموزان تدریس می شود.
برنامه های جنبی مدرسه
مدیر مدرسه حضرت روح ا...(ره) با بیان این که دوره کارآموزی تدریس و کلاس داری هم برای دانش آموزان دبیرستانی اجرا می شود، درباره دیگر برنامه های جنبی این مدرسه می گوید: دانش آموزان هر روز یک ساعت بیرون مسجد در کوه، پارک یا حرم مطهر برنامه دارند. پنجشنبه ها نیز اردوی کوهپیمایی خارج از شهر برگزار می شود. همچنین آموزش های رزمی و امداد و نجات در قالب گروه های جهادی ارائه می شود که دانش آموزان مفاهیم اخلاقی مانند ایثار، صبر، گذشت و صرفه جویی را در این آموزش ها تجربه می کنند. هفته ای سه جلسه هم به آموزش ورزش های رزمی اختصاص دارد. برای دختران هم آموزش مدیریت خانواده، آشپزی، خیاطی و مهارت های زندگی و برای والدین، مباحث همسرداری، تربیتی و بصیرت افزایی سیاسی ارائه می شود.
دانش آموزان به راحتی عربی و انگلیسی صحبت می کنند
حجت الاسلام آباد با اشاره به توجه جدی مدرسه نسبت به آموزش زبان های خارجی، ادامه می دهد: دانش آموزان 8 و 9 ساله مدرسه به راحتی به عربی و انگلیسی مکالمه می کنند. وی با اشاره به اینکه مکبری و مؤذنی و نظافت مسجد و اداره کتابخانه بر عهده خود دانش آموزان است، به رابطه عمیق میان مسجد و خانواده های دانش آموزان و میان والدین با یکدیگر از طریق برگزاری جلسات جمعی و اردوهای خانوادگی اشاره می کند.
تحصیل 300 دانش آموز و طلبه در مسجد صنعتگران
در ادامه، به مسجد صنعتگران هم سری می زنیم و با حجت الاسلام «صرافیان» امام جماعت این مسجد همکلام می شویم. وی با اشاره به تحصیل 300 دانش آموز و طلبه در مقاطع پیش دبستانی تا حوزه علمیه در این مسجد، ادامه می دهد: این تعداد در قسمت خواهران 150 نفر است؛ پیش بینی ما این است که بتوانیم برای 1200 دانش آموز در چهار شیفت برنامه ریزی کنیم. علاوه بر این، حدود 8 مسجد دیگر شهر مشهد هم برای برگزاری کلاس های درسی و اجرای طرح مشابه مدرسه در مسجد اعلام آمادگی کرده اند که همکاری های لازم را برای این موضوع خواهیم داشت. وی می افزاید: مسجد صنعتگران به هیچ ارگانی از جمله آموزش و پرورش یا حوزه علمیه وابسته نیست و حدود 50 مربی آن بدون دریافت حقوق کار می کنند.
مؤذنی دانش آموزان مسجد در اطراف مسجد
حجت الاسلام صرافیان یادآور می شود: در این مسجد به فکر تحقق اسلام حداکثری هستیم، نه فقط صرف نماز خواندن و مبانی ظاهری دینی. یکی از مطالبی که در رساله های علمیه بر آن تأکید شده است و ما به آن عمل می کنیم، این است که فرازهای اذان همراه مؤذن تکرار شود. شاگردان این مسجد این عمل را انجام می دهند و هنگام اذان در اطراف میدان بسیج، اذان می گویند که در ترغیب افراد به اقامه نماز مؤثر است. از سوی معاونت فرهنگی شهرداری هم پیشنهادهایی برای اجرای این طرح در برخی نقاط دیگر شهر داده شده که هنوز به نتیجه نرسیده است.
منتظر بودجه نمی مانیم
امام جماعت مسجد صنعتگران، عمل به قرآن، نهج البلاغه و صحیفه سجادیه را علت موفقیت اجرای این طرح در مسجد می داند و می گوید: ما منتظر بودجه نیستیم و دست روی دست نمی گذاریم بلکه تاجایی که بتوانیم به آموزه های دینی عمل می کنیم. وی با اشاره به شیشه ای بودن در مسجد به گونه ای که داخل آن پیداست،می گوید: مسجد باید به گونه ای ساخته شود که درون آن دیده شود. اقامه نماز جماعت یک مانور محسوب می شود نه ریا، بنابراین بهتر است انعکاس و بازتاب بیرونی داشته باشد تا سبب ترغیب افراد شود.
حفظ رابطه مدرسه و خانه
وی حفظ رابطه بین مدرسه و خانه را از اولویت های مسجد صنعتگران بر می شمرد و خاطرنشان می کند: پدر و مادر، مربیان اصلی و معلمان ما به عنوان پشتیبان والدین هستند؛ به همین دلیل تمام سعی ما مشارکت والدین دانش آموزان و حضور آن ها در مسجد است که جزئی از فرایند آموزش فرزندشان خواهد بود. مدرسه و حوزه علمیه صنعتگران شامل دبستان شهید خلیلی، دبیرستان بنت الهدی و حوزه علمیه ریحانة النبی در قسمت خواهران و دبستان شهید خلیلی، دبیرستان سید حسن نصرا... و حوزه علمیه صنعتگران در بخش برادران است.