دفاع هشت ساله ایران در مقابل حمله دشمن بعثی و همپیمانان پیدا و پنهانش، در زمره وقایعی است که از حافظه تاریخی مردمان این سرزمین پاک نخواهد شد. حماسه‌هایی که در آن روزها به ثبت رسید، مرهون تلاش مردان و زنانی است که اگرچه بسیاری‌شان گمنام ماندند اما این خاک به افتخار وجود و تلاش آن‌ها، آزاد ماند.
از میان استان‌های مختلف کشور، سهم خراسانی‌ها در جنگ پررنگ بود. شرح حضور دلاورمردان و شیرزنان این خطه در جبهه‌های جنگ بسیار مفصل است و در این مجال، به چکیده‌ای از آن بسنده کرده‌ایم:
یگان‌های نظامی خراسان
لشکر ۷۷ پیروز ثامن‌الائمه(ع) و پایگاه پدافند هوایی امام رضا(ع) و یگان‌های ارتش منطقه خراسان در دوران دفاع مقدس نقش آفرین بودند. همچنین یگان‌های رزم خراسانی سپاه، بسیج و جهاد سازندگی شامل تیپ و لشکر ۲۱ امام رضا (ع)، تیپ ۱۸ جوادالائمه (ع)، لشکر ۵ نصر، گروه توپخانه ۶۱ محرم، تیپ (گروه) مهندسی ۴۵ جوادالائمه (ع)، تیپ ۱۳ رعد، تیپ ۱۲ قائم(عج)، تیپ ۸۸ انصار‌الرضا(ع)، لشکر مهندسی ۴۳ امام علی(ع) و تیپ ۷۲ شهیدهاشمی‌نژاد ازدیگر یگان‌های خراسانی دوران دفاع مقدس بودند.
لشکر ۷۷ پیروز ثامن‌الائمه(ع)
لشکر ۷۷ پیاده خراسان یکی از نخستین یگان‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران بود که با آغاز تهاجم دشمن بعثی برای حضور در منطقه، مأموریت یافت. یکی از افتخارات بزرگ لشکر ۷۷ عملیات کلیدی و غرورآفرین ثامن‌الائمه(ع) است. این عملیات پس از آن که امام خمینی (ره) فرمودند: «حصر آبادان باید شکسته شود»، توسط رزمندگان این لشکر و با کمک سپاه پاسداران و ژاندارمری و نیروهای مردمی در یکم مهر ۱۳۶۰ اجرا شد. بعد از این عملیات، لشکر ۷۷ پیاده، به لشکر ۷۷ پیروز ثامن‌الائمه(ع) تغییر نام یافت. جدا از عملیات غرورآفرین ثامن‌الائمه(ع)، نیروهای این لشکر در ۲۲ عملیات بزرگ و کوچک از جمله فتح‌المبین، قادر، خیبر، بدر، نصر، مرصاد و بسیاری دیگر نقش آفرینی کردند.
پایگاه پدافند هوایی امام رضا(ع) مستقر در مشهد وابسته به نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز که بعدها به صورت پایگاه چهاردهم شکاری ارتش درآمد، در طول دوران دفاع مقدس، علاوه بر پشتیبانی هوایی از رزمندگان اسلام در مناطق جنگی، نقش قابل توجهی در خدمات ترابری هوایی رزمندگان خراسانی ارائه کرد.
نکته:
لشکر ۷۷ پیروز ثامن الائمه(ع) نیز بنا به دستور طبق طرح ابلاغی به منطقه خوزستان اعزام و تعدادی از نیروها در منطقه عمومی دزفول و بسیاری از آن‌ها در آبادان مستقر شدند و به ماموریت شان ادامه دادند. این یگان یکی از موثرترین لشکرهای ارتش جمهوری اسلامی ایران بود که به رغم گذار از مراحل مختلف در مقایسه با دیگر یگان‌های عمده دچار آسیب کمتری شده بود.
عملیات نیروهای خراسان
الف) عملیات‌های خراسان در دفاع مقدس از شروع تجاوز تا متوقف شدن پیشروی دشمن
1. در ابتدای جاده خرمشهر بعد از کارخانه نورد اهواز به نام دب حردان 10 مهر 59
2. تثبیت دشمن در ابتدای شهر حمیدیه 20مهر 59
3.تثبیت دشمن در ارتفاعات ا... اکبر و پدافند از منطقه و اجرای شبیخون‌های پیاپی و تشکیل گردان امام رضا(ع) و گردان ابوذر و گردان حر
4.کمک به گروه چریکی شهید چمران در محور سوسنگرد
5. عملیات یا مهدی(عج) در محور سوسنگرد ۲۶ اسفند 59
ب) عملیات‌های محدود رزمندگان خراسانی از اوایل سال ۱۳۶۰ تا عملیات ثامن الائمه(ع)
1. عملیات محور شوش در تاریخ ۲۵ فروردین ۱۳۶۰
2. عملیات حضرت مهدی (عج) ۳۱ اردیبهشت ۱۳۶۰ ارتفاعات ا... اکبر شمال سوسنگرد
3. عملیات فرمانده کل قوا خمینی روح خدا، شرق کارون(جنوب دار خوین)
4. عملیات محدود (رمضان) محور حمیدیه کرخه نور 5 مرداد 1360
5.عملیات محور شحیطیه (غرب ارتفاعات ا... اکبر) ۱۱ شهریور ۱۳۶۰
6. عملیات شهید مدنی سوسنگرد ۲۷ شهریور ۱۳۶۰
حضور خراسان بزرگ در جنگ به روایت آمار
اعزام نیروهای بسیجی به یگان‌های رزم = 308256 نفر
تعداد عملیات‌هایی که با حضور نیروهای خراسانی انجام شد= 98 عملیات (عملیات‌های کوچک یک تا سه روزه و عملیات‌های بزرگ چهار تا 70 روزه، مثل والفجر 8 و کربلای5، علاوه بر شبیخون‌ها و تک‌های محدود گردانی)
تعداد شهدای استان‌های خراسان در دفاع مقدس= ۲۳۰۰۰ شهید
تعداد آزادگان= ۴۰۱۵ نفر
تعداد جانبازان= ۴۷۷۷۷
-۱۸۳۰۰ جانباز بیش از 25 درصد
-۱۹۲۰ جانباز شیمیایی بالای 25 درصد
-۴۸۹۳ جانباز خراسانی اعصاب و روان بالای 25 درصد
منبع: کنگره بزرگداشت شهدای خراسان
نقش‌آفرینی‌های مهم خراسانی‌ها
دوم اردیبهشت 58
سپاه تشکیل می‌شود و این اتفاق با چند روز تاخیر از 8 تا 12 اردیبهشت در خراسان بزرگ و مشهد رخ می‌دهد.
تیر و مرداد 58
حزب کومله شهر پاوه استان کرمانشاه را به اشغال خود درآورده است. شهید چمران مسئول ختم این غائله است. در این عملیات آزادسازی 60 نفر از پاسداران سپاه خراسان هم حضور دارند.
مهر و آبان 58
پاک سازی سنندج و نگهداری از شهرهای پاک سازی شده با مشارکت سپاه خراسان و مشهد انجام می‌شد. خراسانی‌ها و مشهدی‌ها در این مدت از همراهی با شهید‌صیاد‌شیرازی و شهید‌کاوه تا کشف و خنثی سازی توطئه کودتای نوژه را تجربه کردند.
بهمن و اسفند 58
در غائله شهر گنبد، فداییان به اصطلاح خلق شهر را به تصرف خود درآوردند که یک گروه 125نفری از سپاه مشهد به کمک رفتند و ماجرا را ختم‌به خیر کردند. نیروهای لشکر 77 خراسان نیز در ختم غائله گنبد نقش به سزایی داشتند. آن‌ها به منطقه گنبد و ترکمن صحرا اعزام شدند و با تشکیل «ستاد تامین» در پادگان گنبد، کنترل شهر را به دست گرفتند و امنیت را به منطقه بازگرداندند.
دهه دوم شهریور 1359
شهید بابا محمد رستمی در شهریور 59 برای اعزام نیروهای تازه نفس از کردستان عازم مشهد شد که خبر حمله عراق منتشر می‌شود و نیروهای سازمان دهی شده به سمت اهواز حرکت می‌کنند. همزمان، شهید رستمی با هماهنگی مقام معظم رهبری و شهید چمران، نیروهای مشهدی و خراسانی را به سرعت در دو منطقه دب حردان و شهر حمیدیه مستقر کرد و نیروها وارد نبرد با دشمنان سرتا پا مسلح بعثی شدند.
31 شهریور 1359
ناگهان هواپیماهای عراقی بر فراز تهران و هشت شهر دیگر کشور دیده می‌شوند تا جنگ هشت ساله ایران و عراق کلید بخورد. بعد شهرهای قصر شیرین، مهران، سومار و نفت شهر سقوط می‌کنند. اهواز هم در آستانه سقوط قرار می‌گیرد.
مهر سال 59
نیروهای جهاد خراسان، رامهرمز واقع در 120کیلومتری اهواز را برای استقرار انتخاب می‌کنند و بلافاصله کاروانی متشکل از 200 تا 250 نیروی رسمی‌جهادگر و مردمی با تخصص‌های مختلف به همراه چند نفر از مسئولان و 40 تا 45 دستگاه سبک و نیمه سنگین و سنگین ازشهر مشهد به طرف اهواز حرکت می کنند. اول آبان ماه کاروان به شهر رامهرمز استان خوزستان وارد و در باغی متروکه مستقر می شود.
حدود 2 ماه بعد
وضعیت نیروهای اولیه سپاه خراسان به لحاظ سلاح و پیداکردن خود در منطقه به ویژه در آن دو نقطه تاکتیکی، بهتر شده است. نیروها در موقعیت‌های خود تثبیت شده و موفقیت‌هایی هم کسب کرده‌اند.