قرن هاست دشت سرخس توسط رودخانه های هریرود و کشف رود تغذیه می شود، با ساخت سد دوستی امیدهای کشاورزان «حقابه بر» چند برابر و روند مهاجرت از روستاهای سرخس به مشهد مقدس معکوس شد. کشاورزان سرخسی هم با آب تنظیم شده از «سد دوستی» مساحت زیادی از زمین های منطقه سرخس را زیرکشت بردند، هنوز چند سالی از این امیدواری نگذشته بود که «آورده » هریرود و آب پشت سد دوستی کاهش چشمگیری یافت. دبیر نظام صنفی کشاورزی سرخس می گوید: از چهار سال پیش تا کنون کشاورزان سرخسی آب چندانی از رودخانه هریرود دریافت نکرده اند و «حقابه» مردم سرخس به مشهد منتقل می شود. صفائیان می افزاید: آب منطقه ای استان قرار بود برای جبران حقابه، خسارت کشاورزان را بدهد اما تا کنون ریالی خسارت پرداخت نکرده است؛ با کاهش آب سد دوستی و انتقال همه حقابه مردم سرخس به مشهد ، تغذیه دشت سرخس هم کاهش یافته ، به طوری که میزان آبدهی چاه ها ی کشاورزی کمتر و آب شورتر شده و این شرایط بحرانی که نه حقابه و نه خسارت آن پرداخت می شود مشکلات فراوانی برای کشاورزان به وجود آورده است. وی گفت: شرکت آب منطقه ای استان چند سالی است «حقابه» سرخس را می برد و خسارت نمی دهد؛ گرچه ما راضی به بردن حقابه مان برای شرب و بهداشت مشهد هستیم ولی چرا خسارت ما را نمی دهد و به شکایت ما رسیدگی نمی کند ؟
دلایل محقق نشدن حقابه از نظر نماینده مجلس
سید احسان قاضی زاده هاشمی نماینده مردم سرخس، فریمان، احمد آباد و رضویه در مجلس به خراسان گفت :‌ هر سدی سه نوع تقسیم بندی آب دارد؛ شرب، کشاورزی و صنعت.وی افزود: ظرفیت مخزن سد دوستی یک میلیارد و 200 متر مکعب است و الان حجم آب پشت سد دوستی به 400 میلیون مترمکعب هم نمی رسد و امسال هم آورده آب هریرود نزدیک به صفر بوده و کمتر و کمتر می شود در صورتی که میزان بهره برداری ما هم نصف آن است چون از میزان 400 میلیون متر مکعب نیمی متعلق به ایران و نیم دیگر متعلق به ترکمنستان بوده است و آن حجمی که می ماند 30 تا 40 درصدش رسوبات است و اکنون میزان بهره برداری کشورمان از این آب ممکن است 100 میلیون متر مکعب هم نباشد و اگر آورده هریرود با همین وضع ادامه داشته باشد این عدد خیلی ناچیزی می شود. وی با بیان این که حقابه ای که برای آن روی سد دوستی تنظیم شده در شرایط ایده آلی که ما پشت سد 900 میلیون متر مکعب آب داشته باشیم، مقدار 450میلیون متر مکعب سهم ایران است، می افزاید: از این میزان 54 میلیون متر مکعب سهم کشاورزی سرخس و پنج میلیون متر مکعب سهم شرب سرخس در سال است و سهم های دیگری هم وجود دارد. اما عملا چون رقم 900 میلیون متر مکعب آب پشت سد دوستی محقق نشده و در حقیقت بین یک سوم تا نصف آن محقق شده است به همین نسبت میزان حقابه کم می شود .
امسال 10 میلیون متر مکعب آب برای کشاورزان سرخس گرفتیم
نماینده سرخس یادآورشد: اتفاقی که در این چهار سال اخیر به علت بحران آب شرب در مشهد افتاده باعث شده است سهم آب کشاورزی سرخس هم اصلا تخصیص نیابد و ما امسال با پیگیری های زیادی که انجام دادیم موفق شدیم 10 میلیون متر مکعب آب برای کشاورزان سرخس بگیریم که این میزان بخشی از روستا های سرخس را پوشش داد؛ حدود 11 روستای سرخس که در چهار سال گذشته هم آب شان قطع بوده توانستند با همین میزان، آب مورد نیاز برای کشاورزی خودشان را از اردیبهشت ماه امسال تاکنون تامین کنند و این میزان هم قطعا تکافوی کل کشاورزی سرخس را نمی دهد. وی به تنش های آبی اشاره کرد و گفت: پس ما دو تنش آبی داریم یکی وجود سد سلما و احتمالا بند های دیگر در افغانستان و دیگری تنش خشکسالی که به معنای واقعی است. وی بیان کرد: در ملاقاتی که وزیر خارجه افغانستان با رئیس مجلس کشور مان داشت گفته شددر توافق احداث سد دوستی، نماینده افغانستان حضور داشته و یک تعهد و قرار داد بین المللی است و بر اساس ضوابط و حقوق بین الملل که یک موردش همین بحث آب است باید به تعهداتی که داده اند، پایبند باشند. وی در پاسخ این سوال که آیا طی این چند ساله که مردم کشاورز سرخس آبی دریافت نکرده اند مبلغ ریالی به آن ها پرداخت شده  گفت: مبلغ ریالی به کشاورزان پرداخت نشده ولی تهاتر با تعاونی های« آب بران» بوده است. نمونه آن، این آبی است که امسال رها سازی شده بر اساس حساب و کتاب آب منطقه ای استان این را به حساب قبلی گذاشته اند هرچند که بر اساس تخصیص، یعنی ما باید این را به نسبت تقسیم کنیم و روزنامه خراسان باید این را به جد پیگیری کند فعلا باید دعا کنیم که «آورده» هریرود بیاید و چنان چه شرایط بارندگی که از اول مهر تا الان وجود دارد ادامه پیدا کند اصل و اساس همه موضوعات منتفی می شود.
رود خانه هریرود 2 ماه از سال آب دارد
محمد حسین جعفری مدیر عامل آب منطقه ای استان هم گفت: وضعیت رود خانه هریرود به گونه ای است که دو ماه از سال این رودخانه آب دارد در گذشته هم همین بوده و فقط از ماه اسفند تا اردیبهشت سیلابی عبور می کرده است که بخشی از آب ها را مردم می توانستند در گذشته با انهار سنتی مهار کنند و فقط حجم کمی از آب استفاده می شد. با هماهنگی ترکمنستان قرارشد آب سد دوستی 50 ،50 تقسیم شود. از سال 1384 که سد دوستی به بهره برداری رسیده آمار های مختلفی از آورده آب از هریرود داریم در این مدت حدود پنج میلیارد متر مکعب آب پشت این سد جمع شده و بعد از احداث سد ،150 میلیون مترمکعب برای شرب و 30 میلیون متر مکعب برای صنعت مشهد در نظر گرفته شده و در سرخس هشت میلیون متر مکعب برای صنعت و پنج میلیون متر مکعب برای شرب و حدود 114 میلیون متر مکعب برای کشاورزی سرخس بوده است. وی افزود: اولویت اول آب منطقه ای استان در تخصیص آب بر اساس مصوبات، اول برای شرب است یعنی ما باید با 95 درصد اطمینان پذیری آب شرب را تامین کنیم بعد مراتب بعدی صنعت، باغداری و کشاورزی است که در بعضی از سال ها بیشتر از میزان مقرر آب به کشاورزی اختصاص پیدا کرده است، در وضعیتی که سد دوستی در سال های 89 و 90 سرریزکرده میزان زیادی آب، هم در بخش سرریز، هم برای محیط زیست رها سازی شد.
جمع جبری آبی که به کشاورزان داده شده نسبت به حقابه شان عدد بالاتری است
در حالی که نماینده سرخس از تخصیص 10 میلیون مترمکعب به کشاورزان خبر داده بود و دبیرنظام مهندسی گفته هیچ گونه حقابه ای به کشاورزان اختصاص نیافته است جعفری افزود: در سال گذشته که با کاهش شدید آب مواجه بودیم فقط توانستیم 14 میلیون مترمکعب به بخش کشاورزی سرخس بدهیم و متناسب با «آورد» رودخانه این آب را تقسیم و توزیع کنیم. جعفری در حالی که نماینده سرخس از برداشت 100 میلیون مترمکعب آب از سد دوستی توسط کشورمان خبرداده بود، گفت: از حدود  300 میلیون مترمکعب آبی که پشت سد دوستی آمده 150 میلیون متر مکعب متعلق به  کشور ترکمنستان بوده و ۱۵۰ متر مکعب متعلق به ایران بوده و این نسبت هایی که من گفتم اگر محاسبه کنیم همین میزان10 تا 12 میلیون متر مکعب حقابه آب کشاورزی سرخس می شود و با وجود این که اولویت در بحث شرب هم بود ولی مساعدت کردیم و آب را به کشاورزی سرخس دادیم درباره آب کشاورزی منتظریم ببینیم امسال چه می شود، تا الان که هیچ آبی نیامده که حقابه ای برقرار شود اگر آبی پشت سد ذخیره شد؛ ما به همان نسبت ها و ضرایبی که ذکر شد تخصیص می دهیم. وی تصریح کرد: جمع جبری آبی که به کشاورزان داده شده نسبت به حقابه شان عدد بالاتری است ؛ ولی اگر بخواهیم سالانه محاسبه کنیم ممکن است برخی سال ها کمتر حقابه های شان را به آن ها داده باشیم چون اولویت بخش شرب بوده است ولی بعضی سال ها هم بیش از حقابه های شان آب به کشاورزی اختصاص پیدا کرده است. وی تصریح کرد:عمر مفید سد دوستی 50 سال است.
اسناد معتبری دال بر توافق با افغانستان درخصوص هریرود نداریم
فرماندار سرخس هم گفت: در طول تاریخ مردم سرخس از هریرود و کشف رود همیشه بهره مند بوده اند، با احداث سد دوستی قرار شده «حقابه» کشاورزان تامین شود در توافق نامه ذکر شده است که بر اساس آورده سد دوستی در اوج وبالای 900 میلیون متر مکعب«آورده» در یک سال آبی ، 54 میلیون متر مکعب سهم کشاورزان، 60 میلیون متر مکعب سهم آستان قدس و حدود 49.5 میلیون متر مکعب هم آب برای محیط زیست باید رها سازی شود. سنجرانی افزود: متاسفانه با خشکسالی سال های گذشته مواجهیم و در نهایت احداث سد سلما در بالا دست هریرود و سد دوستی، که سد سلما دو سال پیش به بهره برداری رسیده و با بیش از 625 میلیون متر مکعب ظرفیت ذخیره می‌تواند آب های هریرود را تا 2 میلیون متر مکعب در حوزه افغانستان مدیریت کنند. وی با اظهار تاسف گفت: نه کشورما و نه ترکمنستان حتی در زمان شوروی سابق هیچ گونه اسناد معتبری دال بر توافق با کشور افغانستان نداریم.وی گفت: در بحث «حقابه» بخش بزرگی از کشاورزان ما از جمله افرادی که در شیرتپه و روستای اطرافش هم ساکن هستند از این حقابه بهره‌مند نشده اند حتی کشاورزانی که در پایین دست سد دوستی هم هستند مثل« قره سنگی» و روستا های «شوراب ها» هم حقابه ای ندارند و این مسئله اعتراضات مردمی را به دنبال داشته و جزو مطالبات مردم است.