گزارش خراسان رضوی از روند مرمت و آماده سازی مجموعه گردشگری بند تاریخی گلستان
تعداد بازدید : 62
بند گلستان در انتظار بازگشایی
آستان قدس رضوی : طرح های پیشنهادی برای ایجاد منطقه گردشگری بند گلستان در دست بررسی است
نویسنده : نوید زندهروحیان
سدها، سازههایی هستند که با هدف ذخیره آب، روی رودخانهها ساخته میشوند؛ «بند» هم سازهای شبیه سد است که هم منبع ذخیره آب است و هم برای انحراف مسیر رودخانه و کنترل جریان آب استفاده میشود. بند گلستان از جاذبه های دیدنی منطقه طرقبه است که در فاصله هشت کیلومتری مشهد قرار دارد. این بند آجری بوده و تاریخ احداث آن به دوره تیموری برمی گردد و اهمیت مهندسی آب را در زمان های دور، یادآور می شود. این مجموعه خاطره انگیز، روزگاری خاطرات خوشی برای مشهدیها رقــم می زد و یکی از مقاصد اصلی تفریحی و گردشگری منطقه ییلاقی طرقبه بود، اما هماکنون بیش از یک سال است که به دلیل مرمت، تعطیل است و هنوز به روی مردم بازگشایی نشده است. مجموعه ای که امروز پشت دیوار های بلند بتنی و در بزرگی، محصور شده است و بارها گردشگران و طبیعت دوستان از مسدود بودن این بند اظهار ناراحتی و گلایه کرده اند و حتی در فضای مجازی، ویدئوهایی با همین مضمون انتشار یافته که حاکی از خواست شهروندان برای بازگشایی مجدد این مجموعه تفریحی است. باید دید با نزدیک شدن ایام تعطیلات نوروز 98 و فرا رسیدن سال جدید، بازگشایی می شود یا نه؟ این مجموعه در گذشته در اختیار وزارت نیرو بود اما چند سالی است که به خاطر موقوفه بودن، مدیریت آن در اختیار آستان قدس رضوی قرار گرفته است و برای بررسی بیشتر زمان و چگونگی بازگشایی این فضای دیدنی، به سراغ مسئولان مربوط رفتیم که در ادامه میخوانید.
آب منطقهای، فقط مسئول مسائل فنی
ابتدا به سراغ «محمد علایی»، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای مشهد رفتیم که درباره بازگشایی بند گلستان با اشاره به انتقال مالکیت این مجموعه، می گوید: «بند گلستان قبلا در اختیار و مالکیت وزارت نیرو بود، اما سالها قبل به دلیل موقوفه بودن، مدیریت آن به آستان قدس رضوی سپرده شد و همچنان مسائل فنی مربوط به آب این مکان، در اختیار ما قرار دارد.» علایی درباره این که ترمیم و بازسازی بند و مسدودسازی چاه های غیر مجاز، انجام شده یا نه، می افزاید: «راستش من دقیقا اطلاع ندارم، اما حتما این کارها انجام شده است. چرا که آبگیری بند در حال انجام است و هم اکنون بند گلستان پرآب است.» وی در خصوص زمان بازگشایی این مجموعه نیز با اظهار بی اطلاعی، توضیح میدهد: «این سوال را باید از مالک مجموعه که آستان قدس رضوی است بپرسید. آستان قدس رضوی می تواند تصمیم بگیرد این مجموعه، چه زمانی به روی شهروندان بازگشایی شود.»
آمادگی آستان قدس رضوی برای ایجاد منطقه گردشگری در بند گلستان
در ادامه برای پیگیری زمان دقیق بازگشایی بند گلستان و سرنوشت آن با «سید نظام الدین موسوی»، معاون ارتباطات و رسانه آستان قدس رضوی تماس می گیریم که توضیح میدهد: «مجموعه بندگلستان به عنوان یکی از مجموعههای موقوفاتی متعلق به آستان قدس رضوی، به علت موقعیت جغرافیایی مناسب، همواره مورد بازدید زائران، گردشگران و مجاوران شهر مشهد قرار داشته که به دلیل ضرورت استحکام و استانداردسازی، برای اقدام پیشگیرانه از هرگونه حوادث، از چند سال قبل در دست ترمیم و بازسازی قرار گرفته است. مهم است یادآوری کنم حفظ بستر و حریم بند گلستان، امری لازم است و بهره برداری از آب بند در راستای نیات واقف محترم، دستگاه متولی را بر آن داشت تا با همکاری سازمان ها و دستگاههای مربوط، اقدامات قابل توجهی برای مسدود کردن چاههای آب غیرمجاز در بستر و حومه بند گلستان و آزادسازی و رفع تصرف از حریم قانونی این بند به عمل آورد تا از تضییع حقوق موقوفه مطابق موازین شرعی و قانونی جلوگیری شود. رفع تصرف و آزادسازی حریم و بستر بند گلستان، زمینه ایجاد طرح گردشگری مناسب برای بهرهمندی عموم مردم و بازدیدکنندگان از فضای پیرامونی این مجموعه تاریخی با قدمت طولانی (متعلق به آثار تاریخی دوره تیموری) را فراهم میآورد.»
طرحهای پیشنهادی، در دست بررسی است
موسوی با اشاره به تعامل و همکاری آستان قدس رضوی با سازمانها و نهادهای مرتبط برای بهرهبرداری عمومی از منطقه بند گلستان، میگوید: «آستان قدس رضوی آمادگی دارد با همکاری دیگر نهادها، دستگاهها و مجریان مربوط و همچنین بخش خصوصی، بهمنظور بهرهمندی عموم مردم، زائران و مجاوران از فضای پیرامونی این موقوفه، برای ایجاد منطقه گردشگری در بند گلستان همکاری و تعامل سازنده و مطلوبی را به عمل آورد. البته هرگونه اقدام به منظور ایجاد منطقه گردشگری، تفریحی و دیگر کاربریهای لازم در اطراف اراضی متعلق به موقوفه بند گلستان، باید با رعایت حقوق موقوفه، عمل به نیات واقفین و رعایت موازین شرعی و قانونی صورت گیرد. به این منظور، از سال قبل طرح ایجاد منطقه گردشگری در دستور کار آستان قدس رضوی قرار گرفته و مراتب به فراخوان گذاشته شده است و طرح های پیشنهادی در مرکز سرمایه گذاری و مشارکت های آستان قدس رضوی در دست کارشناسی قرار دارد. تعیین حریم کیفی مناسب در بستر بند گلستان، تعیین تکلیفِ ساختمانها و اراضی که در بستر بند قرار گرفتهاند، آزادسازی اراضی محدوده بند گلستان و... از جمله مواردی است که در این زمینه باید مورد توجه جدی دستگاهها و مسئولان مربوط، به ویژه شرکت آب منطقه ای خراسان قرار گیرد.»
مشخصات فنی و تاریخی بند گلستان
بند گلستان در فاصله ۸ کیلومتری غرب مشهد و ۵ کیلومتری شمال شرق طرقبه و پایان اراضی روستای گلستان، بر روی رودخانه گلستان احداث شده و از آثار دوره تیموری است که با تغییراتی، امروزه مورد استفاده قرار گرفته است. این بند از نوع سدهای وزنی به طول تاج 130 متر است و مصالح اصلی به کار رفته در این بنا، آجر و سنگ و ملاط مخلوط از آهک و شن و خاک است. دیواره سد در سمت سر آب و مخزن، عمودی و شاقولی است در حالی که در سمت پایاب، شیب تندی دارد. در واقع برای این که فشار آب مخزن پشت بند نتواند دیواره بند را خراب کند، طرف پایاب دیواره را شیب دار ساختهاند تا هر گونه فشاری را خنثی کند. در منابع موجود، ساختمان بند گلستان را به شاهرخ میرزا، گوهرشاد خاتون و در تعدادی از منابع به دوره صفوی نسبت دادهاند، اما با توجه به سند ارزشمندی که متن آن در کتاب «اسناد و مکاتبات تاریخی ایران از تیمورشاه تا شاه اسماعیل» درج شده است، ساختمان بند مربوط به دوران سلطان ابوسعید بن محمد است که در سال ۸۶۱ هـ.ق بعد از تصرف هرات به حکومت رسید. بر این اساس، تاریخ بنای سد میتواند به سالهای آخر حکومت سلطان ابوسعید میرزا برگردد. بند گلستان اکنون در وقف و مالکیت آستان قدس رضوی قرار دارد.