اگر گذرتان به 74 کیلومتری مشهد و نزدیکی چناران افتاده باشد، حتما برجی مخروطی شکل به ارتفاع 25 متر نظرتان را به خودش جلب کرده است. این برج یادگاری از قرن هفتم و اثر دانشمند معروف ایرانی «خواجه نصیر الدین توسی» است. در واقع این اثر تاریخی تنها برجی است که توانایی تعیین چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز را دارد و در نوع خود بی نظیر است. حالا دو مستند ساز جوان خوش آتیه، از زاویه دوربینشان به این برج و جاذبه های آن نگاه کرده اند، به این نیت که زوایای مختلف این اثر تاریخی و کمنظیر را به مخاطب معرفی کنند. مستند رادکان حاصل تلاش چندین ماهه این دو جوان به همراه گروهی حرفه ای است که نمایش آن در چند جشنواره با استقبال خوبی همراه بوده است. همین موضوع بهانهای شد تا با این دو کارگردان گفت وگویی داشته باشیم:
برج رادکان به مثابه کپسول زمان است
«حجت حیدری» متولد سال ١٣٦٦ است. او کارشناسی فیلم سازی خوانده و از سال ۸۱، به خاطر علاقهاش به تدوین، در یک شرکت فیلم سازی مشغول به فعالیت میشود و از سال ٨٣ به صورت حرفه ای با صدا وسیمای مرکز خراسان همکاری میکند. او همچنین تجربه تدوین، صداگذاری و جلوه های ویژه در جشنواره ها را در کارنامه خود به ثبت رسانده اما در جایگاه کارگردان، «رادکان» اولین پروژه جدی او برای حضور در جشنواره ها محسوب می شود.این مستند ساز جوان بعد از همکاری با شبکه های معتبر بین المللی و دریافت بازخوردهای مثبت، تصمیم می گیرد پروژه بزرگ تری را با استاندارد های بین المللی تولید کند تا به صادرات فرهنگی منجر شود و بعد از بررسی سوژه های مختلف، سراغ برج رادکان میرود.خودش درباره اهداف ساخت این مستند میگوید: به نظر من، برج رادکان مانند یک کپسول زمان پیامهای فراوانی دارد که میتواند برای مخاطب امروزی جذابیت داشته باشد. حتما این جمله را شنیدهاید؛«آن ملتی که تاریخ خودش را نداند، محکوم به تکرار آن خواهد بود.» این مستند به قسمتی از تاریخ کشورمان اشاره می کند که میتواند ذهن مخاطب را به چالش بکشد و حتی با مطالعه بیشتر دلایل شکستها یا قدرت گرفتنها را متوجه شویم و درک بهتری از وضعیت کشور پیدا کنیم.وی می افزاید: از طرفی پرداختن به شخصیت بزرگی مانند خواجه نصیر الدینتوسی که ٨٠٠ سال پیش بدون هیچ گونه امکانات و زیرساختی، با اتکا به توان خود موفقیتهای زیادی کسب کرده، میتواند الگوی خوبی برای جوان امروز باشد.
عارضه سراسیمگی فرهنگی در میان مسئولان
این مستند ساز خوش ذوق در ادامه جزئیاتی را از روند ساخت این مستند بیان میکند و میگوید: از همان ابتدا سعی شد با جذابیت بصری، موسیقی و اشاره به فرهنگ مردم منطقه، مستندی جذاب و خوش ساخت تولید شود و هدف فیلم ساز انتقال اطلاعات بهصورت کامل نبود اما درگیر شدن ذهن مخاطب و لحظه ای تفکر، تامل و تعقل میتوانست دستاورد با اهمیتی باشد.حیدری با اشاره به این که مستند رادکان یک فیلم کاملا مستقل است و به طور کامل با پشتوانه و توانایی فنی و محتوایی جوانان این شهر ساخته شده است، تصریح می کند: البته هزینه های تولید فیلمهایی از این گونه بسیار سنگین است، ما برای تامین این هزینه ها پروژه های مختلف فیلم سازی تعریف می کردیم و هزینه های خودمان و پروژه را پوشش می دادیم. امیدواریم با حمایت مسئولان و اسپانسرهای فرهنگی، آثاری در سطح بالاتر تولید کنیم.وی به موانع ساخت مستند نیز اشاره می کند و می گوید: امروز ما بین مسئولان با عارضه سراسیمگی فرهنگی روبه رو هستیم، شاید مدیرانی که هرروز درگیر مسائل جدید می شوند زمانی برای پیش بینی آینده فرهنگی کشورشان نداشته باشند و متاسفانه درگیر مقابله یا هضم اتفاق های روز در عرصه رسانه و فرهنگ می شوند. البته کارهایی انجام میشود اما این پراکندگی نشان میدهد که عزم جدی برای اهداف اصلی وجود ندارد. در حالی که کشورهای پیشرفته هرروز با مطالعه، برای فردای بهتر برنامه ریزی می کنند. وی می افزاید: امروزه نقش رسانه در جنگ روانی از هر سلاحی موثرتر است و اگر برنامه مشخصی برای تاثیرگذاری بر مخاطب نداشته باشیم، محکوم به شکست خواهیم بود.
لزومی به تکرار سیاهی در تولیدات تصویری نیست
احسان ملازاده دیگر کارگردان این اثر نیز از سال 85 فعالیت حرفه ای خود را در صدا و سیمای مرکز خراسان شروع می کند و سپس در سال 87 برای تحصیل در رشته کارگردانی سینما به تهران می رود. وی از ابتدای کار تاکنون چندین مجموعه مستند هم در سیمای خراسان و هم در دیگر شبکه های سیما کارگردانی کرده است و ضمن تولید فیلم ها و تیزرهای تبلیغاتی همزمان به عنوان ناظر جلوه های بصری در چندین پروژه سینمایی و فیلم کوتاه فعالیت داشته است. او در این سال ها سه فیلم کوتاه تجربی ساخته که در جشنواره های معتبر داخلی و خارجی جوایز متعددی دریافت کرده اند اما مستند رادکان برای او هم اولین تجربه تولید پروژه مستند است. ملازاده اعتقاد دارد: اگر جامعه و اطراف مان سیاه است، لزومی به تکرار این سیاهی در تولیدات تصویری نیست و میتوان به جای تکرار دشواری هایی که مردم روزمره با آن درگیر هستند، کمی امید و انگیزه برای ساختن آینده بهتر به آن ها هدیه داد.این مستندساز خوش فکر در خصوص اکران رادکان در جشنواره ها و کسب رتبه ها و مقام های مختلف بیان میکند: اولین جشنواره ای که مستند رادکان در آن شرکت کرد، سی و پنجمین جشنواره فیلم کوتاه تهران بود که ضمن نامزد شدن برای بهترین کارگردانی مستند، جایزه بهترین فیلم در بخش هویت ملی را نیز دریافت کردیم و همچنین به معتبرترین جشنواره مستند کشور، یعنی «جشنواره حقیقت» که البته هنوز برگزار نشده راه یافتیم و به زودی این کار را برای جشنواره های معتبر بین المللی نیز ارسال خواهیم کرد.
جذابیت را به مستند اضافه کنیم
ملازاده مهمترین دغدغه در ساخت این مستند را دستیابی به عنصر جذابیت می داند و تاکید می کند: من معتقدم اگر عنصر جذابیت در مستندی کم رنگ باشد، خروجی کار برای مخاطب شاید تفاوتی با خواندن یک مقاله علمی نداشته باشد. بنابراین چه در مراحل تصویربرداری و چه در مراحل تکمیل کار(تدوین، پویانمایی و جلوه های بصری) نهایت تلاش خود را برای هرچه جذاب تر نشان دادن این اثر تاریخی و علمی انجام دادیم. ما برای رسیدن به جذابیت، ضمن استفاده از لوکیشن ها، شخصیت ها و کارشناسان مختلف، بسیاری از وقایع تاریخی را با وسواس زیادی بازسازی کردیم و همچنین برای قسمت های پویانمایی کار، طراحان گرافیست تیم، شخصیت ها را به سبک نگارگری اصیل ایرانی طراحی کردند و بعد از آن متحرک سازی صورت گرفت. وی می افزاید: ما و همه اعضای تیم تولید مستند رادکان سعی کردیم مستندی با استانداردهای جهانی و بدون نقص تولید کنیم و به همین دلیل، پروژه هزینه تولید بسیار زیادی داشت و همچنین حدود یک سال نیز زمان برد. البته به خاطر برخی محدودیت ها و عوامل پیش بینی نشده همیشه خروجی کار با انتظارات ما تطابق کامل ندارد. مثلا ما سعی کردیم با چند نفر از محققان و استادان کشورهای دیگر مصاحبه داشته باشیم تا سندیت بین المللی کار بیشتر باشد اما متاسفانه به دلیل برخی موانع و مشکلات این موضوع محقق نشد. البته با وجود کارشناسان شناخته شده در سطح جهانی مانند دکتر لباف خانیکی، این مسئله برای مستند ما مشکل ساز نشد و در مجموع تاکنون بازخوردهای بسیار خوبی از مخاطبان داشتهایم .
مستند فرهنگی که حمایت مالی نشد
ملازاده در بخش دیگری از صحبت هایش تاکید میکند که ساخت چنین مستندی در وهله اول می تواند شاهکارهای تاریخیمان را یادآوری کند و میافزاید: نه از این لحاظ که به تاریخ پُر و پیمان خود ببالیم بلکه انگیزه ای پیدا کنیم تا بتوانیم دوباره دورانی غرورآفرین برای ایران بسازیم. همچنین نمایش این کار برای مخاطبان خارجی، ضمن شناساندن تمدن ایران زمین، گامی موثر در جذب گردشگر به ویژه به مناطق کمتر شناخته شده مانند رادکان محسوب می شود که برای اقتصاد این مناطق نیز بسیار حائز اهمیت است. مهمتر از همه، شناساندن چنین فرهنگ و تمدنی به جهانیان می تواند تاثیر به سزایی در ارتقای وجهه بین المللی ایران و ایرانیان داشته باشد . در این زمینه ضمن پرداختن به ویژگی های جذاب برج رادکان، به بهانه صحبت درباره لزوم گاهنگاری، به فرهنگ و هنر و جشن های ایرانیان باستان و نیز مراسمی چون نوروز پرداخته ایم.ملازاده گلایه ای را درباره حمایت نشدن این مستند بیان می کند و می گوید: متاسفانه پس از گذشت یک سال از شروع تولید مستند، هیچ سازمان یا نهادی حمایت مالی از این پروژه نداشته و تمامی هزینه ها توسط همراهان و تیم سازنده و البته تهیه کننده مستند و شرکت وی تامین شده است.