یادداشت
تعداد بازدید : 17
ضرورت اتخاذ سیاستهای تشویقی به منظور مهار موج مهاجرتهای روستا- شهری
نویسنده : محمد علی همدمی نژاد مدیر کل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری خراسان رضوی
مهاجرت های روستا- شهری پدیده ای است که در اکثر کشورها جریان دارد و می توان آن را از اثرات صنعتی شدن نواحی شهری تلقی کرد. در اغلب کشورها، روند مهاجرت از روستا به شهر، به دلیل رشد صنعتی شدن و میزان بیکاری و کاهش میزان درآمد در محیط های روستایی رخ داده است.
بررسی ها نشان میدهد که مهاجرت روستاییان به شهرها موجب حاشیه نشینی شده است.
خشکسالی و بلایای طبیعی به عنوان عوامل قهری و اثرگذار در این بخش، اشتغال و درآمد جامعه روستایی را به چالش کشیده و باعث شده است تا جوانان و افراد جویای کار یا آنان که قبل از این مشغول به کار بودند، به دلیل نداشتن استطاعت مالی نتوانند به شرایط قبل از حادثه برگردند و ظرفیتهای اشتغالی خود را احیا کنند.
در نتیجه آنها برای کسب درآمد پایدارتر، راحت تر و آسان تر به شهرها و حاشیه مراکز جمعیتی که بیشترین فعالیت خدماتی را مطالبه می کنند، جذب می شوند. دومین دلیل عمده، جاذبه های فرهنگی ، اجتماعی و امکانات رفاهی است که در کلانشهری مانند مشهد فراهم بوده و باعث می شود تا خانوادههای روستایی برای دسترسی به آنها، رنج و دشواری هجرت را به جان بخرند.
همچنین کاهش سطح زندگی روستایی و اقتصاد ضعیف و ناپایدار خانوارهای ساکن در این مراکز جمعیتی به خصوص در حوزه کشاورزی و خرده مالکی ، سطح درآمد تولید کننده روستایی را پایین آورده و مقرون به صرفه نبودن تولیدات روستایی را موجب شده است.
شاهد این مدعا سرشماری سال 1390 است که براساس آن تعداد روستاهای خالی از سکنه در استان چهار هزار و 84 مورد اعلام شد اما در سرشماری سال 1395 این تعداد به چهار هزار و 110 روستا رسید. البته جمعیت روستایی استان از یک میلیون و 681هزار و 319 نفر در سال 90 به یک میلیون و 730هزار و467 نفر در سال 95 افزایش یافته است که میتواند نکته مثبتی تلقی شود. اما باید توجه داشت که بیشترین افزایش جمعیت، مربوط به روستاهای حاشیه شهرهای بزرگ استان و به خصوص حاشیه شهر مشهد است. نتایج مطالعات حاکی از آن است که بهبود توزیع درآمد، افزایش مخارج دولتی در عمران روستاها، کاهش شکاف دستمزد میان شهر و روستا و همچنین سرمایه گذاری در بخش کشاورزی منجر به کاهش روند مهاجرت به شهرها خواهد شد.
اما در نگاه کلی و به منظور جلوگیری از این موج مهاجرت به شهرها، باید راهکارهای زیر را مدنظر قرار داد:
الف: ایجاد فرصت لازم برای روستاییان به منظور سهولت فعالیت در عرصه تولید و کسب درآمد پایدار و تضمین ایجاد زنجیره تولید و همچنین هدایت تولیدات این بخش به بازار مصرف.
روستاهای استان متناسب با جمعیت، منابع طبیعی وخدادادی و ظرفیت های انسانی موجود و نیروی کار ارزان، زمینه ایجاد فعالیت های تولیدی واشتغال زا را در محیط خود دارند که نیازمند بررسی، شناسایی و به فعل درآوردن آن هاست. براین اساس دولت تدبیر و امید با توجه به این ظرفیت ها و به منظور ایجاد انگیزه در جامعه روستایی با حمایت از طرح های اشتغال زای روستایی و عشایری، با کمک منابع صندوق توسعه ملی، هم اکنون عزم خود را برای ایجاد روستاهای مولد و پایدار جزم کرده و این برنامه با قوت در حال اجراست.
ب: ایجاد شرایط لازم برای ارتقای سطح عمومی زندگی روستاییان وتسهیل در شرایط تولید ورونق اقتصاد وایجاد درآمد پایدار. بسیاری از زیرساخت های عمرانی و خدماتی در روستاهای استان فراهم است، منتها موجب کاهش مهاجرت روستایی به شهرها نشده، در حالی که در صورت فراهم شدن درآمد پایدار، روستاییان به مهاجرت معکوس رغبت پیدا می کنند. روستاها از لحاظ تولید درآمد به چند دسته تقسیم می شوند:روستاهای مولد در بخش های کشاورزی، صنعت، معدن، گردشگری و صنایع دستی. یکی از راه های تثبیت جامعه مولد ساکن در این روستاها، اطمینان از پایداری درآمد آن هاست. ایجاد زیرساخت هایی همچون نواحی صنعتی و احداث واحدهای فراوری محصولات و جلوگیری از خام فروشی محصولات تولیدی روستایی، ورود کسب وکارهای نوین در چرخه تولید وعرضه محصولات (استارت آپ ها) از جمله راهکارهای توسعه این مراکز جمعیتی است. دراین زمینه همزمان با اعطای تسهیلات مناسب و با کارمزد پایین به تولید کنندگان روستایی ،باید شرایط مناسبی برای آینده فعالیت های آن ها فراهم آید.
در مجموع باید تاکید کرد، دولت علاوه بر اهدای تسهیلات برای سرمایه گذاری در ظرفیت های مختلف روستاها، باید از طریق مشوق های مختلف موجبات حضور بخش خصوصی را در این مناطق فراهم آورد. به طور مثال می توان با ایجاد صنایع و خدمات مرتبط با بخش کشاورزی در روستاها، ضمن جابهجایی نیروی کار در زیربخش های این حوزه، افزایش درآمد و توزیع عادلانه ثروت را رقم زد. از سویی با اتخاذ سیاست هایی با هدف کاهش مهاجرت روستا به شهر و حتی تشویق مهاجرت های معکوس می توان از افت سطح آب های زیرزمینی و کاهش آلودگی این منابع، کاهش فضای سبز، سرمایه گذاری سنگین برای توسعه خدمات زیربنایی (آموزش، اشتغال، مسکن، بهداشت و درمان) در شهرها و... جلوگیری به عمل آورد. امروز بیش از هر زمان دیگری در این عرصه به هوشیاری و دوراندیشی نیازمندیم تا الگوهای جمعیتی ما در پهنه های جغرافیایی دچار تغییرات بزرگ نشود و حیات روستایی کشور ما به مخاطره نیفتد.