رادکان تلفیقی از آثار تاریخی و طبیعت چشم نواز

ظرفیت‌های بی‌نظیر رادکان در عرصه گردشگری

ظرفیت‌های رادکان را می توان در دو محور آثار تاریخی و باستانی و طبیعی بررسی کرد. ظرفیت های رادکان در محور و مقوله تاریخی به حدی زیاد است که می توان منطقه را به عنوان یک «شهر موزه» تعریف و تبیین کرد. در عرصه طبیعی هم برخورداری از موقعیت خاص جغرافیایی، مجاورت ارتفاعات هزارمسجد، جریان دایمی رودخانه موسوم به«درزاب» و مجاورت آن با منطقه«بهمن جان» و نیز آبشار زیبای«اخلمد» که به عنوان«بهشت خراسان» شناخته می‌شود ، چنان جذابیتی به منطقه داده که خود به تنهایی برای شکوفایی و تبدیل آن به قطب گردشگری منطقه کافی است  اما این ظرفیت با برخورداری منطقه رادکان از اماکن تاریخی و باستانی دوچندان می‌شود . منطقه رادکان به عنوان یکی از چهار شهر قدیم خراسان برخوردار از آثار متعدد باستانی ثبت شده در آثار ملی یا در شرف ثبت است که به شرح مختصری  درباره آن‌ها می پردازیم.

برج رصد خانه رادکان

برج رادکان یا همان میل رادکان در سه کیلومتری شرق رادکان فعلی و به عبارتی در منطقه رادکان قدیم و در جوار تپه باستانی روستای غیاث‌آباد واقع است. این سازه شگفت انگیز یکی از مفاخر معماری و مهندسی گذشته ایران زمین و از عجایب علوم و فنون ایرانیان قدیم است که چه‌بسا هنوز بسیاری از  شگفتی های آن ناشناخته مانده است .درخصوص  کاربری برج فرضیات مختلفی مطرح است؛ صاحب کتاب مطلع‌الشمس این برج را به ظن قوی مقبره یکی از پادشاهان یا رجال بزرگ جهان و ساخت آن را تقریباً به دوره آل‌بویه نسبت داده است؛ اما هرتسفلد مستشرق آلمانی در انجمن آثار ایران می نویسد: میل رادکان مقبره یکی از حکام مغول خراسان قدیم بوده و در سال ۶۸۰ هجری قمری در ابتدای سلطه مغول در موقعی که رادکان پایتخت خراسان بوده، ساخته شده است. اما مطالعات چندین ساله یک محقق در دهه گذشته این فرضیات را رد و این برج شگفت‌انگیز را به دلایل مختلف فنی و معماری و تاریخی«برج رصدخانه» معرفی و اثبات می‌کند؛ مهندس منوچهر آرین کاربری این برج منحصر به فرد را فعالیت های نجومی، تعیین زمان تحویل سال، فصل ها، ماه ها و روزها و حتی یک ساعت خورشیدی بزرگ  که به دست گروه نجومی «خواجه نصیرالدین توسی»و همزمان  و در راستای احداث رصدخانه مراغه است، می داند. معمار بنا، دو دیوار موازی از ۱۲ دیوار اولیه این برج را در راستای نصف‌النهار ساخته ‌است؛ جهت و راستای درها هم در امتداد طلوع زمستان و غروب تابستان است. جایی در پهنه برج که می‌توان با توجه به آن‌ها چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز را تعیین کرد. در حقیقت این درها طوری تعبیه شده‌اند که پس از حرکت ۶۰درجه‌ای خورشید در افق، نور خورشید از دو در می‌گذرد و طلوع، آغاز زمستان و غروب، آغاز تابستان در افق برج دیده می‌شود. ارتفاع آن ۳۵ متر، قطر داخلی‌اش ۱۴ متر و قطر خارجی‌اش ۲۰ متر است، منظر بیرونی بنا تا ارتفاع ۲٫۵ متری به شکل ۱۲ ضلعی و از آن جا تا زیر گنبد به صورت ۳۶ ترک نیم‌ستونی ساخته شده است. این اثر تاریخی در تاریخ ۱۵/۱۰/۱۳۱۰ با شماره ۱۴۶ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. در بقایای کتیبه بالای برج، بخشی از یک تاریخ مشاهده می‌شود. حمام رادکان مربوط به اوایل دوره قاجار است و مجاور روستای رادکان واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۲۲۲۹۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. متاسفانه این حمام  به شدت تخریب شده و مستلزم بازسازی و تحصیل حریم است . برج و باروهای تاریخی رادکان فعلی گفته می‌شود که دارای ۱۶ برج بوده که فاصله هر کدام ۷۰ ذرع، دور هر برج20ذرع و ارتفاع آن ها بین ۵ تا 7 ذرع بوده است؛ بیرون حصارشهر هم خندقی بوده که عرض آن ۵ ذرع و عمق آن 4ذرع است؛ دو دروازه که یکی به مشرق و دیگری به غرب  راه داشته است. این برج و باروها و دروازه های قدیم و حصار اطراف آن تا اوایل سلطنت پهلوی اول کامل پابرجا بوده اما اکنون تنها قسمت هایی از دیوار حصار و برخی برج ها در میان رادکان و برخی مزارع باقی مانده است.

مقبره خواجه

بنای مقبره خواجه در 3 کیلومتری جنوب غرب رادکان در میان قبرستان قدیمی و در خارج شهر قدیم رادکان واقع شده است. بنای مقبره به شکل مربع است که روی آن گنبدی آجری و دارای چهار سردر آجری است . در اصلی به صورت ایوان که رو به جنوب باز می‌شود، گفته می‌شود مقبره یکی از بزرگان زمان خودش بوده است چنان که برخی منابع آن را مقبره نقاش و شاعر معروف خاندان میرک مشهدی و برخی آن را مقبره یکی از اولیا و دراویش می‌دانند. ساخت مقبره بنا به آن‌چه از قراین به دست آمده احتمالاً مربوط به دوره صفوی است. متاسفانه بنای مقبره به دلیل قصور و قرار گرفتن در مجاورت اراضی کشاورزی حاشیه روستا به مرور دچار آسیب ها و تخریب های زیادی شده و افرادی به طمع دفینه اقدام به حفاری های غیرمجاز و تخریب سنگ قبرها و آثار دیگر آن کرده اند.

مسجد تاریخی رادکان 

بنابر آن چه در آثار تاریخی آمده است در سال ۱۱۶۲ هجری قمری پس از تاج‌گذاری رضاقلی میرزا پسر نادرشاه افشار در اولنگ رادکان این منطقه مورد توجه خاص او قرار گرفت و دستور ساخت قلعه رادکان را صادر کرد؛مسجد جامع و حمام را نیز در میان این قلعه بنا نهاد. مسجد جامع رادکان شامل شبستان با وسعت ۳۳۰۰ متر مربع و دارای ۱۲ ستون بوده و محراب ساده‌ای نیز در ضلع جنوب غربی و ردیف میانی آن تعبیه شده است. مسجد رادکان فاقد هر گونه عناصر تزیینی است و تنها کتیبه موجود در مسجد نیز با مضمون وقفیات مسجد رادکان است. 

چشم انداز و ظرفیت طبیعی رادکان 

منطقه رادکان برخوردار از یک رودخانه دایمی است که از عمق ارتفاعات هزارمسجد سرچشمه می‌گیرد. جریان رودخانه از بالادست روستاهای گروه و دلمی آغاز و پس از طی مسافتی  حدود ۵۰ کیلومتر و عبور از روستاهای مریچگان ،آبگاهی،بار و امامزاده وارد دشتی می‌شود که قبلا «اولنگ رادکان»نام داشته و منطقه‌ای سرسبز و در اصطلاح مرغزار و چمنزار بوده است. از گذشته تاکنون  اهالی بیش از ۱۰ روستا از نعمت این آب رودخانه برای کشت و زرع محصولات کشاورزی و باغی بهره‌مند می شدند. گفته می شود رودخانه سالیانه بیش از ۳۰ میلیون مترمکعب دبی داشته اما آن‌چه مهم است این‌که این رودخانه علاوه برآبیاری‌کردن اراضی کشاورزی این منطقه به لحاظ عبور آن از میان دره های سرسبز و باغ ها و بافت طبیعی و پیچ و قوس های فراوان صخره ای آن چنان زیبایی و طراوتی به منطقه بخشیده که در تمام فصول به ویژه در بهار و تابستان جذاب  است و دوستداران و علاقه‌مندان طبیعت را به سوی خود می کشاند. مسیر رودخانه در بالادست بسیار سرسبز و زیبا و پوشیده از جنگل‌های ارس و چشمه‌سارهای متعدد است و ظرفیت بسیار عالی برای برنامه ریزی و استفاده بهینه توام با حفظ و پاسداری از حریم و بستر و زوایای زیست محیطی آن دارد.متاسفانه در سال‌های اخیر به دلیل بی توجهی متولیان امر، برخی از نقاط حریم و بستر رودخانه مورد تجاوز و ساخت و سازهای بی‌رویه و غیرمجاز قرار گرفته و این مهم ترین تهدید برای حیات این ظرفیت و نعمت طبیعی منطقه است . 

جنگل  در دست کاشت 20 هکتاری  رادکان 

حدود دو دهه پیش منابع طبیعی در یک گام جالب و در خور تحسین جنگلی در دست کاشت با وسعت ۲۰ هکتار در اراضی و تپه های مجاور رودخانه و مجاورت بارگاه امامزاده اسماعیل (ع) در حاشیه غربی ورودی رودخانه رادکان در ضلع شمالی روستای رادکان احداث  کرده است. این جنگل با همت منابع طبیعی، شورای اسلامی و دهیار روستا و همکاری اهالی خوشبختانه هم‌اکنون تبدیل به جنگلی کامل با منظره های زیبا شده که مکمل دیگر زیبایی های طبیعی و آثار باستانی منطقه برای جلب گردشگران است.در این جنگل درختان زیادی از نوع غیرمثمر نظیر اقاقیا ، زبان گنجشک ،چنار، کاج و... مشاهده می شود و در سال‌های اخیر نیز با نوسازی بارگاه امامزاده اسماعیل در ابتدای ورودی آن و تامین امکانات ضروری اولیه چون آب شرب ،سرویس بهداشتی و آلاچیق تبدیل به استراحتگاه روزانه گردشگران و اهالی منطقه شده است. 

ارتقای رادکان به بخش و تبدیل آن به شهر تازه‌تاسیس 

در اواخر سال گذشته رادکان با مصوبه هیئت دولت مجدد به بخش ارتقا یافته است و با تبدیل شدن آن به شهر شیرینی کام رادکانی‌ها دوچندان شد.حال دیگر رادکان از رکود خارج  شده و به دنبال بازیافتن عظمت گذشته خود است. با تحولات چند سال اخیر خوشبختانه حال و هوای رادکان کاملاً دگرگون شده و جان دوباره یافته است؛ چنان که ساخت و سازهای جدید نشان‌دهنده مهاجرت معکوس به این شهر قدیمی با حیات جدید است؛ بنابراین می‌طلبد که نگاه مسئولان هم به رادکان متحول شود تا مسائل و مشکلات فراروی رشد و توسعه آن برطرف شود.

بررسی مشکلات رادکان

یکی از اعضای شورای اسلامی درباره مشکلات رادکان می گوید:محور دسترسی رادکان به جاده اصلی چناران_ قوچان به طول9 کیلومتر نیازمند بازسازی و روکش آسفالت است و هم‌اکنون پاسخ‌گوی نیاز ترافیکی به ویژه در روزهای پایان هفته نیست؛  ضمن این که این محور باید حداقل در دو نقطه ورودی شهر و اتصال به جاده اصلی استانداردسازی شود . عضو دیگر شورا،  تامین اعتبار برای به‌سازی وضعیت معابر اصلی و فرعی رادکان را ضروری دانست و گفت:با توجه به ارتقای رادکان به بخش و مرکز شهر و ورود و اقامت گردشگران داخلی و خارجی وضعیت فعلی شایسته و در شان رادکان تاریخی نیست . استقرار نمایندگی ادارات و نهادهای خدمات‌رسان، جلوگیری از ساخت و ساز غیرمجاز و تجاوز به حریم رودخانه و عرصه‌های منابع طبیعی به ویژه در مسیر رودخانه ،آسفالت جاده حاشیه رودخانه به منظور بهره‌مندی اهالی روستاهای بالادست و گردشگران از دیگر خواسته‌های مردم رادکان از مسئولان است. یکی از جوانان رادکان  نیز ضرورت توسعه حریم روستا را یادآور شد و گفت :سال‌هاست که حریم بازنگری نشده و این در حالی است که ساخت و ساز زیادی به دلیل مهاجرت معکوس انجام شده است؛ بنابراین تهیه زمین برای ساخت و ساز برای جوانان لازم است.

رادکان برخوردار از بیشترین آثار تاریخی در منطقه

مسئول نمایندگی میراث فرهنگی ،گردشگری و صنایع دستی چناران گفت: از ۱۲۰ اثر تاریخی شناسایی‌شده در شهرستان های چناران و گلبهار ۲۳  اثر ثبت آثار ملی شده است. محمد طاهریان مقدم افزود: منطقه رادکان به لحاظ میراث فرهنگی و گردشگری یک حوزه بسیار غنی و مشتمل بر یک مجموعه کامل شامل برج رصدخانه ، تپه باستانی غیاث‌آباد، مسجد جامع، حمام تاریخی، یخدان قدیمی، آرامگاه خواجه و قلعه تاریخی گبری‌هاست. وی درباره وضعیت رسیدگی به این آثار گفت:در چند سال گذشته فضای داخلی و خارجی برج مرمت و استحکام‌بخشی شده و یک نفر نیرو به صورت شبانه‌روزی به عنوان راهنما و نگهبان در محل مستقر شده است. مسئول نمایندگی میراث فرهنگی ،گردشگری و صنایع دستی چناران گفت :برج رادکان یک اثر منحصر به فرد و دارای جاذبه عالی برای گردشگران خارجی است ، چنان که سالیانه بیش از5/1 میلیون نفر گردشگر از منطقه بازدید می کنند که بخش قابل توجهی از این گردشگران خارجی و به ویژه اروپایی هستند. طاهریان‌مقدم به فراهم نبودن امکانات مناسب برای آسایش گردشگران در مجاورت برج  اشاره کرد و افزود : گمانه‌زنی محوطه برج یک  کار ضروری است تا با توجه به وجود داشتن یا وجود نداشتن آثار برای محوطه‌سازی و احداث تاسیساتی چون استراحتگاه موقت و دیگر ضروریات تصمیم‌گیری شود که تحقق این  کار مستلزم تخصیص اعتبار و همکاری و مساعدت شورای اسلامی و مسئولان اجرایی شهرستان است. مسئول نمایندگی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درباره ثبت جهانی برج هم گفت: این موضوع پیشنهاد شده اما فرایندی طولانی دارد و مستلزم یک‌سری اقدامات اولیه در منطقه است. طاهریان‌مقدم اولویت نخست میراث را در منطقه حفاظت دایمی، مرمت و بازسازی و احیا دانست و گفت :احیای آثار مستلزم همکاری و مساعدت همگانی است. وی افزود :هم اکنون  برای شهرستان چناران سه  مسیر گردشگری، رادکان به گروه ،اخلمد و بقمچ، گاه و اندیشش تعریف شده است. مسئول نمایندگی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با اشاره به استقبال خوب سرمایه‌گذاران  برای احداث اقامتگاه بوم‌گردی در شهرستان گفت: تاکنون در منطقه چناران و گلبهار ۲۶ فقره موافقت نامه اولیه بوم‌گردی صادر شده که ۱۰ مورد آن به بهره برداری رسیده است و از این میزان پنج فقره آن با گنجایش ۱۰۰ نفر اقامت در رادکان است .طاهریان‌مقدم به ظرفیت گردشگری منطقه اشاره کرد و افزود: منطقه مستعد احداث دهکده گردشگری است که در این خصوص یک موافقت اصولی در روستای آبگاهی در بالادست مسیر رودخانه رادکان صادر شده که از ۶۰ درصد پیشرفت فیزیکی برخوردار است. وی ضرورت حفظ بافت معماری تاریخی رادکان را از سوی اهالی نیز یادآور شد و گفت: مکان فعلی حمام تاریخی رادکان هم از سوی شورای اسلامی به میراث واگذار شده که پس از انتقال اسناد به منظور احیای کاربری یا تبدیل به موزه به بخش خصوصی واگذار خواهد شد. بخشدار جدید رادکان نیز با اشاره به ظرفیت های گردشگری منطقه گفت:رادکان دارای ظرفیت ها ،ویژگی ها و استعدادهای فراوان و بی نظیری در عرصه گردشگری ، تاریخی و کشاورزی است. بنابراین وظیفه داریم با جلب مشارکت مسئولان بالادستی زمینه شکوفایی این استعدادهارا فراهم و برای تبدیل و بالفعل کردن این ویژگی ها تلاش کنیم. علی فضائلی‌فر با اشاره به بسیار نو پا بودن تشکیلات بخشداری رادکان و تبدیل اخیر آن به شهر و بخش افزود : مشکلات و نارسایی‌های بخش شناسایی و برای رفع آن برنامه‌ریزی شده و امیدواریم با جذب اعتبار لازم برای حل همه آن ها اقدام کنیم. وی ادامه داد: جاده ۹ کیلومتری دسترسی به مرکز شهر در اولویت نخست برنامه‌های این بخشداری است و با تخصیص اعتبار لازم این مسیر بازسازی ،آسفالت و استانداردسازی خواهد شد . بخشدار رادکان با اشاره به ممنوعیت هرگونه ساخت و ساز در حریم و بستر رودخانه ها گفت : این گونه ساخت و سازها قطعا در آینده مسائل و مشکلات زیادی در زمینه حقوقی،  اجتماعی ، زیست محیطی و حوادثی نظیر سیلاب های مخرب در پی خواهد داشت؛ بنابراین  اگر تاکنون کوتاهی شده، از این پس به صورت جدی موضوع ساخت و ساز غیرمجاز و تخریب رصد و پیگیری و بسیار جدی‌تر برخورد قانونی خواهد شد . فضائلی‌فر احداث کتابخانه همراه با سالن اجتماعات چند منظوره ،احداث زورخانه و احیای زمین چمن فوتبال در جوار رادکان ، تامین آب شرب با احداث منبع ذخیره با ظرفیت کارشناسی شده برای شهر رادکان و روستای مغان قزلحصار ،قیاس آباد ،گاز رسانی به روستاهای قرق ، دلمی ، گروه ، امامزاده و بارو ، سنگفرش  کردن معابر رادکان و روستاهای دلمی و گروه به منظور حفظ بافت گردشگری و پیگیری اعتبار برای تکمیل مرمت برج رادکان، احداث تاسیسات و امکانات ضروری در جوار برج ، ابنیه سازی و آسفالت محور باقی مانده راه روستایی رادکان به دلمی و گروه و نیز محور روستایی قزلحصار به قرق و محور مغان و قزلحصار به برج و احیا، جاده قدیم رادکان، جذب اعتبار لازم برای آسفالت معابر اصلی و فرعی و سنگفرش  کردن پیاده‌روهای شهر رادکان و تجهیز آزمایشگاه و مرکز دندانپزشکی درمانگاه برای ارائه خدمات شبانه روزی و استقرار اورژانس ۱۱۵ را از برنامه‌های خود برای حل مشکلات بخش رادکان برشمرد.