هواشناسی استان معطل رادار یک میلیاردی
درباره تاریخچه و وظایف اداره کل هواشناسی
اولین ایستگاه هواشناسی خراسان بزرگ (رضوی، جنوبی، شمالی) در سال 1329شمسی در شهر مقدس مشهد راه‌اندازی شد و با هواشناسی شامل دیده‌بانی، مدیریت و پردازش داده، آموزش و ظرفیت سازی، تحقیق و توسعه، پیش بینی و پیش آگاهی و انتقال داده، به فعالیت‌اش ادامه داد. هم‌اکنون هواشناسی خراسان رضوی با حدود 223 ایستگاه مختلف از انواع سینوپتیک اصلی و کمکی، اقلیم شناسی، باران سنجی، کشاورزی، جاده ای، سینوپتیک فرودگاهی، پایش آلاینده‌های جوی و ایستگاه خودکار در استان فعالیت می‌کند. مهم‌ترین کاربران هواشناسی شامل حوزه‌های حمل و نقل هوایی و جاده ای، کشاورزی، خدمات شهری، مدیریت بحران و دیگر دستگاه‌های اجرایی است. وظیفه اصلی سازمان هواشناسی کشور حفاظت از جان و مال مردم در مقابل مخاطرات مرتبط با آب و هوا و اقلیم است. تحقیق و شناخت کامل اتمسفر و کلیه پدیده‌های جوی، جمع آوری و تنظیم و تحلیل اطلاعات هواشناسی به منظور کمک به برنامه ریزی، پیشرفت و افزایش بازدهی موثر در کشاورزی، دامپروری، مخازن آب‌های زیرزمینی، آب‌های سطحی، شهرسازی، سد سازی، تامین انرژی، تاسیسات شهری، آب‌رسانی، سلامتی و بهبود ارتباطات هوایی، دریایی، زمینی و مطالعات محیط زیست و تعدیل وضع هوا، از مهم‌ترین کاربردهای هواشناسی است.
با شروع بارش‌های شدید بهاری در روزهای ابتدایی سال جدید که وقوع سیل و خسارات فراوانی در مناطق مختلف کشور در پی داشت، دغدغه «پیش بینی دقیق آب و هوا» برای‌اندیشیدنِ تمهیدات متناسب با شرایط جوی، بیش از همیشه و به‌شکل ویــژه مورد توجه مردم و مسئولان کشور قرار گرفت، به طوری که رصد اخبار هواشناسی از طریق رسانه‌های رسمی و معتبر، به سطح قابل توجهی رسید و در کنارش، نارضایتی تعداد زیادی از مردم از ضعف پیش‌بینی صحیح و قابل‌اعتماد سازمان هواشناسی، نحوه اطلاع رسانی، ارائه آمار و ارقام نادرست، تجهیز نبودن سازمان هواشناسی کشور و استان به برخی امکانات به‌روز و ضروری که به اشتباهاتی در زمینه پیش‌بینی و مشکلات بعدی منجر می‌شود، باعث شد تصمیم بگیریم در اولین سرزده سال 98 که در واقع، هشتمین شماره از سلسله گزارش‌های سرزده خراسان رضوی است، به سراغ سازمان هواشناسی استان برویم تا هم نگاه واقع‌بینانه‌ای داشته باشیم به شرایط و امکانات‌شان و هم توضیحات مسئولان استانی این سازمان را بشنویــم.
اعتمادمان به پیش‌بینی‌های هواشناسی را از دست داده‌ایم
طبق نتایج نظرسنجی ملی سازمان افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) در اسفندماه 97 که در مراکز استان‌ها، شهرهای درجه 2 و روستاها انجام شد، حدود 40 درصد مردم کشورمان اظهار کرده‌اند به پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی کشور اعتماد ندارند و از این پیش بینی‌ها در زندگی روزمره خود استفاده نمی‌کنند. با این توضیح، در قدم اول با چند نفر از شهروندان، درباره میزان رجوع و اعتمادشان به پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی استان حرف زدم. جوانی که خودش را «حسین سلیمانی» معرفی می‌کند، می‌گوید: «به‌نظر من و براساس دیده‌ها و شنیده‌ها و تجربیاتم، صنعت هواشناسی در کشور ما از دنیا عقب است و درصد زیادی از پیش‌بینی هایشان، قابل اعتماد نیست و برای این که جای اعتراضی هم باقی نماند، هر پیش‌بینی که می‌کنند، یک کلمه «احتمالا» کنارش می‌گذارنــد تا اگر اتفاق نیفتاد، بگویند ما که گفته بودیم احتمالا و اعلام قطعی نکرده بودیم. به‌شخصه اطلاعاتم درباره آب و هوا را از گروه‌های تلگرامی هواشناسی استان دریافت می‌کنم و راست اش آن قدر پیش‌بینی‌های غلط دیده‌ام و برنامه‌هایم به‌ریخته که در بلندمدت، اعتمادم را از دست داده‌ام.»
به‌نظر می‌رسد امکانات و تجهیزات لازم را نداریم
«والی نژاد» یکی دیگر از شهروندانی است که با او درباره رضایتمندی‌اش از پیش بینی‌های هواشناسی در استان صحبت می‌کنیم. او که کارشناس آب و فاضلاب روستایی است، می‌گوید: «لازم است مسئولان هواشناسی با جدیت بیشتری برای تامین بودجه هواشناسی اقدام کنند؛ همان طور که کشورهای روسیه و انگلستان در سال‌های اخیر، به دلیل آگاهی از درجه اهمیت پیش‌بینی تغییرات آب و هوایی، تجهیزات فوق مدرنی به کار گرفتند و به نتایج خوبی در حوزه دستیابی به اطلاعات تغییرات اقلیمی، اصلاح الگوی کشت، مدیریت پروازها و... رسیدند. برای رسیدن به این درجه از دقت، به نظر می‌رسد ایستگاه‌های هواشناسی کشور باید به تجهیزات روز دنیا مجهز شوند.»
ای‌کاش سامانه اطلاع‌رسانی آب‌وهوا به کشاورزان داشتیم
آقای «زارع»، هم‌استانی میان سالی است که به نکات مهمی اشاره می‌کند و می‌گوید: «بنده از فعالان بخش کشاورزی هستم و سال هاست چند هکتار زمین دارم که در آن به کشت محصولات کشاورزی مشغولم و پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی، در کار و حرفه‌ام نقش حیاتی دارد. متاسفانه در طول این سال‌ها، اطلاعات و از آن مهم‌تر اطلاع‌رسانی سازمان هواشناسی به قدری ضعیف بوده که گاهی به از بین رفتن محصولات منجر شده و ضرر و زیان زیادی متحمل شده‌ایم. هم اکنون براساس پرس و جوی ما، در چندین شهرستان استان، هیچ کارمند هواشناسی برای رصد و پیش‌بینی شرایط جوی حضور ندارد و ساختمان‌های هواشناسی خالی از کارمند است. ای‌کاش یک سامانه پیامکی ایجاد و به صورت مجزا به کشاورزان هر شهرستان، وضعیت جوی اطلاع رسانی شود تا از بروز خسارات میلیاردی جلوگیری به‌عمل آید. مدتی قبل این موضوع را با سازمان هواشناسی در میان گذاشتیم که در پاسخ گفتند، بودجه نداریم تا کارمند استخدام کنیم یا برای کشاورزان سامانه پیامکی راه بیندازیم. مدتی قبل پیشنهاد راه‌اندازی سامانه توسعه هواشناسی کاربردی کشاورزی با اسم اختصاری (تهک) را در شهرستان‌ها مطرح کردیم ولی متاسفانه در این مورد هم خبری نشد وگفتند بودجه‌ای برای این کار وجود ندارد و اگر می‌خواهید، خود کشاورزان باید هزینه‌هایش را بپردازند. پس وظیفه نهاد‌هایی مثل هواشناسی، جهاد کشاورزی یا بیمه کشاورزی چیست؟»
چهره به چهره با مسئولان هواشناسی استان
هواشناسی استان، هیچ کانال تلگرامی ندارد؛ هوشیار باشید
بعد از شنیدن برخی نظرات و دغدغه‌های شهروندان درباره عملکرد سازمان هواشناسی و میزان اعتمادشان به پیش‌بینی تغییرات جوّی، به صورت سرزده به سازمان هواشناسی خراسان رضوی می‌روم. «یحیی قاینی پور» رئیس اداره پیش بینی هواشناسی استان، در راهروی این سازمان مشغول صحبت تلفنی است. با او و «محسن عراقی زاده» مدیر کل سازمان هواشناسی خراسان رضوی، به اتاق مدیر می‌رویم. «عراقی زاده» بعد از شنیدن نارضایتی و انتقاد تعداد زیادی از مردم از اطلاعات نادرست آب و هوایی که سازمان هواشناسی اعلام می‌کند، می‌گوید: «من وجود اطلاعات نادرست هواشناسی را که در جامعه منتشر می‌شود، رد نمی‌کنم اما باید ببینیم این اطلاعات از چه طریقی منتشر می‌شود و به دست مردم می‌رسد؟ متاسفانه طبق اطلاعاتی که به دست ما رسیده، اکثر مردم از طریق کانال‌های تلگرامی به پیش‌بینی‌های هواشناسی دست پیدا می‌کنند؛ کانال‌هایی که اگر چه به نام هواشناسی مشهد و استان معرفی شده اما متعلق به سازمان هواشناسی نیست و گاهی با درج اطلاعات کاملا نادرست به خاطر ایجاد جذابیت و جذب مخاطب، شهروندان را گیج و گمراه می‌کند. این کانال‌ها به هیچ عنوان مورد تایید ما نیست و متاسفانه اطلاعات اشتباهی که منتشر می‌کنند، استرس زیادی به جامعه وارد می‌کند و به سرعت هم در حال گسترش هستند. از همین رسانه اعلام می‌کنم که سازمان هواشناسی استان، هیچ کانال تلگرامی ندارد و مردم می‌توانند از طریق رسانه‌های مکتوب، صدا و سیما یا وب‌سایت هواشناسی استان از اطلاعات صحیح با خبر شوند.»
بودجـه ارسال پیامک اطلاع‌رسانی شرایط جوّی را نداریم
«قاینی پور» در پاسخ به انتقاد کشاورزی که خواستار اطلاع رسانی دقیق آب و هوا به کشاورزان استان شده بود، می‌گوید: «ارسال این پیامک‌ها هزینه زیادی برای سازمان هواشناسی دارد و اگر نهاد یا سازمانی بتواند این هزینه را تامین کند، ما روزانه تمامی اطلاعات را به صورت دقیق برای متقاضیان ارسال می‌کنیم ولی هم اکنون به دلیل محدودیت‌های مالی، قادریم فقط پیامک‌های محدودی به استانداری، فرمانداری و رسانه‌ها برای اطلاع‌رسانی بفرستیم. در عین‌حال مردم می‌توانند برای اطلاع از وضعیت آب و هوا در ساعات آینده، با تلفن گویای 134 تماس بگیرند.»
به‌خاطر یک میلیاردتومان از رادار تشخیص تغییرات جوّی بی‌بهره ایم
از آن جا که شایعاتی درباره تجهیز نبودن سازمان هواشناسی استان به امکانات و زیرساخت‌های ضروری نظیر رادار وجود دارد، از «محسن عراقی زاده» در این باره سوال می‌کنم و این مدیر کل، ضمن تایید موضوع می‌گوید: «مقدمات کار از 15 سال قبل شروع شده و زیرساخت‌ها برای راه‌اندازی رادار موردنیاز ما، کاملا ساخته و آماده شده اما به دلیل تامین نشدن منابع مالی به مبلغ یک میلیارد تومان، هواشناسی معطل و بی رادار مانده است. امیدوارم هر چه سریع‌تر این اعتبار تامین شود تا بتوانیم در آینده‌ای نزدیک، با استفاده از این رادار شاهد پیش بینی دقیق آب و هوا و تغییرات جوی باشیم. یکی از مزایای این رادار، این است که حوادثی نظیر سیل را هم می‌تواند 12 ساعت زودتر اعلام کند و در این فرصت، می‌توان بحران را مدیریت کرد تا کمترین خسارت وارد شود. از طرفی علاوه بر پوشش وضعیت جوی استان، استان‌های همجوار را هم پوشش می‌دهد. هم اکنون با وضع تحریم‌ها، مشکلات زیادی در زمینه خرید تجهیزات داریم و کشورهای دارنده این فناوری‌ها به بهانه‌های مختلف از دادن این تجهیزات به ما خودداری می‌کنند و این در حالی است که کشورهای حاشیه خلیج فارس، حتی نیروهای هواشناس را از کشورهای پیشرفته می‌آورند و به کار می‌گیرند.»
با کمبود شدید نیرو و منابع مالی مواجه ایــم
وقتی در اتاق پیش بینی هوای سازمان هواشناسی استان، درباره تعداد‌اندک کارشناس، آن‌هم در ساعت اداری و وضعیت بحرانی بارش‌های این‌روزهای استان سوال می‌کنم، مدیر کل هواشناسی می‌گوید: «ما به دلیل این که نمی‌توانیم نیروی جدید جذب کنیم، با کمبود شدید نیرو مواجه ایم و 40 درصد از پست‌های سازمانی‌مان خالی است. اگر نیروهای قدیمی ما بازنشسته شوند، نمی‌دانیم باید چه کار کنیم چون انجام فعالیت‌های هواشناسی نیاز به آموزش‌های چندساله و تجربه دارد و نمی‌شود یک شبه پست‌ها را تغییر داد. ما هم اکنون، به‌جای 170 نیرو، 124 نیرو داریم که قراردادهای کارگری و معین را هم شامل می‌شود. علاوه بر این، با فشار کاری موجود مجبوریم کمبود منابع مالی را در میزان پرداختی هایمان در قالب حقوق کارمندان نیز تحمل کنیم».
اگر ضریب خطای پیش‌بینی‌مان بالا رود مورد اعتراض جامعه جهانی قرار می‌گیریم
عراقی زاده درباره گلایه‌های شهروندان از میزان زیاد خطا در پیش‌بینی‌های هواشناسی، توضیح می‌دهد: «من بالا بودن ضریب خطا را با قاطعیت رد می‌کنم؛ چون اطلاعاتی که توسط ما در مرکز هواشناسی هر شهرستان ثبت می‌شود، به استان ارسال می‌شود و از استان به کشور و در کشور هم همین اعداد و آمار در اختیار دیگر کشورها قرار می‌گیرد تا در برنامه‌ریزی و تشخیص‌شان در عملیات‌های مرتبط با هواشناسی، لحاظ شود. چنان چه ما درصد بالایی خطا داشته باشیم، با اعتراض جامعه جهانی روبه‌رو می‌شویم. به عنوان مثال در یک مورد، از کشور ژاپن تماس گرفتند و اعتراض و اعلام کردند این اعداد درباره فلان شهر، اشتباه ثبت شده و دوباره بررسی کنید و وقتی چک شد، مشخص شد به واسطه خراب بودن یک دستگاه، اطلاعات اشتباه ثبت شده و حق با کارشناسان ژاپنی است. پس حساسیت در کار هواشناسی به ما این اجازه را نمی‌دهد که میزان خطای زیادی داشته باشیم. هرچند کمبود تجهیزات را منکر نمی‌شویم اما این کمبود‌ها را با به‌کارگیری مهندسان و کارشناسان هواشناس ایرانی که در سطح جهان، حرف‌های زیادی برای گفتن دارند جبران کرده ایم.» «قاینی پور» نیز ضمن تایید، ادامه می‌دهد: «این روزها کشوری مثل ژاپن، گمانه‌زنی درباره اطلاعات آب‌وهوایی 100 سال آینده را هم اعلام کرده و طبق این اطلاعات، برنامه ریزی‌های غذایی دارند. خب ما از تجهیزاتی مثل ابرکامپیوترهای کشورهای پیشرفته محرومیم اما کارشناسانی داریم که به‌عنوان معاون اول سازمان جهانی هواشناسی مشغول کار بوده‌اند و هم اکنون نیز همکارانی داریم که گزینه اصلی همین پست هستند.»
خرابی دستگاه آر وی آر و بی تفاوتی فرودگاه مشهد
در ادامه وقتی به برجک دیده بانی این مرکز می‌رویم، با دستگاهی مواجه می‌شویم که روی آن برگه‌ای با این جمله چسبانده شده است: «تا اطلاع ثانوی اطلاع رسانی نمی‌شود.» وقتی دلیل خاموش بودن این دستگاه را می‌پرسیم، یکی از مهندسان هواشناسی که با ما همراه شده می‌گوید: «این دستگاه آر وی آر است که دید افقی روی باند فرودگاه را گزارش می‌دهد و در فصل زمستان و بهار به کمک دیده بان می‌آید. این دستگاه خراب شده و کارشناس تعمیرش باید از کشور اسلواکی بیاید و هزینه زیادی دارد. در عین‌حال ما نیاز به دستگاه آر وی آر پیشرفته‌تری از دستگاه فعلی داریم چرا که وجودش، تاثیر زیادی روی امنیت پرواز دارد و نبودنش، به تاخیر و لغو پروازها منجر می‌شود. متاسفانه با وجود این که مسئولان فرودگاه امکاناتی به ما نمی‌دهند، انتظار دارند در لحظه، آخرین اطلاعات را چه در شرایط بحرانی جوی و چه در شرایط معمولی ارائه دهیم که بسیار دشوار است.»
خطاهای انسانی‌مان خیلی کم است
قاینی‌پور در توضیح دلایل راه‌اندازی نشدن سامانه‌های هوشمند توسعه هواشناسی کاربردی کشاورزی (تهک) می‌گوید: «ما آماده انتشار اطلاعات تخصصی برای کشاورزان شهرستان‌های مختلف استان هستیم ولی باید یک سازمان یا نهاد مثل بیمه یا صندوق کشاورزی، تجهیزات لازم را فراهم کند.» پس از خداحافظی با مدیر کل، به همراه قاینی پور و یکی دیگر از کارشناسان هواشناسی برای بررسی وضعیت هواشناسی مشهد به سمت بولوار فرودگاه مشهد به راه می‌افتیم. به محض ورود به ساختمان هواشناسی، ابتدا به جایگاه پلتفرم هواشناسی مشهد و چند محل دیگر در این مرکز می‌رویم. از قاینی پور درباره چگونگی برخورد با خطاهای انسانی که باعث ایجاد خساراتی می‌شود، سوال می‌کنم که می‌گوید: «بدون شک در هر کاری که تشخیص و انجامش به وسیله انسان است، خطای انسانی وجود دارد و ما هم مانند همه نهادها طبق قوانین با این خطاها برخورد می‌کنیم اما باید به این نکته اشاره کنم، با وجود این که خطای انسانی در این مرکز به شدت ناچیز است، گاهی خطای انسانی در تبدیل اطلاعات به کدهای جهانی رخ می‌دهد. در گذشته به دلیل این که تمام کارها به صورت دستی انجام می‌شد، خطاهای زیادی وجودداشت ولی از زمانی که بخش اعظم عملیات توسط سیستم‌های هوشمند و رایانه انجام می‌شود، خطاها به شدت پایین آمده است. در توضیح حساسیت کار ما همین بس که در سقوط هواپیماها، اولین جایی که تمامی دفاتر و اطلاعاتش برای بررسی پلمب می‌شود، دفتر اطلاعات هواشناسی است و نظارت‌های دقیقی روی فعالیت ما وجود دارد. از طرفی تمامی مکالمات ما با برج مراقبت فرودگاه‌ها، مکالمات با هوانیروز و دیگر نهادها لحظه به لحظه ثبت و ضبط می‌شود.»
سازمان هواشناسی استان را دریابید
در تمام مدت تهیه گزارش، تلفن‌همراه «یحیی قاینی پور» زنگ می‌خورد و مسئولان شهرستان‌های مختلف استان، پشت خط بودند و درباره پیش بینی هوا و میزان بارش‌ها و احتمال سیل در نقاط مختلف، سوالات و نگرانی‌هایشان را مطرح می‌کردند. مشخص است که با حساس شدن شرایط آب و هوایی کشور، سازمان هواشناسی در هفته‌های اخیر تبدیل به یکی از پرکارترین سازمان‌های استان شده است. در راه برگشت، حرف‌های مسئولان این سازمان در ذهنم تکرار می‌شود: «هواشناسی استان رادار ندارد، کارمندان به صورت شیفتی و 24 ساعته کار می‌کنند و اضافه کار و حقوق مناسب ندارند. دستگاه تولید هیدروژن برای به‌کارگیری بالن‌های هواشناسی نداریم و برای پر کردن کپسول‌های هیدروژن مشکل داریم، برخی تجهیزات معیوب شده و بودجه‌ای برای تعمیر یا جایگزینی آن‌ها وجود ندارد و.... کاش به سازمان هواشناسی، به‌اندازه حساسیت کارش بها داده شود.»
