میراث دار ادبیات فارسی؛ زاده هرات، فرزند خراسان بزرگ

 صبح روز گذشته مراسم بزرگداشت نجیب مایل هروی نسخه شناس نامی ادبیات فارسی اهل افغانستان با حضور تعداد زیادی از مسئولان فرهنگی استان خراسان رضوی، شاعران، نویسندگان ایران و افغانستان و دانشجویان ادبیات فارسی در دانشگاه فردوسی برگزار شد. نجیب‌مایل‌هروی  (زاده1329در هرات)‌ محقق عرفان و ادبیات‌فارسی و اهل هرات افغانستان است که از سال ۱۳۵۰ تاکنون در ایران سکونت دارد و تا امروز، ده‌ها کتاب و صدها مقاله نوشته‌است. استاد نجیب مایل هروی بعد از ورود به ایران به شهر مشهد آمد و از آن سال تاکنون به تحقیق و پژوهش درباره عرفان اسلامی و نسخه‌های خطی پرداخته است. تحصیلات عالی خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه فردوسی مشهد به پایان برد و پس از مدتی فعالیت به تهران نقل مکان کرد و سال‌ها در مؤسسه پژوهش‌های اسلامی به تحقیق، پژوهش و مطالعه درباره عرفان اسلامی و نسخ خطی، کتاب‌شناسی، تصحیح متون و تدریس پرداخت.
برای خدمت به ادبیات مرز نمی‌شناسد
در ابتدای مراسم  نکوداشت استاد مایل هروی، دکتر «محمد جعفر یاحقی» عضو پیوسته شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مدیر قطب علمی فردوسی‌شناسی و ادبیات خراسان در دانشگاه فردوسی مشهد گفت: نجیب مایل هروی را نه فرزند هرات که باید فرزند خراسان بزرگ دانست. مایل هروی در سال 1350 وارد دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی شد و از همان سال‌ها خدمات علمی و فرهنگی خود را به ادبیات فارسی در ایران آغاز کرد فعالیتی که تا امروز به صورت مداوم ادامه دارد. وی افزود: یکی از حوزه‌های اصلی فعالیت استاد مایل هروی نسخه شناسی کتاب‌های خطی است. او سال هاست زندگی خود را وقف خدمت به ادبیات فارسی و نسخه‌های خطی گران بهای این زبان کرده و امروز به جایگاه رفیعی در این رشته رسیده است. اکنون شاهد این واقعیت هستیم که تعداد زیادی از فعالان حوزه نسخه‌های خطی، دنباله رو سبک نسخه شناسی این بزرگمرد هستند. یاحقی خاطر نشان کرد: تاملات مایل هروی در ادبیات فارسی هیچ مرزی نمی‌شناسد و سال هاست که بدون توجه به مرزهای سرزمینی به خدمت رسانی در زمینه نسخه‌های خطی پرداخته و همین نوع نگاه باعث نگهداری یکپارچه فرهنگی بوده است. این استاد برجسته ادبیات تصریح کرد:این دانشمند امروز بهترین مرجع برای الگوپذیری دانشجویان است و من به تمامی دانشجویان ادبیات فارسی خواندن آثار گران بهای ایشان را سفارش می‌کنم. یاحقی همچنین درباره خدمات نجیب مایل هروی در زمینه رساله خطی گفت: یکی از اقدامات مهم مایل هروی احیای رساله‌های خطی در زمینه‌های مختلف است که این رساله‌ها تا امروز به عنوان حوزه ناشناخته در ادبیات فارسی به شمار می‌آید و از اهمیت بسیاری در بین نسخه شناسان و اهالی ادبیات برخوردار است.
قرائت پیام وزیر ارشاد
در این مراسم «جعفر مروارید» مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان که از جمله حاضران در این مراسم بود، با تجلیل از جایگاه استاد مایل هروی، پیام وزیر ارشاد به این مراسم را قرائت کرد. در بخشی از پیام دکتر «سیدعباس صالحی» خطاب به مایل هروی آمده است: «عنایت والای جناب عالی به پاسداشت میراث گران قدر ایران و اسلام و سعی بلیغ تان در تصحیح و پژوهش درباره نسخه‌های خطی و اهتمام به اشاعه شایسته آن دو به ویژه در قالب تدوین و انتشار مقالات و کتاب‌های علمی و پژوهشی ارزشمند سزاوار سپاس و قدردانی است. شما به راستی از نوادر روزگار در حوزه‌های مختلف علمی و ادبی هستید که در پی سال‌ها تلاش نقشی موثر، جریان آفرین و ماندگار در توسعه آثار گران قدر زبان وادب فارسی، پرورش و آموزش نیروهای جوان ونخبه پرور ایفا کرده اید».
سرنوشتی غم انگیز
در ادامه، «سلمان ساکت» از استادان ادبیات فارسی درباره مایل هروی گفت: افتخار می‌کنیم که سال‌هایی از سابقه دانشگاه فردوسی مشهد با دوران تحصیلی و کاری مایل هروی که دانشمندی شناخته شده در سراسر جهان در زمینه نسخه‌های خطی هستند عجین شده است. وی در صحبت هایش به یکی از سفرهایش به کشور افغانستان نیز اشاره کرد و افزود: سال‌ها پیش که به افغانستان سفر کردم، دیدارهایی با استادان فعال در حوزه ادبیات فارسی در این کشور داشتیم و بی نهایت مورد احترام مردم و مسئولان این کشور قرار گرفتیم. در روزهای آخر سفر تعدادی از دانشمندان افغانستانی درباره بی مهری‌هایی که با نخبگان این کشور در ایران می‌شود گلایه‌هایی را مطرح کردندو گفتند افرادی که از نظر علمی در جایگاه  بالایی قرار دارند امروز در ایران برای گذران زندگی به  شغل‌های سختی از قبیل کارگری تن داده‌اند. شنیدن این گلایه‌ها از زبان این دانشمندان به شدت غم انگیز بود و امروز می‌بینیم که مایل هروی نیز از این بی مهری‌ها بی نصیب نبوده است.
توصیه شفیعی کدکنی به مایل هروی
سلمان ساکت در ادامه درباره جایگاه علمی این نسخه شناس برجسته اهل افغانستان گفت: دکتر محمد رضا شفیعی کدکنی که خود از بزرگان ادبیات فارسی است در یکی از دیدارهایش با نجیب مایل هروی و با اشراف به جایگاه علمی و تاثیر گذاری این دانشمند و به منظور بهره مندی هر چه بیشتر ادبیات فارسی از فعالیت این بزرگمرد، ایشان را به کار، کار و کار توصیه کردند.
تک نگاری ها
وی درباره تک نگاری‌های این نسخه شناس  نیز اظهار کرد: در ادبیات فارسی تا امروز کمتر به تک نگاری پرداخته شده است  و استاد مایل هروی با هوشیاری در خصوص این کمبود، به نگاشتن  تک نگاری‌های ماندگاری پرداخته است و امروز ما شاهد تولید کتاب‌های ارزشمندی در این زمینه هستیم. ساکت در ادامه گفت: تک نگاری‌های مایل هروی در ادبیات فارسی از جایگاه خاصی برخوردار است که در این میان تک نگاری‌هایی را که درباره جامی و عین القضات نوشته شده است می‌توان  دو اثر ماندگار دانست که مانند دیگر آثار این دانشمند از نثر دلکش و پخته‌ای برخوردار است. وی سپس به بررسی کتاب «خاصیت آیینگی»که یکی از آثار برجسته این دانشمند برجسته با موضوع «عین القضات همدانی» است، پرداخت.
مدیون خراسانیم اما گلایه‌هایی هم داریم
دکتر «احمد شاه فرهت» رئیس بنیاد حمایت از دانشجویان افغانستانی نیز با اشاره به برخی از مشکلات نخبگان افغانستانی که در ایران زندگی می‌کنند و خدمات زیادی را در زمینه‌های مختلف به مردم ارائه می‌دهند،گفت: با توجه به تمامی مشکلات، ما خود را مدیون خراسان می‌دانیم اماگلایه‌هایی هم داریم چون بزرگان و دانشمندان افغانستانی زیادی را در ایران داریم که با مشکلات عدیده‌ای روبه رو هستند و این نیاز احساس می‌شود که باید به وضعیت آن‌ها بیشتر توجه شود.
در این مراسم «محمد کاظم کاظمی» و «کاوه جبران» از شاعران افغانستانی اشعاری را خواندند و «زینب بیات» همسر محمدکاظم کاظمی که خود نیزاز شاعران افغانستانی است شعری از افشین علا  را که برای مایل هروی سروده شده بود   قرائت کرد. دکتر «سید سعیدرضا احمدی زاده» رئیس بنیاد نخبگان خراسان رضوی نیز نکاتی را درباره جایگاه استاد مایل هروی مطرح کرد. همچنین پیام دکتر «محمدکافی» رئیس دانشگاه فردوسی به این مراسم قرائت شد.
توصیه استاد به نسخه شناسان
در بخش پایانی این مراسم، «نجیب مایل هروی» نیز اگرچه به دلیل کسالت توان سخن گفتن طولانی را نداشت، اما در سخنانی کوتاه از برگزارکنندگان این مراسم تقدیر کرد و گفت: عاجزتر از آن هستم که در خور تجلیل‌هایی باشم که امروز در این مراسم از بنده شد. وی در ادامه درباره تاثیرگذاری یک متن که توسط نسخه شناسان پژوهش می‌شود،  اظهار کرد: تهیه خلاصه و گزیده متون سابقه‌ای دیرینه دارد و این کار در زبان فارسی از قرن پنجم یا اواخر قرن چهارم شروع شده است. از آن زمان تا امروز آثار زیادی در این حوزه به چاپ رسیده اما گزیده یک متن، زمانی می‌تواند موثر واقع شود که تسلط کافی بر متن و زیر و بم آن به دست بیاید و روحیات صاحب اثر نیز مطالعه شده باشد. در این صورت است که یک گزیده ساز می‌تواند گزیده‌ای عرضه کند که خوانندگان را به سوی متن اصلی رهنمون کند.
وعده‌های بر زمین مانده
بی مهری‌ها به این استاد در ماه‌های اخیر، باعث رنجش خاطر او و علاقه مندان به فرهنگ و هنر شده بود و روزنامه خراسان نیز مهرماه امسال در گزارشی با عنوان «حال ناخوش ناجی کتاب‌های خطی زبان فارسی» این گلایه‌ها را منعکس کرد. به دنبال این ماجرا، تلاش‌هایی برای رفع مشکلات استاد مایل هروی صورت گرفت که برگزاری این نکوداشت از جمله آن‌ها بود و جای تقدیر دارد. در این مدت مسئولان مختلفی نیز برای رفع مشکلات استاد مایل هروی تلاش کرده‌اند، هرچند که به گفته فرزندش مشکلات او همچنان پابرجاست. «شهاب مایل هروی» روز گذشته در حاشیه این مراسم در پاسخ به سوال خبرنگار ما مبنی بر میزان عملی شدن وعده‌ها برای برطرف شدن مشکلات پدرش گفت: وعده‌های زیادی داده شده اما هنوز هیچ مشکلی حل نشده است.