حفظ منابع به شرط کاهش ضایعات

ضایعات محصولات کشاورزی و مواد غذایی یکی از مشکلات جهان امروز است. ضایعات و هدررفت محصولات کشاورزی و مواد غذایی نه تنها باعث می شود آب و خاک و منابع دیگر که برای تولید ماده غذایی به کار رفته، هدر رود، بلکه بخشی از مواد غذایی که می توانست بسیاری از افراد فقیر و گرسنه را سیر کند، نابود می شود.

از سویی با توجه به اهمیت استراتژیک بخش کشاورزی ، کاهش ضایعات می تواند علاوه بر افزایش عملکرد محصولات زراعی و باغی به توسعه اشتغال، ارتقای صادرات غیرنفتی و ایجاد امنیت غذایی و... کمک کند. پس این مبحث یکی از چالش های جدی اکثر کشورهاست، بر همین اساس سیاستمداران و اندیشمندان مجامع علمی در صدد برآمده اند برای کاهش ضایعات محصولات کشاورزی در هر کدام از مراحل کاشت، داشت، برداشت و مراحل توزیع و مصرف چاره اندیشی کنند. بروز ضایعات فراوان در فواصل برداشت، کیفیت نگهداری، سطح درجه بندی، جداسازی، بسته بندی و حمل و نقل فراورده های صادراتی کشاورزی و... از جمله محدودیت های مهم توسعه صادرات این کالاها در سال های اخیر بوده است.

بررسی های برخی کارشناسان نشان می دهد با وجود امکانات بالقوه فراوان وتولید انواع محصولات کشاورزی در کشور به دلیل نبود صنایع تبدیلی وتکمیلی کافی دربخش کشاورزی وهمچنین صنایع بسته‌بندی ونگهداری مناسب وکافی ویکپارچه ومکانیزه نبودن اراضی کشاورزی مقدار زیادی از این تولیدات در اثر حمل ونقل ونگهداری طولانی ونامناسب ضایع می شود و از بین می رود.البته سطح ضایعات محصولات کشاورزی به موارد پیش گفته خلاصه نمی شود، بلکه نقص در تجارت و مدیریت کار و اداره انبارهای سردخانه دار، نداشتن اطلاعات تخصصی در توزیع امکانات و فنون حمل و نقل، نبود یک برنامه فروش برای مجموعه برنامه های خرید و سیاست گذاری های غیرواقعی قیمت گذاری از دیگر عوامل افزایش ضایعات محصولات کشاورزی به شمار می آیند. البته ناگفته نماند مواردی همچون نبود خرید تضمینی محصولات تولیدی و دخالت نکردن دولت در قیمت گذاری محصولات از دیگر مشکلات کشاورزان است که به تشدید چالش ها می انجامد. همچنین به دلیل ناآگاهی برخی کشاورزان از میزان به کارگیری سموم و حشره کش ها و آثار مواد شیمیایی و با توجه به حساس و آسیب پذیر بودن این محصولات، ضروری است آموزش های لازم برای کاهش ضایعات ارائه شود، چرا که آموزش های ترویجی می توانند نقش مهمی در آگاهی از مسئله ضایعات، اهمیت کاهش آن و نقش این کاهش در ارتقای امنیت غذایی ایفا کنند. چنان که کشاورزان فعالیت های خود را به سمت بهبود جایگاه امنیت غذایی سوق دهند.

به باور متخصصان، روش های زیادی برای رفع این مشکل وجود دارد که توجه به اولویت بندی درست در برنامه ریزی های عملی، گام اول در این زمینه است. به طور مثال در بسته بندی محصولات غذایی اگر به مسائلی از قبیل نور، حرارت، مواد افزودنی، فسادپذیری، آفات، باکتری ها و کیفیت بسته به اندازه کافی توجه شود بازاریاب می تواند محصول را با قیمت مناسب به فروش برساند. افزایش قیمت محصول به دلیل کیفیت بالا در سطح داخلی وخارجی موجب کاهش موجودی محصول در انبار، سردخانه و مزرعه و در نهایت کاهش ضایعات می شود. در مجموع به منظور کاهش ضایعات محصولات کشاورزی راهکارهایی همچون برنامه ریزی و ایجاد مدیریت صحیح در بخش تولید، اجرای روش های صحیح برای برداشت محصولات کشاورزی، فراهم سازی سیستم حمل و نقل مناسب برای رساندن به موقع محصولات کشاورزی به مراکز تبدیل ، ایجاد انبارهای مکانیزه و مناسب در ایستگاه ها، مناطق و قطب های کشاورزی، صدور موافقت اصولی صنایع تبدیلی و مواد غذایی در مناطق و قطب های کشاورزی ذی ربط، بسته بندی مناسب مواد غذایی از تولید تا مصرف برای کاهش ضایعات و همچنین افزایش صادرات مواد غذایی به صورت اجرای یک طرح ملی و ایجاد شبکه توزیع کارآمد و مناسب، بعضی از راهکارهای دیگر در این حوزه به شمار می آیند.

نباید فراموش کنیم که کاهش ضایعات محصولات کشاورزی سبب ارتقای تولید آن ها بدون افزایش سطح زیر کشت می شود و این موضوع فشار کمتری به محیط زیست وارد می کند. با کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، هزینه های تولید کاهش و کیفیت محصولات افزایش می یابد و متعاقبا درآمد تولیدکنندگان و به ویژه کشاورزان افزایش می یابد. در سمت دیگر مصرف کننده نیز دسترسی بهتری به تولیدات این بخش خواهد داشت و از کیفیت مطلوب آن بهره مند می شود. نکته دیگر آن که آموزش یکی از موارد موثر در کاهش ضایعات و افزایش بهره وری است؛ البته آن دسته از آموزش هایی که قابلیت اجرایی داشته باشند. نکته مهم این است که روش های مناسب را باید باهم ترکیب کرد و همزمان به کار گرفت تا بیشترین تاثیر را در آگاه کردن افراد داشته باشند. این آموزش ها برای افزایش تولید، تامین امنیت غذایی و کاهش ضایعات ارائه می شود.

در مجموع باید گفت؛ از آن جا که تامین امنیت غذایی یک الزام مهم برای جوامع به شمار می آید، کاهش ضایعات غذایی باید به صورت جدی در دستور کار دولت قرار گیرد. هم اکنون با توجه به شرایط اقتصادی کشور، استفاده حداکثری از منابع یک ضرورت به شمار می آید و این مسئله مهم در بخش صنایع غذایی با کاهش ضایعات محقق می شود.امیدواریم اصلاح رویه ها در بخش دولتی و خصوصی و اتخاذ نوعی همگرایی در این عرصه به تحقق این مهم منجر شود.