معاون جنگ دانشگاه فردوسی بودم. هنوز دانشگاه فردوسی به دوپاره تقسیم نشده بود. سال 64 بود. دفاع مقدّس ادامه داشت و بعثی‌ها از بمب‌های شیمیایی علیه رزمندگان اسلام استفاده می‌کردند. از دکتر سید عباس فروتن مؤلف کتاب "نشانی" که تبحّری در درمان مصدومین شیمیایی داشت درخواست کردم به مشهد بیاید و کارمندان و دانشجویان ما را برای دفاع در برابر حملات شیمیایی آموزش دهد.

سالن شهید چمران بیمارستان قائم (عج)پر بود از جمعیّت استاد، دانشجو و کارمند. او همچون یک استاد ورزیده در مورد انواع سلاح‌های شیمیائی و چگونگی تشخیص و درمان آن و روش به کار بردن ماسک مخصوص، سخنرانی مبسوطی کرد. نویسنده متولّد سال 1336 محله سرچشمه تهران، دانش آموز دبیرستان علوی تهران و علاقه‌مند به کارهای آزمایشگاهی، عکاسی، قاب‌سازی و پر کردن بادکنک با گاز هیدروژن که از ترکیب اسیدکلریدریک و فلز روی به دست می‌آید و به هوا فرستادن آن. سال 1354 وارد دانشکده پزشکی دانشگاه تهران می‌شود. از همان ابتدا شوق یادگیری در وی چنان بود که گاهی شب‌ها داوطلبانه در اورژانس بیمارستان سینای تهران به درمان مصدومین می‌پرداخت.انقلاب هنوز دوران ابتدایی خودش را می‌گذرانید که غائله کردستان پیش آمد و توطئه گران با حمایت عراق و کشورهای سلطه گر که دست‌شان از نفت و منابع غنی ایران قطع شده بود، شعار «استقلال قومیّت کرد» سر دادند.شهید دکتر چمران و یاران شهید وصالی از گروه دستمال سرخ‌های سپاه و پشتیبانی مردم و کردهای همان دیار، پاوه و تمام کردستان را نجات دادند و ضد انقلاب پیروز شدند. تعدادی از زخمی‌های این عملیّات را به تهران و بیمارستان شریعتی تهران آوردند. نویسنده کتاب "نشانی" ضمن کمک به درمان آن‌ها به درد دل آنان پرداخت و حتّی از مهمان کردن یک خانواده نیازمند کرد نتیجه می‌گیرد که بر خلاف تبلیغات ضد انقلاب، مردم کرد با نظام جمهوری اسلامی همراه و همگام هستند.

نویسنده از گروه مستندسازی که از یک مرکز دولتی مأموریّت داشتند، یاد می‌کند که به بیمارستان صحرایی آمدند و مورد استقبال او و جرّاحان قرار گرفتند. در این فاصله عراقی‌ها سایت بیمارستان را زدند و آن مستندسازها فرار را بر قرار ترجیح دادند! نخستین درمان مؤثر سلاح شیمیایی در مرداد 1362 بود. ماده شیمیایی از نوع خردل بود که 47 مجروح و 17 شهید از مجاهدین عراقی به جا گذاشت. نویسنده می‌نویسد مجاهدین عراقی، رزمندگان غیوری بودند که همراه با ما در عملیّات مرزی می‌جنگیدند. در اوّلین حمله شیمیایی، عراقی‌ها گاز خردل به کار بردند. با بوی تند مشابه به سیر و سایر علایم پوستی، سوزش، ترس از نور و ... . در آن زمان در ایران هیچ آزمایشگاه و هیچ شخص مسئولی نبود که فرمول گازهای شیمیایی را بداند. نویسنده با موتور سیکلت نمونه‌هایی را برای تجزیه به آزمایشگاه دانشگاهی می‌برد. در آن‌جا بر اثر اهمیّت ندادن به موضوع، موش‌ها و خرگوش‌ها با تورّم شدید بدن و خون‌ریزی می‌مردند. متأسفانه در آن برهه‌ی زمانی، مراکز دانشگاهی و نظامی نتوانستند خاک آلوده را آزمایش کنند و توجّهی به این امر مهم (حمله شیمیایی) نداشتند. البته در پایان جنگ توسط استادان جوان، آنالیز نمونه‌های شیمیایی پیشرفت‌های زیادی کرد.

نویسنده با درایت و همّت گاز خردل را از روی سه ویژگی تشخیص داد: 1- آثار پوستی پس از یک دوره کوتاه نهفتگی. 2- در خاک بسیار پایدار است و منطقه تا ماه‌ها آلوده است. 3- خردل حتّی از لایه‌های ضخیم پلاستیک عبور می‌کند.

بر اثر تلاش فراوان، مراجعه به کتابخانه ارتش در لویزان، دستورالعمل‌های ارتش، آزمایشگاه و بخش سم شناسی بیمارستان لقمان و راهنمایی‌های استاد دکتر ناصر جلالی، اوّلین جزوه شناخت گازهای شیمیایی و درمان مصدومین را در اسفند 1362 چاپ و منتشر و بین گروه‌های پزشکی مناطق عملیاتی پخش کرد. نویسنده به دلیل ضرورت، «شبکه درمانی مصدومان شیمیایی» را مجزا از مجروحان عادی پی ریزی کرد.

تنگی مردمک چشم بعد از حمله شیمیایی با گاز «تابون» را نشانه لطف پروردگار می‌داند که وی را متوجه تشخیص صحیح و درمان آن همه مصدوم شیمیایی کرد و «نقطه عطفی در تاریخ پزشکی کشور ما» شد. نویسنده که با مصدومین شیمیایی برخورد می‌کند از «سکوت غرب» به عنوان مدعی دموکراسی، ابراز شگفتی می‌کند. به دنبال هر حمله شیمیایی، مسئولان کشور، آن را به اطلاع دبیر کل سازمان ملل می‌رسانیدند و درخواست اعزام تیم تحقیق داشتند ولی آن‌ها همیشه تعلل می‌کردند و عراق هم تکذیب می‌کرد. حتّی کویت هم که دلار و نیرو در اختیار صدام گذاشته بود با بی شرمی آن را به ایران نسبت می‌داد.

ایشان با کمک دکتر سیّد محمدحسن کلانتر معتمد، گزارش‌های حضور تیم‌های سازمان ملل در تهران و اهواز را به زبان انگلیسی تهیه و در نخستین کنگره سلاح‌های شیمیایی بلژیک (1363) به نمایش گذاشته و از طریق وزارت مربوطه برای رسانه‌های مختلف ارسال می‌کند. یکی از همین خبرگزاری‌ها طرز تهیه بمب‌های شیمیایی توسط یک شرکت اسپانیایی را بر ملا می‌کند: «عراق بدنه بمب خریداری شده را با مایع خردل و اعصاب پر و در عملیّات خیبر به طور گسترده استفاده کرد.»

دو هفته از عید سال 1363 گذشته ولی نویسنده ما هنوز نگران است. نگران حمله شیمیایی عراقی‌ها و دست تنها. مأموریّت یک ماهه دانشجویان بهیاری در اهواز تمام شده و آن‌ها آهنگ تهران کرده‌اند. او از مسئولان آن‌ها و خود آن‌ها خواهش و تمنّا می‌کند که: «بچه‌ها! من تنها هستم؛ نروید». روز بعد می‌بیند همگی پایان مأموریّت گرفته و سوار قطار شده‌اند. به ایستگاه راه آهن می‌آید و تقاضای ملتمسانه خود را تکرار می‌کند. فقط سه نفر از قطار پیاده می‌شوند.نویسنده ما فرد بسیار تیزی است. در اهواز به یک تراشکار بر می‌خورد که کنار قوزک پایش تاولی زده. پیگیر می‌شود. حمله‌ای که نبوده! پس علّت چیست؟ با همین تراشکار به  ورزشگاه تختی که محل اسکان مجروحان شیمیایی است می‌رود و کشف می‌کند که ذرّات آلوده هنوز روی پتوها وجود دارد و آن‌ها هم پتوها را تا کرده، در انبار خنک و بدون آفتاب گذاشته‌اند!

هنوز مشغول بحث با مسئول جهاد آن‌جا بود که عراقی‌ها در چندین نقطه بمب شیمیایی فرو ریختند. دانشجوی ما برای آموزش نیروهای رزمنده، مطالعات خودش را درباره مسمومیّت‌های ارگانوفسفره (عوامل اعصاب) به صورت کتابچه صد صفحه‌ای منتشر می‌کند.

نتیجه تلاش و خلاقیّت ایشان باعث شد که در عملیّات «بدر» (19/12/1363) درمان مجروحین شیمیایی بسیار منسجم‌تر از سال قبل صورت بگیرد طولانی‌ترین و بی‌سابقه‌ترین حمله شیمیایی عراق در تاریخ جنگ در ساعت 5 بعد از ظهر روز 23 بهمن 1364 (عملیّات فاو) بود. در این حمله از گاز سارین، مقدار کمتری گاز خردل و سیانید استفاده شد که بر اعصاب آثار مخربی دارند. حدود 32 فروند هواپیما به صورت گروه‌های کوچک و هماهنگ، منطقه را به مدّت یک ساعت بمباران کردند.مجروحین شیمیایی عملیّات فاو در نقاهتگاه گلف (سیّدالشهدا علیه السلام) اهواز بستری و تحت درمان قرار گرفتند. خود این دلاور مرد هم چندین نوبت مصدوم شیمیایی شده است. در یک ماه و نیم عملیّات بیش از 15 هزار  مصدوم شیمیایی شدند.

سازمان ملل سرانجام در تاریخ هشتم اسفند 1364 یک تیم حقیقت یاب به ایران می‌فرستد. نویسنده به عنوان پزشک راهنما همراه تیم بوده است. این هیئت مصاحبه‌ای هم با یک خلبان عراقی که هواپیمایش توسط نیروهای ایرانی سرنگون شده بود انجام می‌دهند. از او می‌پرسند: «چگونه متوجّه شدید که هواپیمای شما بمب شیمیایی دارد؟» در جواب می‌گوید: «وقتی به ما می‌گویند باید یک مأموریّت ویژه بروید».

دکتر علی شمسا، استاد اورولوژی و فوق تخصص پیوند کلیه دانشگاه علوم پزشکی مشهد

علی ترابی - از روزهایی می گوید که با وجود سختی و مشکلات، زندگی ها شیرینی خاص خودش را داشت. از صفای پرمهر روستا که دل آدم ها برای هم می تپید و در کمک رسانی به همنوعان از هم پیشی می گرفتند. از صداقت افراد و ساده زیستی زندگی ها می گوید که سراسر توام با آرامش بود و دل ها را به هم نزدیک می کرد. از جوانان خوش قلب روستایی می گوید که در برهه های مختلف نقش ویژه و اثر گذاری در دفاع از ناموس کشورشان داشتند و تا حدی که خون خود را هم فدای اسلام کردند. از جان فدایی سه فرزند شهیدش می گوید که در عین جوانی و با آرزوهای فراوان، جان خود را در راه پیروزی حق بر باطل فدا کردند تا برای همیشه در دل ها ماندگار باشند. صحبت از مادر شهیدی است که این روزها 90 سال از عمر بابرکت خود را سپری کرده است؛ کسی که 11 فرزند داشت که هر کدام مایه برکت و عزت این شهر و دیار شده اند و حالا با سرافرازی از آن‌ها نام می برد. مادری که سه فرزند نازنین خود را فدای اسلام و انقلاب کرد تا جوانان ما در سایه امنیت و مهرورزی سر به بالین بگذارند. گروه "پلاک عزت" این بار مهمان خانواده شهیدی در روستای "شهدای شعبانی" شده است تا از عباس، حبیب و غلامرضا روایت کند.

 

عاقبت به خیری 

به دیدار مادری رفته ایم که سه فرزند جوان خود را در دوران دفاع مقدس تقدیم این انقلاب کرد. با نگاه مهربانانه و با صفایش میزبان ما بود. چهره دوست داشتنی دارد و با وضعیت جسمی نامساعد به خوبی پذیرای خبرنگار و عکاس روزنامه خراسان بود.در خانه محقر، ساده و سراسر آرامش داشت که آدمی احساس غربت نمی کرد. دیوارهای خانه با قاب عکس‌ ها و بوم‌های نقاشی فرزندان شهیدش دل انگیز شده بود."عصمت بهشتی" که این روزها در 90 سالگی به سر می برد با خوشرویی و خنده برلب یادی از عباس، حبیب و غلامرضا می کند و می گوید: " فرزندان زیادی داشتم که سه تا از آن‌ها به شهادت رسیدند. اولش خیلی به من سخت می گذشت اما حالا دریافته ام که فرزندانم امانت هایی از از سوی خدا در نزد من بود که حالا پس داده ام. با وجود دلتنگی هایی که دارم اما خدا رو شکر می کنم که عمر با عزتی داشتند و با افتخار سرمان را بالا می گیریم که در این انقلاب اسلامی سهمی ویژه داریم.همیشه در دعاهایم می خواهم که ان‌شاءا... عاقبت به خیر شویم که مهم ترین مسئله برای هر آدمی است. فرزندانم خودشان راه شان را پیدا کردند و در مسیر حق قرار گرفتند که می دانستند عاقبت به خیر می شوند. از بین 11 فرزندانم، 8 پسر بودند که همگی در برهه های مختلف در جبهه حضور داشتند و به دفاع از کشورشان می پرداختند."

 

صبوری مادر

مادر شهید با نگاه مهربانی که دارد بین صحبت هایش سرش را پایین می اندازد و این که نمی تواند در حد و اندازه مهمان پذیرایی کند، عذرخواهی می کند. اما خیلی خوشحال است که خانه با صفای شهیدانش باز هم میزبان مهمان است. با شرایط جسمانی و کهولت سنی که دارد سعی می کند ادب و احترام را مقابل مهمان رعایت کند. از مادر شهید درباره حس و حال گذشته و این که چه شد همزمان چند تا از پسرهایش به جبهه اعزام شدند، با حس خوبی که منتقل می کند، می افزاید: "در گذشته با سختی های زیادی همراه بودیم. آن زمان بچه ها با مشکلاتی که وجود داشت بزرگ می شدند. فرزندان ما هم از نظر سنی هم خیلی به هم نزدیک بودند. فضایی به‌‌وجود آمد که همه جوانان علاقه مند بودند به جبهه بروند و از مرز کشورمان دفاع کنند. بچه های ما هم با این که در سن کمی بودند اما در این فضا قرار گرفتند. در ابتدا من و پدرشان مخالف بودیم؛ چرا که سن شان زیر 20 سال بود. اما خیلی ذوق و شوق رفتن به جبهه را داشتند که با اصرار و انکار ما بالاخره توانستند به میدان جنگ بروند. هر موقع از مدرسه بر می گشتند به من می گفتند که یک وسیله یا خوراکی بدهید تا برای رزمنده ها ارسال کنید. این حال و هوا خیلی در بین جوانان آن زمان بود. ولی ما می گفتیم که باید درس بخوانید اما آن‌ها قبول نمی‌کردند. در مقطعی بیشتر پسرهایمان عازم جبهه شده بودند و در یک زمانی من و پدرشان تنها شده بودیم. زندگی ما همین جوری گذشت. در آن زمان مشکلات زیادی بود و با سختی سپری می کردیم. روستا از کمترین امکانات برخوردار بود ولی با این وجود بچه ها می رفتند تا از کشورشان دفاع کنند. در نهایت عباس، حبیب و غلامرضا شهید شدند و دیگر در میان ما نیستند و فقط با خاطره آن‌ها زندگی را سپری می کنیم. خیلی صبوری کردیم و راضی به رضای خدا هستیم.زمانی عده ای به منزل ما آمده بودند و از من سوال کردند که وقتی پسران تان شهید شدند چه حسی داشتید که در جواب گفتم وقتی پسر را داماد می کنیم یک حسی داریم. وقتی فرزندی هم شهید می شود، یک حسی داریم که این متفاوت تر است.اما نمی توان بیان کرد. خدا بهتر از دل آدم ها خبر دارد. ما هم صبوری کردیم. همین که فرزندانم در راه خدا شهید شدند و مرگ باعزت داشتند، ارزشمند است. همیشه به بچه هایم می گفتم که هر کاری می کنید فقط برای رضای خدا باشد."

 

خاطره بازی با پسرهایش 

بین صحبت هایش همیشه نگران این است که به مهمان ها سخت نگذرد و با پذیرایی درصدد جبران بود. هر چند کهولت سن اجازه نمی داد، اما گاهی اندک شوخی می‌کرد و خنده بر لبانش جاری می شد تا بلکه فضای صمیمی و متفاوتی را برای مهمان‌هایش رقم بزند. خانه اش هم دلنواز بود و به آدم آرامش خاصی می داد. نیم نگاهی به قاب عکس فرزندانش انداخت و رو کرد به ما و درباره خاطرات آن‌ها این گونه روایت می کرد: "پسرهایم اگر مجروح هم می شدند، هیچ وقت به ما نمی گفتند. چون می دانستند ما ناراحت می شویم. فرزندانم خدا را شناختند و هیچ ترسی نداشتند. کارشان را درست انجام می دادند. هرچند وقت قاب عکس ها رو نگاه می‌کنم و یادشان می افتم. یاد خاطرات آن موقع می افتم که چه روزگاری داشتیم. عباس ستاره گرمی داشت و همه شیفته او می شدند. هر وقت به مرخضی می آمد، همه را به کار می گرفت و از کار کردن نمی ترسید. عباس شب عید غدیر به دنیا آمده بود که پدرش نام او را عباس گذاشت. عباس خیلی جدی و نترس بود. الان هم وقتی دوستانش به منزل ما می آیند از خصوصیات او تعریف می کنند که خیلی نترس بود. مرخصی هم که می آمد بیکار نبود و دایم در حال رفت و آمد بود و به دیگران توجه می کرد. بعدها در جبهه مسئولیت گرفت. او در عملیات خیبر شهید شد. به نوعی اولین شهید در منطقه آرامگاه فردوسی بود. او در آن زمان فقط 18 سال داشت. تشییع او هم باشکوه برگزار شد. پس از او هم حبیب که به 18 سالگی رسیده بود شهید شد. آخرین شهید این روستا هم غلامرضا بود. او هم خیلی کم سن بود ولی علاقه زیادی به جبهه رفتن داشت. پدرش مخالفت می کرد. خیلی اصرار می کرد. تا این که با تلاش فراوان ما را راضی کرد و به جبهه اعزام شد. 11 ماه در جبهه بود و به مرخصی نمی آمد. چون می ترسید که دیگر اعزام نشود. او که در واحد ادوات خدمت می کرد در 17 سالگی شهید شد. برای وداع با پیکر او به سمت معراج شهدا رفتیم. وقتی وارد معراج شهدا شدم، یک حسی به من گفت که موقع دیدن پیکر فرزندت ناله نکن که غلامرضا سر ندارد. چون قبلش کسی به من نگفته بود. وقتی رفتم و دیدم پیکرش سر ندارد. دیگر فرزندان پسرم که در قید حیات هستند هم مدتی در جبهه ها حضور داشتند و در عملیات های مختلف خدمت می کردند."

 

امانت خدا

مادر شهید عاشقانه های خود را طوری راویت می کند که آدمی به حس و حالش غبطه می خورد. کسی که از پرپر شدن فرزندانش راضی است و آن‌ها را امانتی پیش نمی داند و حالا امیدوار است که خدا از او رضایت داشته باشد و در ادامه به این جمله پایانی بسنده می کند و می گوید: "امانت‌ هایی را که خدا به من داده بود پس دادم اما همیشه با خودم فکر می ‌کنم پسرانم را تا قبل از دست دادنشان نشناخته بودم. بچه‌های من همه ‌شان مؤمن، قانع، اهل کار و کمک حال دیگران بودند. عباس مقتدر و بادرایت بود، حبیبم شجاع و غلامرضا آرام و باایمان بود.