بسته پیشنهادی برای درمان «کشف رود»
وحید تفریحی/ این روزها دیگر باورش سخت نیست که بیخ گوش مشهد، یکی از بزرگ ترین فجایع زیست محیطی کشور در حال وقوع است؛ چرا که سال ها زنگ خطر آن توسط رسانه ها به صدا درآمده و پیامدهای زیست محیطی و بهداشتی آن گوشزد شده است. تصور کنید مزارع انبوهی از گوجه فرنگی، خیار، بادمجان، سبزی، ذرت، خربزه و برخی دیگر از صیفی جات، از رودخانه ای تاریخی که دهه هاست به جای آب، فاضلاب در آن جاری است، آبیاری می شود و به سفره مردم میرسد، فاجعه ای که اول از همه سلامت همگانی را هدف گرفته است و البته پیامدهای جدی زیست محیطی هم به دنبال دارد. معضل کشف رود، داستان امروز و دیروز نیست، قصه تلخ دههها بی توجهی و گاه اهمال است که حالا به گره کوری بدل شده است. از دهه 80 نیز مطالبه کشف رود به صورت جدی در دستور کار خراسان بود که به تدوین برنامه ها، وظایف و مسئولیت های مشخص برای هرکدام از دستگاه های اجرایی منجر شد و البته باز هم در خروجی به نتیجه قابل قبولی نرسید. البته درد کشف رود نسخه شفابخشی هم دارد که در ادامه بسته ای پیشنهادی برای درمان درد کهنه این رودخانه ارائه می شود:
1- راه اندازی تصفیه خانه سپتاژ: اول از همه باید فکری برای تخلیه فاضلاب تانکری کرد. روزانه 400 تانکر فاضلاب شامل فاضلاب شهری، بیمارستانی و... در کشف رود تخلیه می شود و به زمین های کشاورزی اطراف می رسد! چاره کار راه اندازی تصفیه خانه سپتاژ است که کارش شروع شده، اما به گره اعتبار خورده است. شهرداری مشهد که متولی ساخت این تصفیه خانه است، اواخر پاییز امسال اعلام کرده که «شهرداری با هدف سامان دهی کشف رود، احداث تصفیه خانه سپتاژ را بر عهده گرفته که متاسفانه از 160 میلیارد اعتباری که دولت متعهد شده تنها 30 میلیارد آن اختصاص یافته و بقیه اعتبارات بر دوش مدیریت شهری افتاده است. احداث تصفیه خانه سپتاژ در کشف رود وظیفه شهرداری نیست. متاسفانه دولت برای تامین منابع مالی، کار خاصی نکرده و به نتیجه رسیدن سامان دهی، در گرو عمل کردن دولت به تعهداتش برای تامین مالی است.» به هرحال ساخت این تصفیه خانه و بهره برداری از آن کلید حل مهمترین مشکل این روزهای کشف رود است و چه متولی آن یعنی شهرداری مشهد و چه دولت که موظف به پرداخت اعتبار ساخت این تصفیه خانه هستند، باید پاسخگوی تاخیر در ساخت این تصفیه خانه و مشکلاتی باشند که به دلیل بهره برداری نشدن آن متوجه مردم شده است.
2- مشکل تصفیه خانه چرمشهر را حل کنید: پیشنهاد دوم برای حل بنیادی مشکلات کشف رود این است که فکری برای فاضلاب صنعتی جاری در این رودخانه کرد. شهرک صنعتی چرمشهر یکی از مهم ترین منابع جاری شدن فاضلاب صنعتی در این رودخانه است که اقدامات برای ساخت تصفیه خانه چرمشهر نیز پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته است و آن طور که همین اواخر پیگیری کردیم همه چیز برای بهره برداری از این تصفیه خانه مهیاست و افتتاح آن قبل از آغاز سال جدید، لنگ دو قطعه مانده است! تابلوی برق و دستگاه های هواده که در بازار داخلی کشور موجود است اما گرفتار دندان گردی فروشندگان شده است! افزایش نرخ ارز طی ماه های اخیر باعث شده که فروشندگان از فروش این قطعات به پیمانکار پروژه خودداری کنند و همین موجب تاخیر در بهره برداری از تصفیه خانه سپتاژ شده است. موضوع آن قدر مهم و حیاتی هست که مسئولان استان و کشور برای تامین این دو قطعه که موجب افتتاح این تصفیه خانه و پایان کابوس فاضلاب صنعتی کشف رود می شود، آستین بالا بزنند.
3- کشف رود دارای حریم شود: کشف رود به عنوان یک رودخانه تاریخی باید دارای حریم شود، آزادسازی حریم و بستر رودخانه و تعریف حریم قانونی برای آن، اقدامی است که آب منطقه ای استان در کنار دیگر متولیان باید در دستور کار قرار دهد و منطقه کشف رود و حریم آن را رفع تصرف و از تصرف های غیرقانونی در آن جلوگیری کند. علاوه بر این، فکری هم برای زمین های کشاورزی بکند که در طول دهه ها در حریم این رودخانه ایجاد شده و با اقدامات بازدارنده ای از تکرار تصرف حریم رودخانه جلوگیری کند. البته طی این سال ها درختکاری هایی در حاشیه و حریم کشف رود انجام شده که ناکافی است و مشکل تصرفات حریم کشف رود را حل نکرده است.
4- کشاورزان اطراف کشف رود را دریابید: به هرحال سال هاست عده ای در اطراف کشف رود در حال کشت و زرع هستند و از این طریق امرار معاش می کنند، کشف رود طی دو دهه اخیر تبدیل به لجن رود شده و از ابتدا با این وضعیت مواجه نبوده است، بنابراین باید برای افرادی که در اطراف کشف رود سالهاست مشغول کشت و زرع هستند، جایگزین درآمدی تعریف شود.
5- تقویت اقدامات بازدارنده قضایی: هر زمان که موضوع کشف رود و مشکلات و معضلات آن مطرح می شود، اولین اقدامی که در پی آن در دستور کار مسئولان قرار می گیرد، جمع آوری موتورپمپ هایی است که فاضلاب جاری در کشف رود را به زمین های کشاورزی پمپاژ می کند. هرچند این اقدام که با حمایت ویژه دستگاه قضایی انجام می شود، تاثیر آنی بسزایی در کاهش آثار مخرب ورود فاضلاب جاری در کشف رود به مزارع و به تبع آن سلامت مردم دارد اما باید قبول کرد توجه صرف به این اقدام تنها پاک کردن صورت مسئله و حذف معلول هاست، بنابراین باید اقدامات بازدارنده قضایی در برابر متخلفانی که سلامت مردم را بازیچه قرار داده اند و با فاضلاب جاری در کشف رود به کشت و زرع می پردازند، تقویت شود تا ضامن جلوگیری از تکرار تخلف باشد.
این بسته پیشنهادی، راه هایی است که در صورت انجام به گفته مسئولان، متولیان و کارشناسان، بخش زیادی از مشکلات کشف رود را حل خواهد کرد. کشف رود یک معضل کشوری است و عزم ملی می خواهد و اگر غیر از این بود پس از دهه ها کش و قوس، با بودجه های ناچیز محلی حل می شد.