درختانی باهویت تاریخی
12 درخت کهنسال در شهرستان های جوین ، خوشاب و طرقبه شاندیز در مسیر ثبت ملی قرار دارند
درختان کهنسال به عنوان یکی از ذخایر ارزشمند ژنتیکی، دارای ارزش فوقالعاده بالایی هستند؛ لذا شناسایی و معرفی درختان کهنسال به عنوان یک میراث فرهنگی در کشورمان از اهمیت زیادی برخوردار است. درختان کهنسال عمدتا نماد سرزندگی در شهرها و روستاها به شمار میروند و نزد مردم از جایگاه و احترام خاصی برخوردارند که در راستای توجه به حفاظت و مراقبت از این درختان ، بحث ثبت ملی شدن درختان با قدمت بالا از اهمیت زیادی برخوردار است. توجه به درختان کهنسال و مراقبت از آنها، بخشی از فرهنگ ایرانیان بوده است. ثبت ملی این درختان موجب میشود که توجه مسئولان و مردم به این درختان بیشتر و از اقدامات تخریبی مانند ساخت و ساز در حریم آنها جلوگیری شود؛ همچنین حقابه طبیعی درختان محفوظ می ماند و از آنها به عنوان بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی روستاها نگهداری میشود. به تازگی 12 درخت کهنسال در سه شهرستان طرقبه شاندیز جوین و خوشاب شناسایی و پرونده آنها برای ثبت ملی شدن به میراث فرهنگی کشور ارسال شده است که تاحدودی قطعی شده و در آینده ثبت ملی کشور میشوند. درخت چنار «روستای دهبار» طرقبه شاندیز ، 8 درخت چنار روستاهای بید، دلک آباد، بیدخور و ارگ نوجوی از توابع شهرستان جوین و همچنین یک درخت ارس و دو درخت چنار در روستاهای نوروزی ، عنابستان و نوده انقلاب از توابع شهرستان خوشاب در مسیر ثبت ملی قرار دارند.
مسئول ثبت آثار تاریخی و طبیعی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی خراسان رضوی درباره مزایای ثبت ملی شدن درختان کهنسال گفت: با ثبت درختان کهنسال ،مردم منطقه نگاه ویژهای به این درختان پیدا می کنند و با جلوگیری از ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم این درختان تاریخی از جایگاه خاصی در بین مسئولان برخوردار میشوند و هر کسی نمی تواند به سادگی آنها را از بین ببرد. محمود طغرایی یکی از مزیتهای ثبت درختان کهنسال و تاریخی را هویت بخشی به روستاها و توجه ساکنان منطقه به حفظ درختان بیان کرد و افزود: وقتی این درختان تاریخی حفظ و از آن هامراقبت شود، برای تکثیر آن دسته از درختانی که قدمت چندصد ساله دارند، مشکلی وجود نخواهد داشت. از طرفی به دلیل موجود بودن بانک ژنتیکی در کشور مجبور نخواهیم شد از کشورهای دیگر برای کاشت درختان دارای اهمیت و تکثیر دانه هایشان اقدامی انجام دهیم.
عمر درختان
عمر درختان را بر اساس حلقههای زیستی تنه آنها محاسبه میکنند. با توجه به مساعدت هوا و وفور آب در فصل بهار و تابستان، رشد تمامی گیاهان و از جمله درختان نیز زیاد میشود و سلول های زنده آنها دارای تراکم کمتر ، روشنتر و آوندهای بازتر است. در فصل زمستان با توجه به سرمای هوا رشد آنها کند می شود و به خواب زمستانی می روند . سلول های آنها دارای تراکم بیشتر، تیرهتر و آوندها نیز بستهتر است. به این صورت هر حلقه زیستی درختان در ساقه آنها معرف یکسال عمر آنهاست . از طرفی در خشکسالیها رشد کلی درختان کم می شود و حلقهها دارای رشد کمتری است. همچنین در زمانی که آلودگی در زمین و هوا زیاد می شود، آنها از طریق برگ ها ، ریشه ها و ساقهها، این آلودگی را جذب و در خود ذخیره می کنند.
درخت چنار روستای دهبار
یکی از جاذبه های گردشگری بسیار دیدنی روستای دهبار واقع در شهرستان طرقبه شاندیز، درخت چناری است که عمربالایی دارد. این درخت چنار به قدری اهمیت دارد و نزد اهالی این روستا ارزشمند است که مسجد جامع کنار آن را به نام مسجد چنار هم میشناسند. این درخت که به تازگی ثبت ملی کشور شده است، قدمتی بین 800 تا 900 سال دارد و اندازه دور تنه این درخت تاریخی هم 14 متر است. رئیس اداره میراث فرهنگی و صنایع دستی شهرستان طرقبه شاندیز در این باره گفت: اقدامات مرمتی برای احیا و حفظ این درخت چنار در حال بررسی و انجام است. فرهاد قادرپناه در گفتوگو با خبرنگار ما افزود: خوشبختانه درخت چنار کهنسال روستای دهبار شهرستان طرقبه شاندیز در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است و با توجه به کهنسال بودن و خالی شدن بخشی از تنه این درخت، اقدامات لازم برای ترمیم و نگهداری از این اثر ملی در دست بررسی و انجام است. وی اظهار کرد: درختان کهنسال که عمدتا نماد سرزندگی و قدمت روستاها به شمار میروند و نزد مردم از جایگاه و احترام خاصی برخوردارند، با هدف توجه به حفاظت و مراقبت از آنها، ثبت ملی میشوند. وی همچنین با انتقاد از بیتوجهی ساکنان برخی از روستاهای شهرستان خوشاب و مسافران به نگهداری این میراثهای طبیعی کشور افزود: متاسفانه در گذشته به خصوص در اوایل انقلاب به دلیل بیاطلاعی ساکنان منطقه و با توجه به کمبود سوخت، بسیاری از درختان تاریخی در روستاها همچون درخت کهنسال«ارس» روستای نوروزی برای مصرف روستاییان قطع می شد.
درختانی با قدمت هزار ساله در خوشاب
در یک روز سرد زمستانی بعد از عبور از جادههای پرپیچ و خم کوهستانی درمنطقه «دره یام» بخش مشکان از توابع شهرستان خوشاب برای تهیه گزارشی از یک درخت تاریخی به روستای زیبای «نوروزی» می رویم. دانه های سفید برف نشسته بر کوه های اطراف و درختان باغهای روستای نوروزی، زیبایی خاصی را نمایان کرده است. اهالی روستا از کم آبی و بی توجهی مسئولان به این روستای تاریخی که دارای درختی قدیمی با قدمت بیش از 1000 سال است، شکوه و گلایه دارند.
یکی از اهالی قدیمی این روستا که اطلاعات خوبی از سابقه درخت کهنسال «ارس»دارد ، می گوید: برآورد شده که قدمت درخت نوروزی به حدود 1400 سال قبل برمیگردد. رجبعلی ابهری با اشاره به ویژگیهای تک درخت «ارس» در منطقه همیشه سرسبز نوروزی تصریح کرد: قطر این درخت حدود 10 متر است. میوه آن دانه ریزی به اندازه یک نخود فرنگی است که قابل خوردن نیست. ولی در گذشته برخی، از این میوه درخت برای مصارف خاص استفاده می کردند. وی اضافه کرد: ارتفاع تخمینی این درخت تاریخی حدود 21 متر است و حدود 500 متر بالاتر از قنات این روستا رشد کرده و از برف ، باران و نزولات آسمانی بهره می برد. در ادامه به سراغ درختان دیگری در شرق شهرستان خوشاب رفتیم که دو درخت چنار کهنسال در روستاهای «عنابستان» و «نوده انقلاب» وجود دارد. دو درخت چنار با قدمت چندصد ساله بخشی از هویت و تاریخ این منطقه هستند. ارتفاع درخت چنار واقع در روستای «عنابستان» حدود ۱۰ تا ۱۵ متر و قطر تخمینی آن نیز حدود یک متر است.مسئول ثبت آثار تاریخی، طبیعی و حرایم اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی درباره درختان کهنسال شهرستان خوشاب گفت: در شهرستان خوشاب 20 درخت کهنسال با قدمت زیاد وجود دارد که پیگیر ثبت ملی آنها هستیم. محمود طغرایی با بیان این که برخی از روستاهای شهرستان خوشاب نظیر «نوده انقلاب» دارای چند درخت کهنسال با ظرفیت ثبت ملی شدن است، افزود: تاکنون درخت ارس کهنسال قشلاق روستای نوروزی، درخت چنار کهنسال قنات روستای عنابستان و درخت چنار کهنسال مسجد و درخت پسته کوهی کهنسال روستای عنبرستان به همراه درخت چنار کهنسال قنات زوی روستای نوده انقلاب در شهرستان خوشاب، مراحل اولیه ثبت ملی شدن در فهرست میراث طبیعی کشور را طی کردهاند. وی با اشاره به جلسه اولیه مورخ 22 آبان امسال در تهران که برای بررسی ثبت این درختان و درختان دیگری از خراسان رضوی برگزار شد، افزود: هماکنون ثبت نهایی این درختان مطرح و روند بررسی تایید آنها در فهرست آثار طبیعی کشور طی شده است، ولی برای تکمیل پرونده به اطلاعات دقیقتر دیگری نیز نیاز است که به زودی به تهران ارسال خواهد شد.
8 درخت کهنسال شهرستان جوین در انتظار ثبت ملی
چنارهای روستای بید
«بید» ، روستای کوچکی است که در پایه کوههای جغتای و در کنار جاده مواصلاتی سبزوار - جوین جای دارد. این روستا سه اصله درخت چنار کهنسال دارد که عمر چنار پای قنات بیش از 500سال است و همچنان در حال رشد و نمو است. این چنار که هم اکنون در میان راه روستایی ( خیابان ) قرار دارد، قطری بیش از دو و نیم متر و ارتفاعی حدود 12 متر دارد که در روزهای گرم محلی برای نشستن جوانان وسالخوردگان است. درخت چنار دوم این روستا در ادامه مظهر قنات و در کنار بوستان روستا جای دارد. در کنار آن نیز درخت توت کهنسالی با عمری حدود 300 سال خودنمایی می کند . این درخت دارای ارتفاعی حدود 15 متر و قطر تنه آن هم حدود دو متر است . درخت کهنسال دیگر کنار استخر بید محل ذخیره آب قنات روستا قرار دارد که سرسبزی و طراوت را مدیون آب دایمی قنات است. عمر این درخت حدود 350 سال است و حدود دو متر قطر و 12 متر ارتفاع دارد .
چنار روستای دلک آباد
درخت چنار روستای دلک آباد عمری حدود 200 سال دارد . اما متاسفانه به دلیل حاصلخیزنبودن خاک ، رشد مناسبی نداشته است. قطر آن حدود 170 سانتیمتر و ارتفاع آن نیز حدود 11 متر است . این درخت کهنسال تاکنون چندین بار دچار صاعقه شده و شاخه های جانبی خود را از دست داده ، اما دوباره رشد و نمو خود را از سر گرفته است.
چنار بی بی مریم
امامزاده بی بی مریم در جنوب روستای «ارگ نوجوی» قرار دارد. در دره این روستا که بسیار با صفا و زیباست، درختان کهنسال زیادی وجود دارد که تا 400 سال عمر دارند. بنای امامزاده به صورت یک مربع چهارطاقی با گنبدی مخروطی شکل در بالای آن است و در تابستان پذیرای گردشگران و زائران است . بیشتر درختان این دره گردو و چنار هستند. یکی دو اصله درخت توت معمر نیز دیده می شود.
چنار بیدخور
درختان کهنسال روستای بیدخور شامل یک جفت چنار است که یک چنار با عمری بیش از 500 سال در ابتدای مظهر قنات واقع شده است. این چنار در بین اهالی به نام چنار پای قنات معروف است و حدود سه متر قطر دارد که متاسفانه بخش اعظم ساقه آن به علت عملیات راهسازی پر شده است و فقط از طرف باغ کنار راه روستایی قابل رویت است. ارتفاعی در حدود 13 متر دارد و هنوز هم درحال رشد است و سایهسار خود را بر سر رهگذران نثار میکند. چنار دیگر، سنی در حدود 300سال دارد. اما به گفته یکی از اهالی کتیبه ای برای این چنار وجود دارد که این چنار را به نام چنار رمضانعلی معرفی می کند . این کتبیه مربوط به حدود 180 سال پیش است. این چنار با حدود دو متر قطر و 11 متر ارتفاع ، خوشبختانه هنوز رشد بسیار خوبی دارد. پوسته شفاف آن نشاندهنده رشد عالی آن است .
درختان کهنسال ارگ نوجوی
روستای «ارگ نوجوی» تاریخ شفاهی دارد که نسل به نسل روایت شده است. این روستا دارای دره ای بسیار زیبا و با درختان درهم تنیده است که امامزاده بی بی مریم را در میان گرفته و دارای درختان گردو ، چنار و توت است که اکثر این درختان، کهنسال و دارای گستره بسیار زیاد سایه هستند؛از اینرو هوا و فضای بسیار مطبوع و دلپذیری را در فصل بهار و تابستان بهوجود می آورند. بالاتر از آن سه درخت چنار خودنمایی می کنند که به نام عزیز چنار شناخته می شوند . درخت چنار کهنسال مظهر قنات روستای ارگ نوجوی واقع در مرکز این روستا و با عمری حدود 700 سال و قطری بیش از سهمتر است که متاسفانه حدود دو متر از آن در سال های اخیر به دلیل اجرای طرح هادی روستایی به زیر خاک رفته است .
درخت چنار جزندر
نام روستای «جزندر» یا در بیان عامه «گز اندر»، برگرفته از واژه گز ( درخت گز و اندر به عنوان پسوند مکانی، به معنای جایگاه درختان گز) است که با ورود زبان عربی به کشور معرب شده و به عنوان جزندر شناخته میشود.
قنات جزندر از دره های جنوبی مشرف به روستا جاری می شود و مظهر قنات هم اکنون در داخل روستا قرار گرفته است. یک درخت چنار در کنار مظهر قنات وجود دارد که به نام چنار دم قنات شناخته می شود. با عنایت به گستردگی پایین تنه و فرورفتن بخش زیادی از آن در میان ماسه ها در هنگام ساخت بوستان، سن این درخت حدود 700 تا 800سال برآورد می شود و تاکنون حوادث طبیعی زیادی مانند صاعقه را تجربه کرده است. اما با توجه به روان آب دایمی قنات خوشبختانه هنوز کاملا سرسبز و در حال رشد است . محیط تنه این درخت در قطع پایین حدود هشت متر است و ارتفاعی حدود 11 متر دارد . شاخه های اصلی آن حدود 50 سال پیش هرس شده است تا در برابر باد و توفان پا برجا بماند . این درخت در فهرست آثار طبیعی ملی ثبت شده است .