گزارش
تعداد بازدید : 11
قشلاق گذرانی در مراتع رو به موت!
مراتع شهرستان سرخس بر اثر چرای بی رویه دام ، کمبود بارش و تداوم خشکسالی فقیرتر شده است
نویسنده : محمود محمودی
معضل هجوم ریزگردها و افزایش گرد و غبار در شهرستان هایی همچون مشهد، سرخس و... که در چند نوبت از سال منطقه وسیعی از استان را تحت تاثیر خود قرار داده است، آژیر خطر غیرمنتظرهای بود که به گوش مسئولان رسید. اگرچه در ابتدا انگشت اشاره همه طبق روال همیشگی و به شکلی شانه خالی کردن از مسئولیت به سوی منطقه قره قوم کشور ترکمنستان نشانه رفت، اما در اظهارنظرهای بعدی مشخص شد، بیابانی شدن مراتع سرخس به یک باره اتفاق نیفتاده است ، بلکه در فرایندی از چند دهه اخیر و به صورت زیرپوستی و بر اثر چرای بی رویه دام ، کمبود بارش ها و تداوم خشکسالی اتفاق افتاده است. با این حال همیشه این سوال در ذهن مردم منطقه سرخس مطرح است که اگر کمبود بارش ها و تداوم خشکسالی عامل این همه خسارت است، چرا در اراضی حاشیه مرز کشور ما با ترکمنستان که می شود با چشم غیرمسلح مشاهده کرد، اتفاقی نیفتاده است و می بینیم که مراتع آن ها پوشیده از علف و بوتهزارهای فشرده است. این نشان میدهد که آنها ورود دام را کنترل کردهاند و با برنامه مجوز می دهند. ما هم باید بپذیریم که مراتع ما نیز باید چندین سال به حالت قرق قرار گیرد تا با حداقل باران هم که شده، نجات پیدا کند.
حضور دام عشایر در مراتع به چه قیمتی؟
شهروندی که خود را همیار محیط زیست معرفی می کند، به حضور دام عشایر در مراتع شهرستان سرخس اشاره می کند و می گوید: در نهمین جلسه ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار که چندی پیش در سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان محیط زیست کشور با بحرانی خواندن شهرستان سرخس بیان کرده بودند که این منطقه اکنون به یکی از کانون های فوق بحرانی گرد و غبار تبدیل شده است که توجه بیشتر به این منطقه برای اجرای برنامههای تثبیت خاک و مقابله با بیابانزایی ضروری است و هرچه سریعتر باید اقدام شود.در پی این اظهارات ، این سوال در بین مردم منطقه بیجواب گذاشته شده که چرا مسئولان کشوری ، استانی و حتی شهرستانی در خصوص حضور عشایر در مراتع شهرستان سرخس اظهارنظر نمی کنند.«فهمیده» با بیان این که اگر اظهار نظرهای مسئولان شعار نیست، چرا در زمینه قرق مراتع و حتی زمین هایی که قبلا کشت می شد، اقدامی صورت نمی گیرد. وی ادامه می دهد: آیا توفان های ریزگرد چندماهه را فراموش کردند؟ مگر سطح سبز بودن در مراتع را می بینند؟ حیات وحش هم در حال نابودی است !
افزایش کانون های ریزگرد
یکی از کارشناسان منابع طبیعی شهرستان سرخس با اشاره به وضعیت موجود و بحران ریزگردها ، گفت: پدیده گسترش بیابان و افزایش کانون های ریزگرد در شهرستان سرخس طی فرایند چند دهه اخیر به وقوع پیوسته که در این زمینه عواملی شامل چرای بیرویه دام، نبود کنترل و خارج از پروانه ورود دام به مرتع و... دخیل است.حیدری منش افزود: البته طی سال های گذشته، نامتناسب بودن زمان بارش ها و این که در زمستان برف چندانی نباریده ، باعث شده است به تدریج پوشش گیاهی تحلیل برود. به رغم آن اندک بارانی که مراتع را خیس می کند تا نفسی بکشند و حیاتی دوباره بهدست آورند، با تداوم خشکسالی و ورود دام مازاد از سوی دامداران محلی و... به مرور فاجعهای که پیشبینی میشد، در منطقه رقم خورد. وی اضافه کرد: پدیده ریزگرد هم با کمترین وزش باد شهرهای ما را درنوردید که اکنون در حاشیه محور سرخس - مشهد ده ها کیلومتر انباشت ماسه بادی ها را می توان نظاره کرد. این در حالی است که در گذشته تنها در محدوده روستای گنبدلی و در سطح محدود می توانستیم مشاهده کنیم اما اکنون بیشتر شده است. لذا تنها راه نجات مراتع ،کاهش و حتی قرق منطقه از وجود دام طی چند سال متوالی با توجه به بارش نزولات آسمانی است. در غیر این صورت استان و شهرستان سرخس پدیده ریزگردها را بیشتر لمس خواهد کرد.
365 هزار هکتار مراتع در شهرستان
رئیس اداره منابع طبیعی سرخس که چند روزی است این مسئولیت را پذیرفته است، با اشاره به این که کل مراتع در این منطقه حدود 365 هزار هکتار است و دامدار عشایر در 80 محله طی فصول سرد سال قشلاقگذرانی میکند، گفت: همه ساله از ابتدای نیمه دوم آذرماه ، شهرستان سرخس پذیرای جمعیتی حدود چهار هزار نفر از عشایر با تعداد 90 هزار راس دام است که از شهرهای قوچان، چناران، مشهد و نیشابور وارد منطقه می شوند . در23 سامانه عرفی مستقر می شوند که البته طی سال های گذشته با شیوع کرونا آمار ورود عشایر تنزل یافته و امسال هم با توجه به خشکی اراضی و کمبود بارش ها احتمال کوچ کمتری را پیشبینی می کنیم.سید علی حسینی کیا افزود: ما براساس مجوزهای قانونی و پروانه چرایی که دامداران دارند، اجازه ورود دام را می دهیم. اما بسیاری از عشایری که وارد مراتع سرخس می شوند، با آنکه پهنه سبزی وجود ندارد، تنها برای سلامت دام کوچ می کنند و در مجموعه دامداری خود علوفه دام را خریداری می کنند و تعلیف دستی انجام می دهند؛ چرا که در مناطق فعلی که مستقر (ییلاق ) هستند، کم کم هوا رو به سردی می رود و محلی برای نگهداری دام با آن تعداد ندارند. لذا به منطقه سرخس که زمستان های معتدلتری دارد کوچ می کنند.
تغییر دامداری سنتی به صنعتی
رئیس اداره محیط زیست شهرستان سرخس نیز با بیان این که تنها راه نجات مراتع و جلوگیری از افزایش کانون های ریزگرد با توجه به وضعیت بحرانی تغییرات اقلیمی و کمبود بارش ها، تغییر دامداری سنتی به صنعتی است، گفت: با هدف حفظ و حراست از مناطق حفاظت شده حیات وحش و مراتع منطقه ، مکاتبات زیادی با استان و دستگاه های متولی داشته ایم. در جلسه سال گذشته ستاد بحران که با مدیریت فرماندار وقت و مدیر کل عشایر استان برگزار شد، پس از بیان نظرات مسئولان ،تصمیماتی در قالب مصوبات جلسه گرفته شد. اما آنچه همه متفق القول بر آن تاکید داشتند پیشبینی حضورنداشتن عشایر در قشلاق گذرانی امسال بود. اینکه اگر هم بیایند در محدوده دامداری و یورت خود مستقر می شوند و داخل مراتع نمی روند؛ چرا که پهنه سبزی وجود ندارد.ابراهیمی افزود: در سال گذشته متاسفانه عشایر دوماه زودتر کوچ را شروع کردند و تعدادی از دامداران در مراتع دام مازاد نیز داشتند که با بررسی و برخورد با متخلفان در این زمینه 20 پرونده چرای غیرمجاز تشکیل و به دستگاه قضایی معرفی شدند.
ورود عشایر در دست بررسی
سرپرست فرمانداری سرخس نیز با بیان این که دستوری برای عدم ورود عشایر در فصل قشلاق گذرانی در مراتع سرخس نداریم ، گفت:عشایر نقش مهمی در تولید مواد غذایی دارند. لذا با همه مشکلاتی که در خصوص کانون های ریزگرد در شهرستان داریم ، هر طور که حساب کردیم قانع نشدیم که ورود عشایر را امسال ممنوع و منطقه را قرق اعلام کنیم.حسن نوری زاده افزود: البته با همه بررسی هایی که انجام شده می طلبد در این وضعیت که تا حدودی بحرانی است عشایر نیز همکاری کنند و به مشکلات زیست محیطی حساس باشند؛ چرا که اگر خسارتی به مراتع و منابع طبیعی وارد شود دامن همه را می گیرد. وی اضافه کرد: پس هر چه تعداد دام عشایر بر اساس پروانه و مجوزهای صادرشده باشد، تخریب مرتع کمتر و به استانداردها نزدیکتر می شود. البته یکی از برنامه های امسال این بود که در مناطق کانونی ریزگردها ورود عشایر را ممنوع کنیم که این موضوع همچنان در دست بررسی قرار دارد.وی با بیان این که ستاد بحران شهرستان سرخس، مناطقی را از نظر بحث کشت دیم، قرق اعلام کرده است ، خاطرنشان کرد: در تعریفی که از قشلاق گذرانی عشایر در فصل قشلاق می شود، تنها بهره برداری از مراتع و تعلیف دام نیست. بلکه این ایام و در مناطقی مانند شهرستان سرخس به علت اختلاف دما که با سایر مناطق به خصوص در فصل زمستان دارد و از برودت کمتری برخوردار است، حضور می یابند تا در فصل زادوولد دام محیطی گرمتر داشته باشند.