گزارشی درباره وضعیت باغ و عمارت تاریخی در نیشابور
تعداد بازدید : 9
تیشه ناهماهنگی به ریشه خانه تاریخی قوامی
نویسنده : شجاعی مهر
خانه های قدیمی و کوچه باغ های زیبا بخشی از نماد هویتی و تاریخی شهر کهن نیشابور است
هر از چند گاهی خبر نابودی یکی از خانه ها و عمارت های قدیمی نیشابور به گوش می رسد، خانه رئیس تجار، معمارباشی و استاد مشکاتیان تنها برخی از این خانه هاست که تخریب شده است ،در این میان چند روزی است که خبر ثبت یکی از بناهای قدیمی به نام باغ و عمارت قوامی نیشابور را در فهرست آثار ملی شنیدیم باغ عمارتی که در اثر بی توجهی درختان آن در حال خشک شدن و بنای عمارت در حال تخریب است و درهای چوبی آن به سرقت رفته و مکانی برای تجمع معتادان و کارتن خواب ها شده است. به گزارش خراسان رضوی، عمارت قوامی متعلق به دوره پهلوی دوم و خانه رضا قوامی ملقب به مؤیدالدین و فرزند عبدالحسین قوام الاسلام (نماینده مردم نیشابور در دومین دوره مجلس شورای ملی در سال ۱۲۸۸) است. جدا از زیباییهای عمارت قوامی، باغ بزرگ و مملو از درختان کهن سال یکی از جاذبه های بی بدیل باغ قوامی است که قرار گرفتن آن در هسته مرکزی شهر نیشابور بر اهمیت آن افزوده اما متاسفانه چند صباحی است به دلیل مشکلات مالکیتی این باغ به حال خود رها و علاوه بر تخریب عمارت و خشک شدن درختان به مکانی برای تجمع و رفت و آمد معتادان و کارتن خواب ها تبدیل شده است. همچنین مشاهدات خبرنگار خراسان حاکی از بریده شدن قفل ورودی این باغ است، بسیاری از قسمت های این عمارت به سرقت رفته و آثار سوختگی و آتش سوزی در بخشی از محوطه بیرونی باغ کاملا هویداست.
این روزها خبر ثبت این بنا در حالی منتشر شده است که شنیده ها حاکی از توافق شهرداری و مالکان برای تملک باغ و عمارت توسط شهرداری است. این درحالی است که با ثبت شدن این ا ثر که به گفته مدیران شهری و مالکان بدون اطلاع آن ها بوده این توافق تقریبا از بین می رود و آینده این باغ و عمارت تاریخی و فرهنگی در هاله ای از ابهام قرار خواهد گرفت. از طرفی میراث فرهنگی این توافق را مغایر با اصول خود می داند و بر حفظ باغ به صورت فعلی و با جذب سرمایه گذار تاکید دارد.
با مالکان برای حفظ باغ و عمارت به توافق رسیده بودیم
در همین باره شهردار نیشابور در گفت و گو با خراسان رضوی با بیان این که میراث فرهنگی برخلاف مقررات و اخلاق یک فرصت سوزی انجام داد،تصریح کرد: چهار سال پیش شهرداری با مالکان این باغ توافق کرده بود که با دادن امتیازاتی به آن ها، عمارت و ۷۰ درصد باغ در تملک شهرداری قرار بگیرد. علی نجفی افزود: ما می خواستیم در پوسته باغ به میزان ۳۰ درصد سطح امتیاز تجاری به مالکان بدهیم و کل باغ و عمارت را شهرداری به عنوان یک اثر فرهنگی در اختیار بگیرد و حفظ و احیا کند.
وی ادامه داد: کلیات این موضوع در کمیسیون ماده ۵ به تایید رسید و تصویب آن منوط به تایید کمیته فنی میراث فرهنگی شد. شهردار نیشابور اظهار کرد: بیش از دو سال است که میراث فرهنگی این موضوع را معطل نگه داشته و هم اکنون نیز بدون نظر مدیریت شهری یک طرفه برای ثبت باغ قوامی به عنوان اثر ملی اقدام کرده است.
میراث فرهنگی اعتباری ندارد
وی گفت: امروز به شما میگویم با این وضعیت باغ قوامی هم تخریب خواهد شد، چون میراث فرهنگی نه اعتباری برای این موضوع دارد و نه توان دارد که بخواهد آن باغ بزرگ را حفظ کند. نجفی با بیان این که با این وضعیت شهرداری توان مالی ندارد که این باغ را تملک کند افزود: نظر ما این بود که با توجه به زیبایی عمارت قوامی آن جا را به عنوان خانه هنرمندان یا دانشکده هنر حفظ و از آن استفاده کنیم اما با این وضعیت به شما قول می دهم این باغ تبدیل به یک خرابه شود و به سرنوشت خانه وکیلی، عمارت امین التجار و منزل استاد مشکاتیان دچار شود. وی ادامه داد: با توجه به موقعیت جغرافیایی این مجموعه در نظر داشتیم فضای باغی این عمارت را به باغ امین اسلامی متصل کنیم که به عنوان یک پارک شهری در مرکز شهر می توانست تحولی ایجاد کند اما میراث استان با این اقدام نه تنها گره گشایی نکرد بلکه با این وضعیت قفل دیگری بر هسته مرکزی شهر نیشابور زده شد و جفا و ظلم دیگری در حق این شهر تاریخی کرد و نمی دانم در آینده چگونه پاسخ گو خواهند بود.
در توافق قبلی شهرداری مکلف به حفظ باغ و عمارت بود
نماینده حقوقی تعدادی از مالکان این مجموعه نیز در گفت و گو با خراسان رضوی خاطر نشان کرد: ما قبل از ثبت این باغ، توافقی با شهرداری کرده و به دنبال اجرای آن بودیم که میراث فرهنگی سنگ اندازی میکرد. سید حسین عابدی افزود: در توافق با شهرداری قرار بود باغ حفظ و به یک مجموعه فرهنگی تبدیل شود که هم اکنون چشم انداز خوبی برای آن نمی شود ترسیم کرد. وی در خصوص شروط مالکان در توافق با شهرداری گفت: در توافق با شهرداری ذکر و تاکید کرده بودیم که باغ و درختان باید حفظ و احیا شود و در اختیار عموم مردم قرار گیرد. عمارت نیز باید تبدیل به یک مرکز فرهنگی و هنری شود. اگر این اتفاق می افتاد یک مجموعه فرهنگی بسیار خوب و فاخر در مرکز شهر نیشابور ایجاد می شد و در قبال آن در حاشیه باغ ساخت و ساز با ارتفاع و ضوابط مشخص صورت می گرفت. عابدی با بیان این که میراث فرهنگی امکان سرمایه گذاری برای فعالیتی که برای مردم و شهر مفید باشد ندارد، اظهار کرد: مالکان با ثبت ملی شدن این باغ و عمارت مخالف هستند که یکی از دلایل آن هم این است که معتقدیم قدمت عمارت مربوط به زمانی نیست که ثبت شود.
قوانین میراث فرهنگی متناقض اجرا می شود
وی ادامه داد: چطور می شود قبل از این ماجراها به هتل امیران که فاصله بسیار نزدیک تری به عمارت امین اسلامی که ثبت میراث فرهنگی شده است مجوز داده می شود ولی با این که توافق با مالکان باغ قوامی جنبه فرهنگی نیز داشته و فاصله بیشتری با اثر ثبت شده قبلی دارد با این بهانه مخالفت میشود و هم اکنون نیز که خود اثر قوامی را ثبت کرده اند مشکلاتی برای شهر به بار خواهد آورد و نمی شود از عمارت هم استفاده کرد. عابدی ادامه داد: در خصوص ثبت اثر نه با مالک مذاکره ای صورت گرفته و نه مالک از این موضوع اطلاع داشته است فقط پس از ثبت به مالک خبر داده اند که این باغ ثبت ملی شده و در این خصوص هیچ صحبت و مذاکره ای از سوی میراث فرهنگی برای نحوه استفاده از این باغ با مالکان صورت نگرفته است. وی بیان کرد: این ملک هم اکنون بین ورثه است و یک مالک خاص ندارد که متولی باشد. برخی فوت کرده اند، برخی در خارج کشور هستند برای همین موضوع پیچیده شده و امکان نگهداری از باغ و عمارت نیز مقدور نبوده و این درشرایطی است که متاسفانه هم اکنون این مجموعه محل تردد معتادان شده است، تمام شیشه ها شکسته و درختان در حال خشک شدن است اما فقط به دنبال این هستند که اسم اثر را ثبت کنند. عابدی اظهار کرد: الان خانه داروغه در مشهد مربوط به دوران قاجار است و تبدیل به موزه شده و برای آن بلیت فروخته میشود. در ۵۰ قدمی آن و به فاصله یک کوچه کمتر هم اکنون هفت طبقه ساختمان در حال ساخت است. چند مجموعه تاریخی آن جا وجود دارد و چندین ساختمان نیز در حال احداث است. میراث فرهنگی استان کجا بوده است؟حالا برای این مجموعه که به مراتب شرایط متفاوتی با آن دارد قرار بوده ساختمانی با ارتفاع مشخص ساخته و باغ و عمارت برای استفاده مردم در نظر گرفته شود ایراد می گیرند. برای مشهد مشکلی ندارد در نیشابور مشکل دارد؟
به دلیل قوانین نامناسب هر جا که ثبت میراث فرهنگی می شود مالکان مخالفت می کنند
در همین باره رئیس شورای شهر نیشابور در گفت و گو با خراسان رضوی اظهار کرد: حدود سال ۹۵ توافق نامه ای بین شهرداری و خانواده قوامی تنظیم شد که شهرداری قسمتی از ملک را امتیاز تجاری بدهد و بقیه را شهرداری آزاد کند و به مجموعه پارک امین اسلامی اتصال دهد و همچنین عمارت را نگهداری و احیا کند. محمد حسن زرندی افزود: پس از این که این موضوع به کمیسیون ماده ۵ رفت کلیات در آن جا مورد تایید قرار گرفت ولی چون در حریم درجه یک خانه امین اسلامی که قبلا ثبت شده است قرار داشت نظر میراث فرهنگی برای تصویب نهایی شرط می شود که میراث به هیچ وجه پاسخی نداد تا این که یکباره متوجه شدیم آقایان رفته و ملک را به ثبت رسانده اند. وی با اشاره به این که مالک از این که از این موضوع مطلع نبوده ناراحت است و به این مورد اعتراض کرده است، اظهار کرد: میراث فرهنگی فقط می آید چتری روی بنا می گذارد که ثبت ملی شده است، می خواهی دیواری که در حال ریزش است درست کنی می گوید نکن، می گویی پول بده می گوید ندارم و در نهایت ملک را به سمتی می برد که تخریب شود.
قسمت زیادی از ملک را تخریب کرده اند و در حال ریزش است
رئیس شورای شهر نیشابور خاطر نشان کرد: هاشم قوامی که آن جا زندگی می کرد فوت کرده و دیگر کسی آن جا زندگی نمی کند، در بازدیدی که داشتیم متاسفانه معتادان و اراذل اوباش آن جا ریخته اند و قسمت زیادی از ملک را تخریب کرده اند و در حال ریزش است.
زرندی بیان کرد: هر جا را که ثبت کردند چون سیاست های مشوق مناسبی نداشتند مالکان با آن ها مقابله کردند و به نظر میرسد قوانین شان مشکل دارد. وی خاطر نشان کرد: میگویند ملک به نرخ کارشناسی خریداری شود، کدام سازمان میتواند ۱۸ هزار متر مربع را که قیمت آن حداقل متری ۱۰ میلیون تومان است خریداری و تملک کند؟ پس ما باید به سمت مشارکت برویم که توافق شهرداری هم در همین حوزه بود ولی در حالی که با این اقدام چشمانداز زیبایی در مرکز شهر نیشابور به وجود میآمد به سرانجام نرسید.
بیش از ۲۰ عمارت تاریخی در نیشابور وجود دارد
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیشابور نیز در این خصوص در گفت و گو با خراسان رضوی اظهار کرد: باغ های مختلفی در قسمت غربی نیشابور وجود داشته که با توجه به جهت بادهای گرم برای مطبوع کردن فضای شهر نیز از آن استفاده می شده است. بعضی از این ها عمارت هایی داشته اند که تاکنون باقی مانده است و هر کدام می تواند تبدیل به یک جاذبه گردشگری شود. اسماعیل اعتمادی با بیان این که بیش از ۲۰ خانه تاریخی در نیشابور هم اکنون وجود دارد که تاکنون شش خانه ثبت ملی شده است، افزود: به این ترتیب هم باغ ها و هم عمارت ها باید حفظ شوند و اگر شهرداری یا بخش خصوصی ورود کند می توان به عنوان یک جاذبه گردشگری، فرهنگی و تاریخی از این مجموعه ها استفاده کرد.
2 سال است درختان این باغ آبیاری نشده اند
وی با بیان این که باغ و عمارت زیبای قوامی نیز یکی از این مجموعه های مهم نیشابور است، اظهار کرد: متاسفانه دو سال است درختان این باغ آبیاری نشده اند. ناودان ها را کنده اند، سقف سوراخ شده و آب به داخل عمارت افتاده و در حال تخریب است. می خواستیم ورود کنیم به دادستانی شکایت کردند که چرا می خواهند این جا را مرمت کنند و اگر قدری دیرتر جنبیده بودیم همین هم وجود نداشت.
با تغییر کاربری باغ های تاریخی مخالفیم
اعتمادی در خصوص توافق مالکان با شهرداری نیز گفت: ما با اقدام شهرداری مبنی بر تغییر کاربری به صورت کتبی مخالفت کردیم. برای باغ امین اسلامی هم همین اتفاق افتاد و بعد از این که در قسمت کناری باغ کاربری تجاری دادند و مقداری ساخت و ساز شد با ورود دادستانی جلوی آن را گرفتیم. از نظر ما تغییر کاربری باغ های تاریخی که ثبت آثار ملی می شود ممنوع است مگر این که در قالب طرح مصوبی باشد که طرحی برای باغ امین اسلامی هم برای ما نیامده بود. آن جا هم خیلی از درختان قطع شده و اکنون دیگر باغ نیست بلکه یک بوستان است. اگر این اتفاق برای باغ قوامی هم رخ می داد باز یک خسارت دیگر وارد می شد.
رضایت مالک شرط نیست بلکه اطلاع مالک شرط است
وی با اشاره به اطلاع نداشتن مالکان از فرایند ثبت این اثر گفت: در دستورالعمل های جدید رضایت مالک شرط نیست بلکه اطلاع مالک شرط است البته مالکان حق اعتراض دارند و مکانی برای بررسی این موارد وجود دارد. ما هدفمان حفظ این باغ بود و در صورت تخریب اش چه کسی باید پاسخ گو می بود؟ اعتمادی ادامه داد: شهرداری و شورای شهر اختیاراتی دارند که می توانند با مالکان وارد مذاکره شوند و زمین معوض بدهند. وی در پاسخ به این که این ملک گران است، گفت: این باغ باید حفظ شود و شهرداری و هیچ کس دیگر هم نمی تواند دستور تخریب آن را صادر کند. وظیفه مالک است که آن را حفظ کند و این قانون است. اعتمادی در خصوص نقش میراث فرهنگی نیز اظهار کرد: ما وظیفه نظارتی داریم و می توانیم کمک کنیم سرمایه گذار برای آن جا بیاید البته این را هم بگویم طرح قبلی را ۱۰۰ درصد رد نمی کنیم بلکه باید در قالب یک طرح مصوب باشد که جای پیگیری نیز هنوز وجود دارد تا در شورای فنی میراث استان مصوب شود. رئیس میراث فرهنگی نیشابور با بیان این که آن جا را به حال خود رها نخواهیم کرد و به دنبال جلسه با مسئولان و افراد تاثیر گذار برای آینده آن جا هستیم، افزود: یکی از ابزارهای تشویقی برای مجموعه های فرهنگی و تاریخی معافیت از مالیات است، انشعابات آن ها نیز به صورت کاربری فرهنگی محسوب می شود و کمک های فنی و کارشناسی ما نیز برای آن ها رایگان است و می توانیم اعتباراتی نیز برای مرمت آن جا در نظر بگیریم.
نمی دانم چرا تفکر شهر در تخریب خانه های تاریخی است
اعتمادی گفت: نمی دانم چرا این تفکر در شهر ما وجود دارد که حتما خانه تاریخی باید تخریب شود یا ساخت و ساز صورت بگیرد اتفاقی که برای عمارت های رئیس التجار و معمارباشی نیز رخ داد که آن ها را از دست دادیم. وی بیان کرد: در شهرهای یزد و کاشان و شیراز این موارد وجود ندارد و آن ها خانه های قدیمی خود را جاذبه گردشگری کرده اند و کلی درآمد کسب می کنند و قیمت خانه های تاریخی بیشتر از خانه های لوکس و مدرن است ولی این جا خانه های تاریخی را تخریب می کنند و برج می سازند. این جای تاسف است و باید ببینیم چرا این فرهنگ هنوز در شهر ما جایگاهی ندارد. خانه استاد مشکاتیان را فروختند تا تخریب اش کنند و روی آن برج بسازند، این نگرش باید تغییر کند. شهری که روزی به آن افتخار می کردیم که پر از باغ است هم اکنون چه تعداد باغ دارد؟ شایان ذکر است تماس های مکرر خبرنگار خراسان رضوی با اکبری معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی برای اطلاع از برنامه اداره کل میراث فرهنگی استان برای این باغ و عمارت تاریخی به نتیجه نرسید. اما آن چه از اظهارات و شواهد پیداست ناهماهنگی زیاد و بوروکراسی های شدید و زمان بر در مسیر حفظ و احیای خانه های تاریخی است. مسئولان باید به این نکته توجه داشته باشند که زمان برای نگهداری از این مجموعه ها بسیار مهم است و شاید زمانی به فکر این نمادهای هویتی و تاریخی بیفتند که دیگر دیر شده و مکانی برای احیا وجود ندارد. با این اوصاف باید منتظر ماند و دید آینده یکی از مهم ترین خانه های تاریخی و باغ های ایرانی نیشابور به کجا خواهد رسید و آیا آن هم به سرنوشت دیگر خانه های تاریخی نیشابور دچار می شود یا خیر.