گزارشی درباره میراث های تاریخی فراموش شده گناباد
تعداد بازدید : 14
غبار بی توجهی بر آسیاب های 300 ساله!
نویسنده : صفری
یکی از مناطق ییلاقی و خوش آب و هوای گناباد که همواره پذیرای مسافران خسته از یک هفته کار و تلاش است، منطقه سرسبز سرآسیاب است. در این منطقه که در 25 کیلومتری غرب گناباد واقع شده، آسیاب های آبی وجود دارد که آمیزهای از هنر و ابتکار دست بشر برای آرد کردن گندم و غلات به شمار می رود.
این آسیاب ها که در سدههای گذشته استفاده میشده، از نوع آسیاب های آبی است.
آسیاب آبی دستگاهی است که در گذشته از آن برای خُردکردن گندم و سایر غلات و درست کردن آرد با بهره بردن از تکنیک سرعت یا فشار آب استفاده می شده و نشان دهنده هوشمندی و سخت کوشی پیشینیان است .
پیشینه آسیاب ها به روایت مردم
یکی از فعالان میراث فرهنگی و گردشگری گناباد دراین باره گفت: آسیابهای آبی تنورهای ، سازههای حیاتی هستند که قدمت آن ها به صدها سال میرسد و بیشتر در نواحی کویری به صورت پی در پی و درکنار جوی آب قنات و چشمه های دایمی احداث می شدند ، زیرا نیروی محرکه سنگ آن ،همان فشار آب تنوره بوده که سنگ را به حرکت در می آورده است. مهدی صابریان افزود: خیلی دل مان میگیرد از این که میراث ملی گذشتگان ما، به چنین روزی گرفتار شده است، اجداد ما در گذشته به این آسیابها مراجعه و آرد خود را تامین میکردند. وی گفت: اجداد ما در این آسیاب ها مشغول بهکار بوده اند و بهترین آسیاب آبی در روستای سر آسیاب شهرستان گناباد بوده است. وی گفت : صدای آب و آسیاب آبی از دور به گوش میرسید و موجب میشد که از روستاهای اطراف برای تهیه آرد به این آسیاب مراجعه کنند. وی افزود: این آسیاب در مقایسه با سایر آسیابهای ایران از زیبایی فوقالعادهای برخوردار بوده چون در کنار بزرگ ترین رودخانه این روستا قرار داشته است. وی تصریح کرد: با توجه به جغرافیای طبیعی این روستا که از نقاط مستعد برای فعالیت این آسیاب ها به شمار می رفته ، اکنون تعداد انگشت شماری از آن ها به یادگار باقی مانده اند.
تقاضای مردم از مدیران
وی گفت:تقاضای مردم از مدیران، راه اندازی مجدد یک آسیاب در این روستای گردشگری است تا گردشگران از نزدیک با کار آن آشنا شوند. یکی دیگر از فعالان فرهنگی وگردشگری شهرستان گناباد در این باره گفت:با پیشرفت علم و صنعتی شدن فرایند آرد کردن گندم، آسیاب های آبی به تدریج کارایی خود را از دست دادند و هم اکنون بقایایی از آن ها به جا مانده است. مهدی ذوالفقاری افزود: آسیاب های سر آسیاب بر سر راه قنات ها هستند و هر جا که پستی و بلندی اجازه میداده از انرژی پاک و ارزان آب برای چرخش سنگ آسیاب استفاده شود ،ساخته و به کار گرفته شده اند. وی افزود:مهمترین قسمت این آسیاب ها، تنوره آن است که به صورت مخروطی ناقص و وارونه طراحی و احداث می شده است ،به گونه ای که آب ذخیره شده در آن از روزنه ای کوچک با فشار، پرههای سنگ آسیاب را به حرکت در می آورده است. وی گفت :سنگ های آسیاب از نوع مقاوم و به شکل مدور ، ثابت و متحرک بوده است و گندم و جو از روزنه ای به مرکز آن هدایت و بر اثر سایش و حرکت سنگ بالایی بر سر سنگ پایینی، گندم و سایر غلات به آرد تبدیل می شده است. دهیار روستای سر آسیاب گفت:بخشی از آسیاب های آبی نمایان و آشکار است و دیگر بخش های این آسیاب ها، محل هایی برای نگهداری جوال (کیسه) گندم و آرد و استراحت آسیابان بوده که از دیدها نهان است. مجتبی علیخانی افزود:با پیشرفت علم و صنعتی شدن فرایند آرد کردن گندم، آسیاب های آبی به تدریج کارایی خود را از دست دادند و هم اکنون تنها یادی از آن ها در خاطره ها به جا مانده است. وی گفت:آسیاب های آبی روستای سر آسیاب یکی از جذابیت های مهم گردشگری گناباد به شمار می روند که با بازسازی و فعالیت دوباره بخش هایی از آن ها ،ابتکارات پیشینیان دوباره در معرض دید مردم و گردشگران قرار می گیرد و می توان با برنامه ریزی صحیح از آن ها به عنوان قابلیتی برای رونق اقتصادی مناطق روستایی استفاده کرد. علیخانی افزود: متاسفانه از هفت آسیاب این روستا ،فقط تنوره های دو آسیاب توسط میراث فرهنگی وگردشگری بازسازی و یکی از آن ها کاملا تخریب شده است و آسیاب های دیگر نیز فقط سنگ های آن ها دیده می شود. وی خواستار راه اندازی یکی از آسیاب های آبی روستا به صورت نمادین و چرخه آسیاب آبی زنده شد وافزود: به طوری که آب در آن جریان یابد و گندم آرد شود ، روستای سرآسیاب ، روستای نمونه گردشگری معرفی شده و راه اندازی این آسیاب آبی قطعا در رونق گردشگری موثر خواهد بود. وی گفت:آسیاب های روستای سر آسیاب از دوره صفویه و قاجاریه به جا مانده است و قدمتی حدود ۳۰۰ ساله در این شهرستان دارد.
9 آسیاب ثبت ملی شده است
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد در همین زمینه گفت: از مجموع ۳۰ آسیاب آبی و تاریخی گناباد ۹ اثر در روستاهای کلات، سرآسیاب، سنو، تک زو، حاجی آباد، روچی، شوراب و شهرهای کاخک و بیدخت طی سال های گذشته در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و پرونده چهار اثر هم تکمیل و برای طی فرایند ثبتی ارسال شده است.
4 آسیاب بازسازی شده است
علیرضا شناسایی افزود: از این تعداد چهار آسیاب تاریخی در روستای سرآسیاب و شهر کاخک گناباد بازسازی شدهاند و یک آسیاب هم در کاخک بعد از مرمت راهاندازی شده و دوباره آماده کار است که در صورت فراهم بودن بستر لازم و شرایط مطلوب بارندگی و میزان آب در مسیر رودخانه مجاور ،می تواند فعالیت خود را آغاز کند و با جذب سرمایه گذار و توسعه محوطه گردشگری پیرامونی به عنوان یک قابلیت مهم گردشگری نقش آفرین باشد. وی گفت : آسیاب های آبی گناباد از سال های گذشته به دنبال پیشرفت های صنعتی و استفاده از دستگاه های مکانیزه برای آرد کردن گندم و غلات در کارخانه های آرد یا تولید آرد صنعتی، انحراف آب از مسیر رودخانه های مجاور آسیاب ها و تخریب بخش هایی از آن ها به مرور زمان از فعالیت باز مانده اند. رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد گفت: مردم گناباد با کمک آب قنات ها و چشمههای موجود، طی سده های گذشته، آسیابهای آبی متعددی را در مناطق مختلف این شهرستان ساختند که بعضی مانند آسیابهای دشت شوراب و چاه فالیز در بیابان و برخی مانند آسیبهای کاخک، کلات و سنو در مناطق کوهستانی واقع شدهاند. شناسایی افزود: این سازههای آبی که بیشتر در مناطق کوهستانی ساخته می شده ، با استفاده از شیب های تند و آب سرشار قنات ها، غلات اهالی را به نحو مطلوب به آرد تبدیل می کرده است. وی گفت : آسیاب های آبی بعد از مرمت و با جذب سرمایهگذار برای احیا یا توسعه امکانات گردشگری در رونق اقتصادی مناطق روستایی هم نقش مهمی دارند. رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد گفت: با عنایت به کوهستانی بودن و وضعیت مطلوب بارندگی در بخش کاخک گناباد طی سده های گذشته بیشتر آسیاب های آبی دراین بخش و روستاهای تابعه آن ایجاد شده است. شناسایی افزود: از این میان، آسیاب آبی کاخک یکی از آثار زیبای به جا مانده از دوران قاجاریه است که در منطقه نمونه گردشگری پارک آبشار این شهر قرار دارد و با توجه به سالم ماندن قسمت های اصلی بنا می توان از آن به عنوان یک اثر مهم برای جذب گردشگر استفاده کرد. وی گفت : مشارکت شهرداری های گناباد، کاخک و بیدخت و دهیاری ها و شوراهای اسلامی شهر و روستا برای استحکام بخشی آسیاب های آبی و تبدیل آن ها به ظرفیتی برای رونق اقتصادی و گردشگری مناطق شهری و روستایی لازم است و پیگیری هایی برای توجه بیشتر به این بخش ها در حال انجام است.
شایان ذکراست ؛آسیاب های آبی روستای سرآسیاب به شماره 8960-10/03/1382 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است . دو آسیاب نیز در سال 85 از محل اعتبارات سازمان میراث فرهنگی مرمت شده و بقیه آسیاب ها به دلیل آسیب دیدگی جدی نیازمند مرمت اضطراری هستند.