گزارشی درباره ضرورت توجه به عرصه تاریخی 4500 هکتاری نیشابور
تعداد بازدید : 23
وقتی آثارتاریخی نیشابور از کشورهای دیگر سر درمی آورد !
نویسنده : شجاعی مهر
نیشابور به عنوان یکی از شهرهای تاریخی ایران و جهان اسلام ، پیشینه ای چند هزارساله دارد؛ دوبار پایتختی ایران و وجود نظامیه های فراوان(مراکزعلمی ) در قرن های گذشته این شهر را در کانون توجهات تاریخی قرار داده و وجود بزرگ ترین عرصه تاریخی کشور و آثار تاریخی مختلف در این شهر یک ظرفیت بی بدیل فرهنگی و تاریخی ایجاد کرده است اما با تمام این ظرفیت های بی نظیر ،این شهر تاریخی محروم از امکانات حداقلی همچون موزه استاندارد است و بخشی از کاروان سرای شاه عباسی که به عنوان موزه باستان شناسی استفاده می شود، از نظر دما، رطوبت و شرایط نگهداری ایده آل نیست و چون فضای دیگری وجود نداشته و اعتباری هم برای احداث موزه نبوده ، آن جا تبدیل به موزه شده است. از سوی دیگر ،به دلیل وسعت عرصه تاریخی در نیشابور که 4 هزار و500 هکتار مساحت دارد، میراث فرهنگی منابع ونیروی انسانی کافی را برای حراست وصیانت از این گستره تاریخی ندارد ، چنان که فرماندار نیشابور می گوید : سارقان این آثار گامهای شان را با سرعت بیشتری از ما بر می دارند و نتیجه این سرقت ها نمایش گنجینه های نیشابور و کشور عزیزمان در موزه های کشورهای خارجی است. به گزارش خراسان رضوی ، تاراج گنجینه های تاریخی شهر و نمایش در موزه های مختلف دنیا، نبود برنامه ریزی بلند مدت و ساختارهای اداری مناسب، تخریب برخی آثار به دلیل کمبود امکانات، نداشتن حتی یک موزه استاندارد و نبودن منابع مطالعاتی و مستندسازی مناسب برای معرفی و آشنایی بیشتر مردم با تاریخ این شهر کهن، تنها بخشی از مشکلات پیش روی تاریخ نگاری این شهر بزرگ است. این معضلات در حالی وجود دارد که توجه همه جانبه به آن می تواند آثار فرهنگی و اقتصادی فراوانی را در پی داشته باشد.
چند هزار شیء تاریخی نیشابور درموزه های مختلف جهان
مرتضی امین الرعایایی، پژوهشگر و باستان شناس گفت: با توجه به این که نیشابور دو بار در تاریخ، پایتخت ایران بوده، آن هم ایرانی که وسعت اش از ایران فعلی خیلی بیشتر بوده، این شهر ظرفیت های بالقوه زیادی دارد. وی افزود: کاوش های باستان شناسی در نیشابور از سال ۱۳۱۵ با حضور یک هیئت باستان شناسی از موزه متروپولیتن نیویورک آمریکا به صورت وسیع و به مدت 10 سال در محدوده شهر کهن نیشابور شروع و کاوش هایی نیز در سال 1349 انجام شد. وی خاطر نشان کرد: در این کاوش ها ،فارغ از این که منظم، با برنامه و حرفه ای بوده یا خیر ،آثار فرهنگی زیادی کشف شده و این حجم از آثار باید در خود شهر نیشابور به نمایش در می آمده ولی هم اکنون از موزه های مختلف کشور و دنیا به هر دلیلی سر درآورده و نمایش داده می شود و برخی آثار هم که در کاوش های اخیر به دست آمده، مشخص نیست که در کجا نگهداری می شود. امین الرعایایی با بیان این که تخمین زده می شود چندین هزار شیء تاریخی ارزشمند از نیشابور در موزه های مختلف و معتبر خارجی نظیر متروپولیتن نیویورک ، موزه شیکاگو، موزه ویکتوریا و آلبرت لندن و موزه لوور فرانسه وجود دارد تصریح کرد: باید تلاش شود آثاری که در گذشته به صورت غیرقانونی از نیشابور خارج شده، به این شهر برگردد. وی ادامه داد: موزه های مطرح خارجی درخصوص سفالینه ها و بقایای معماری کشف شده از نیشابور از سال 1315 تا 1325 در حال مطالعه هستند و مقاله و کتاب منتشر می کنند، اما اکنون با توجه به تعداد کاوش هایی که انجام شده، حتی یک کتاب هم در این زمینه منتشر نشده و باید به این نکته توجه کرد که باستان شناسی فقط جنبه گردشگری ندارد و بحث های عمیق مطالعاتی و میان رشته ای در آن نهفته است. وی با بیان این که متاسفانه در حوزه حفظ و نگهداری این میراث نیز خوب عمل نکرده ایم و همه شهر مسئول هستند افزود:درگذشته به دلیل سقف ضعیف سایت شادیاخ، رطوبت بخشی از آن را تخریب کرده است. روی تپه های باستانی شادیاخ و کهن دژ آن قدر موتورسواری شده که تپه ها کوچک و تخریب شده است. در خصوص حفاظت و مرمت مسجد جامع نیز خوب عمل نشدهو خانه های تاریخی نیشابور یکی پس از دیگری تخریب می شوند. دکتر حسن با صفا ،دکترای باستان شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه نیشابور نیز در گفت و گو با خراسان رضوی گفت: نیشابور جزو شاخص ترین شهرهای جهان اسلام بوده و به این معناست که از نظر اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جزو مناطق مهم فرهنگی و تمدنی زمان خود بوده است تا جایی که فرهنگ و هنر قسمت عمده ای از مناطق همجوار مانند خراسان بزرگ تا گرگان را به اسم نیشابور می شناختند. دکتر حسن با صفا گفت: اکنون مهم ترین مشکل در حوزه میراث فرهنگی، بحث ساختار و تشکیلات اداری است چون ساختارهای اداری پایگاه های میراث فرهنگی قدرت اجرایی ندارند. وی با بیان این که در عرصه های گسترده و با ارزش کشور ،باید افراد مهم و با قدرت اجرایی مانند استاندار حضور داشته باشند تا تصمیمات قابلیت اجرا داشته باشد افزود: عرصه تاریخی نیشابور بسیار وسیع است و بیش از ۲۰ روستا در آن قرار دارد. این روستاها برای توسعه باید طرح داشته باشند. مرکز گردشگری نیشابور و آرامگاه های خیام و عطار آن جاست و این ها به ساختارهای قوی و طرح جامع بلند مدت نیاز دارند.
برنامه بلند مدت برای منطقه تاریخی نیشابور وجود ندارد
وی ادامه داد: مجموعه های خیام و عطار که در مجموعه تاریخی نیشابور قرار دارند، از زمانی که ایجاد شده اند هیچ گونه تغییر و توسعه ای پیدا نکرده اند و این موضوع نشان می دهد ما برای منطقه تاریخی نیشابور هیچ طرح و برنامه ای نداریم. دکتر باصفا اظهار کرد: مطالعات باستان شناسی این منطقه باید با برنامه، پیوسته و در همه زمان ها جاری باشد و توسط تیم های متخصص و افراد سرشناس انجام شود ،در حالی که هم اکنون مطالعات متوقف شده است. سرپرست چندین دوره کاوش در مناطق تاریخی نیشابور تصریح کرد: در کنار کاوش ها و هنگامی که مطالعات باستان شناسی انجام می شود، باید این ظرفیت ایجاد شود تا در گام بعدی این آثار حفظ شود و در موزه ها و برنامه های مختلف برای عموم قابل ارائه باشد و طوری باشد که به صورت مستمر و مرحله به مرحله این ظرفیت مهم فرهنگی را به جامعه عرضه کنیم. دکتر باصفا گفت: به طور کلی مشکل کشور ما این است که همیشه دانشگاه یک طرف است و بخش های اداری و اجرایی سمت دیگر هستند و از ظرفیت های یکدیگر استفاده نمی کنند. منطقه تاریخی نیشابور باید یک مکان دانشگاهی باشد و استادان و دانشجویان از دانشگاه های مختلف داخلی و خارجی به آن جا رفت و آمد و مطالعه و پژوهش کنند. نماینده مردم نیشابور، فیروزه و زبرخان در مجلس شورای اسلامی گفت: این علامت سوال از گذشته برای ما بوده که چرا نیشابور با این ظرفیت غنی تاریخی و تمدنی و گنجینه هایی که زیر این شهر مدفون است و همچنین اشیای تاریخی که در طول سال های مختلف از این منطقه کشف شده و در اقصی نقاط کشور و جهان در معرض دید مردم گذاشته می شود ، حتی یک موزه استاندارد ندارد . احسان ارکانی افزود: بعد از این همه سال ، ظلم مضاعف است که نیشابور با این تاریخ و پیشینه ،حتی یک موزه معمولی استاندارد با متراژ پایین هم ندارد که اشیای عتیقه خود را در آن به نمایش بگذارد. وی ادامه داد: سال های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ توسط یونسکو سال جهانی عطار نیشابوری نام گذاری شده و می توانیم از ظرفیت این توجه جهانی به نیشابور استفاده و بحث های مختلف فرهنگی از جمله احداث موزه را دنبال کنیم. ارکانی اظهار کرد: با هزینه های ناچیز و با دستگاه های پیشرفته می توانیم به راحتی مکان دفینه ها و اشیای عتیقه را مشخص کنیم و با حفاری آن ها را از دل خاک بیرون بیاوریم و اجازه ندهیم این اشیای قیمتی به ثمن بخس توسط قاچاقچیان و حفاران غیر مجاز به تاراج رود. رئیس مجمع نمایندگان استان در خصوص امکانات و اختیارات حوزه میراث فرهنگی در نیشابور گفت: این مشکل به وزارت کشور بر می گردد، زمانی که فرمانداری های ویژه ابلاغ شد ،قرار شد ادارات این شهرستان ها هم ویژه و به صورت معاونت اداره کل دیده شود. در برخی مکان ها ،تابلوی ادارات تعویض شد اما از نظر ساختار و اختیارات هیچ تفاوتی با فرمانداری معمولی نداشت.
می خواهند خودشان بگویند درآمد بلیت فروشی مقبره خیام و عطار ،چگونه خرج شود
وی خاطر نشان کرد: در حالی که اداره میراث فرهنگی نیشابور به عنوان یک شهرستان ویژه معاونت اداره کل است اما در ساختار و نیرو و استقلال بودجه و اعتبارات هیچ تفاوتی با شهرستان های عادی ندارد. این موضوع با توجه به ظرفیت های منحصر به فرد نیشابور در حوزه میراث فرهنگی ،یک مشکل ساختاری به وجود آورده است. به طور کلی تمایل به تمرکز قدرت در مرکز وجود دارد و می خواهند خودشان بگویند درآمد بلیت فروشی مقبره خیام و عطار ، چگونه خرج شود. وی ادامه داد: با سایر همکاران در بخش هایی که فرمانداری ویژه دارند و همگی این انتقاد را به وزارت کشور داریم، در حال بررسی هستیم تا بتوانیم تفاوتی بین فرمانداری های ویژه و عادی قائل شویم. نماینده مردم نیشابور در مجلس شورای اسلامی با اشاره به مزایای ایجاد موزه استاندارد در نیشابور گفت: موزه نقطه توجه گردشگری است و گردشگران مختلف از سایر نقاط کشور و دنیا، وقتی از نیشابور و مکان های پر شمار تاریخی آن بازدید می کنند، به دنبال موزه ای هستند که تاریخ غنی نیشابور در آن جا نمایش داده شود. ارکانی افزود: از طرفی این حق قانونی و منطقی برای هر شهری است که بر اساس حق تاریخی چند هزار ساله خود عتیقه، دفینه وگنجینه های تاریخی که از دل آن بیرون می آید، در خود همان شهر نگهداری شود. رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیشابور نیز گفت: عرصه تاریخی نیشابور ۴ هزار و ۵۰۰ هکتار وسعت دارد و حریم آن نیز حدود ۱۴ هزار هکتار است که بزرگ ترین عرصه تاریخی کشور محسوب می شود. محمد اسماعیل اعتمادی با بیان این که اولین بار آمریکایی ها در این منطقه کاوش کردند و بعد از انقلاب نیز گروه های مختلف باستان شناسی به این جا آمده و کار کرده اند افزود: اما در بهترین حالت، تنها ۲ هزار و ۵۰۰ متر مربع یعنی فقط یک چهارم هکتار از عرصه بزرگ تاریخی نیشابور کاوش شده است که یکی از دلایل آن بودجه های محدود وزارتخانه به خصوص در بخش پژوهشی است.
موزه نیشابور استاندارد نیست
وی خاطر نشان کرد: هرچه بیشتر کاوش انجام دهیم ،تعداد اشیای تاریخی ما بیشتر می شود و باید ابتدا به دنبال محل مناسبی برای نگهداری آن ها باشیم. اعتمادی با بیان این که موزه هایی که داریم ،استاندارد نیستند اظهار کرد: در کاروان سرای شاه عباسی موزه باستان شناسی ایجاد کرده ایم ولی آن جا از نظر دما، رطوبت و شرایط نگهداری ایده آل نیست و چون فضای دیگری در اختیار ما نبود و اعتباری هم برای احداث موزه جدید نداشتیم، آن جا تبدیل به موزه شده است. وی با اشاره به فضای محدود موزه ای نیشابور اظهار کرد: ما امکان نمایش ۲۰۰ شیء تاریخی را در موزه فعلی داریم و این در حالی است که در مخزن نیشابور چند هزار شیء تاریخی وجود دارد. وی ادامه داد : قبل از انقلاب بیشتر کاوش ها در قسمت غرب ایران بود. طی سال های اخیر توجه به شرق ایران بیشتر شده و با کاوش های انجام شده در مناطق مختلف نیشابور مانند سه تپه، نوروز آباد، تپه برج، قاراچشمه و شهرک فیروزه تحولی در باستان شناسی ایجاد شده است. وی تصریح کرد: سال گذشته هیئت باستان شناسی از کشور چین، تمام هزینه های کاوش را تقبل کردند تا در کنار باستان شناس های ایرانی یک فصل کاوش در تپه برج نیشابور انجام دهند. طی این سال ها توجه باستان شناسان خارجی را جلب کرده ایم و پیش بینی می کنیم این استقبال ادامه داشته باشد. اعتمادی با اشاره به کاوش های آمریکایی ها در نیشابور گفت: آن ها 10 سال در دهه 30 در نیشابور کاوش کردند و مطابق قراردادی که با دولت وقت ایران داشتند، می توانستند قسمت زیادی از این اشیا را خارج کنند، به این ترتیب حتی کتیبه های گچ بری کشف شده را برش داده و برده اند و بقیه آثار نیز در موزه ملی نگهداری می شود. به طور کلی قبل از تشکیل اداره میراث فرهنگی اشیایی که کشف شده به علت نبود تشکیلات اداری و موزه از نیشابور خارج شده اما اشیای کشف شده در این سال ها در نیشابور است.وی ادامه داد: آمریکایی ها بعد از حفاری در نیشابور سه جلد کتاب در این باره نوشتند که برای ما منابع ارزشمندی به حساب می آمد و به تازگی توسط دکتر بکائیان ترجمه شده است. در کاوش های سایت شادیاخ که خود میراث فرهنگی انجام داده است، سه جلد کتاب نوشته شده و تنها مسائل مالی آن باقی مانده تا پس از تعیین بودجه چاپ شود.
اختصاص ۹ میلیارد تومان به عرصه تاریخی
رئیس اداره میراث فرهنگی نیشابور با بیان این که طی امسال کارهای خوبی صورت گرفت افزود: ۹ میلیارد تومان از اعتبارات سفر ریاست جمهوری برای به سازی سایت شادیاخ اختصاص یافته که یک سازه فضایی زیبا روی آن نصب می شود و دور سایت حصار کشی خواهد شد و در همان محل سایت شادیاخ نمایشگاه، فضاهای معرفی، غرفه های فروش صنایع دستی و اطلاع رسانی و سایر فضا ها احداث خواهد شد. همچنین در همین مدت بنای آرامگاه های عطار و خیام و برخی از مکان های تاریخی مانند سرای زهدی بازسازی شد. اعتمادی گفت: همچنین قراردادی با پژوهشکده میراث فرهنگی کشور منعقد کرده ایم تا مطالعات راهبردی منطقه تاریخی نیشابور را انجام دهند.
۱۲۰ اثر تاریخی در نیشابور ثبت ملی می شود
وی با بیان این که هم اکنون ۱۰۸ اثر ثبت شده ملی در نیشابور وجود دارد افزود: پیگیر ثبت آثار تاریخی دیگری نیز هستیم و به زودی بیش از ۱۲۰ اثر تاریخی دیگر در نیشابور ثبت آثار ملی خواهند شد. وی اظهار کرد: اقدامات اولیه ثبت جهانی عرصه تاریخی نیشابور نیز انجام شده و مراحل آن در حال تکمیل است و با توجه به این که تایید در وزارت و سازمان یونسکو زمان بر خواهد بود ،طی سال های آینده امیدواریم این اتفاق مهم نیز در نیشابور رخ دهد. معاون استاندار و فرماندار ویژه نیشابور نیز در گفت و گو با خراسان رضوی گفت:اشیای دوران گذشته ،شاید ارزش مادی زیادی نداشته باشد اما از لحاظ فرهنگی و تمدنی جایگاه آن جامعه را مشخص می کند چون تاریخ تمدن را به اثبات می رساند. علیرضا قامتی بیان کرد: وقتی آن چه که در منطقه نیشابور کهن مطرح است و آثاری از هزاره گذشته را که به دلایل مختلف، چه طبیعت و زلزله و چه جنگ ها، به جا مانده ، مرور می کنیم، قدمت و تاریخی به وسعت تاریخ ایران را در نیشابور شاهد هستیم. وی اظهار کرد: یکی از اقداماتی که هر کشور برای معرفی خود انجاممی دهد، توجه به گذشته و آثار ماندگار گذشته در حوزه میراث فرهنگی است. فرماندار نیشابور خاطر نشان کرد: برای حفظ و نگهداری آثار تاریخی و این که آیندگان بتوانند تاریخ و تمدن ایران را بشناسند و به دیگران معرفی کنند ،وزارتخانه ای تشکیل شده اما با منابع اعتباری و بودجه ای که دارند، نمی توانند هم این آثار را احیا کنند، هم بازسازی انجام دهند و هم گنجینه ها را کشف کنند که این موضوع یکی از اشکالات جدی حوزه میراث فرهنگی است. علیرضا قامتی با بیان این که بحث بعدی، آمایش سرزمینی با رویکرد میراث و آثار تاریخی است افزود: در نیشابور حدود ۱۴ هزار هکتار را میراث فرهنگی باید حفظ و صیانت کند و سوال این جاست که با کدام منابع حفاظتی و انسانی و نظارتی می تواند این کار را انجام دهد؟ وی ادامه داد: آمایش سرزمینی و نقشه های موجود برای برنامه های میان مدت چه مطالعاتی انجام داده که در قالب آن برنامه ها اولا حفاظت را داشته باشد، ثانیا بازسازی ، نگهداری ، اکتشاف و مطالعه را داشته باشد؟ وی اظهار کرد: مسئله بعدی این است که سطح مدیریتی برای این که وضعیت موجود را مدیریت کند، آیا پاسخ گوی همه مطالبات در بخش های مختلف خواهد بود؟ البته پاسخ این سوال ها منفی است و آن چه که انتظار می رود از این مجموعه پاسخ داده نمی شود.
سرعت سارقان در استفاده از فناوری ها از ما پیشی گرفته است
فرماندار نیشابور تصریح کرد: از طرفی، توسعه های شهری متناسب با سرعت فناوری روز شکل گرفته و این سوال را به وجود می آورد که آیا دستگاه های پیشرفته برای اکتشافات و حفظ و صیانت در وزارت متبوع موجود است یا افرادی که بر این باورند این آثار معنوی نیستند و به دنبال منافع مادی هستند، بازهم از ما جلوترند تا این آثار را کشف کنند؟ احساس می شود سارقان این آثار گامهای شان را با سرعت بیشتری از ما بر می دارند که نتیجه این سرقت ها نمایش گنجینه های نیشابور و کشور عزیزمان در موزه های کشورهای خارجی است. وی ادامه داد: وقتی چنین غنای تاریخی را در نیشابور داریم ،برای نگهداری اینگنجینه ها در خود نیشابور باید فکری می شد و ایجاد موزه ها در سطح ملی و بین المللی میتوانست بسیار تاثیر گذار باشد. قامتی افزود: وقتی با چنین غنایی مواجه هستیم، رده های سازمانی برای این که بتوانند مدیریت کنند و پاسخ گو باشند ، باید در شهرستان حضور داشته باشند نه این که هر کاری که می خواهیم در نزدیکی این آثار و پهنه تاریخی انجام دهیم، باید با رده های استانی و ملی هماهنگ کنیم.این کار زمان بر است و سرمایه گذارانما در این بوروکراسی اداری خسته می شوند و کار را رها می کنند. فرماندار نیشابور با اشاره به شکل گیری ستاد عالی نیشابور ۱۴۰۰ در شهرستان گفت: یکی از موضوعات مهمی که باید در دستور کار مدیران عالی و اعضای شورای تامین و نمایندگان مجلس در آن جا باشد، این موضوع است و باید با جمع آوری اسناد، مطالبه گری جدی در موضوعات مربوط به حوزه میراث فرهنگی داشته باشند.