به گزارش خراسان رضوی، کاهش بارندگیها و خشکسالیهای چند دهه اخیر از یکسو و بد مصرفی منابع آب استان از سوی دیگر ،منجر به گسترش بیابانها، بحرانی شدن 34 دشت از 37 دشت و کسری بیش از یک میلیاردی مخازن آبی استان شده است که این وضعیت آینده آبی استان را بهصورت جدی تهدید میکند. تمام مؤلفههای ساختار طبیعی به علاوه رشد جمعیت و توسعه صنایع « تأمین آب از فراحوزه» را برای دشتهای تشنه استان به ضرورتی اجتنابناپذیر تبدیل کرده است، اگرچه برخی کارشناسان حوزه آب و فعالان محیط زیست معتقدند ابتدا باید فرهنگ و زمینههای درست مصرف کردن از منابع آبی فعلی را اجرایی کرد اما همگان بر اجرای طرحهای انتقال آب از خارج از حوزه جغرافیایی خراسان رضوی توافق دارند، از سال 93طرح انتقال آب خلیجفارس به استانهای مرکزی مانند یزد و کرمان کلید خورد و پیرو آن مدیران حوزه آب استان ضرورت انتقال آب فراحوزه به خراسان رضوی را بهصورت جدی مطرح کردند و سرانجام سال 94 وزارت نیرو با طرح انتقال آب از دریای عمان به مشهد موافقت کرد. بعد از دریافت مجوزهای لازم از دولت و مجلس، مطالعات این طرح از سال 96 شروع شد و مهمترین دغدغه این طرح، مسائل زیستمحیطی بود. در سال 97 دولت طرح انتقال آب دریای عمان را بهصورت وسیعتر و در قالب طرح پایداری آب کریدور شرق کشور یعنی استانهای سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و رضوی ، با اختصاص سهمیههای هرکدام از استانها و انجام مطالعات زیستمحیطی و پدافند غیرعامل در دستور کار خود قرار داد. مطالعات اجرایی این طرح با سرمایهگذاری حدود 4 میلیارد دلاری بخش خصوصی در قالب هلدینگ تابش، باهدف شیرین سازی سالانه 400 میلیون مترمکعب آب دریای عمان در سواحل مکران و انتقال آن به استانهای شرقی در سال 98 آغاز شد.
طرح عمان کلنگ نخورده، خلیج فارس مطرح شد
بنا بود در هفته دولت امسال ، با تملک زمینهای موردنیاز برای احداث تأسیسات تصفیهخانهها و آبشیرینکنها در سواحل چابهار عملیات اجرایی آغاز و در افق سال 1404 انتقال سالانه 110 میلیون مترمکعب آب به استان خراسان رضوی و عمدتاً صنایع این استان عملیاتی شود. در همین اثنا ،بهمنماه امسال رئیسجمهور در مراسم بهرهبرداری از طرحهای صنعتی استان زنجان، از انتقال آب خلیجفارس به استانهای خراسان رضوی و خراسان جنوبی خبر داد و رزم حسینی وزیر صمت، که تا پیشازاین در قامت استاندار خراسان رضوی بر ضرورت اجرای طرح انتقال آب دریای عمان به مشهد تأکید داشت، در سفر به مشهد در جمع فعالان صنعتی، انتقال آب خلیجفارس به خراسان رضوی را هدیه رئیسجمهور به این استان اعلام و جزئیات اجرای این پروژه را مطرح کرد. طرح موضوع انتقال آب خلیجفارس به مشهد، آن هم در شرایطی که همگان منتظر آغاز عملیات اجرایی طرح انتقال آب دریای عمان بودند، سؤالات زیادی را در اذهان افکار عمومی و کارشناسان استان ایجاد کرده است که اگر بناست طرح انتقال آب خلیجفارس اجرایی شود، تکلیف طرح انتقال آب دریای عمان چه میشود؟ اگر طرح انتقال آب خلیجفارس به مشهد مسیر مناسبتری بوده است، چرا بعد از پنج سال مطرح میشود؟
چرا طرح دریای عمان؟
مجری طرح مطالعات شیرین سازی و انتقال آب از دریای عمان به استانهای مرزی شرق کشور در گفت وگو با خراسان رضوی میگوید: کلانشهری مانند مشهد در افق سال 1420 حداقل 400 میلیون مترمکعب آب شرب نیاز خواهد داشت که دشت و آبخوان مشهد توان تأمین این نیاز را نخواهد داشت، به همین دلیل طرحهای مختلفی برای تأمین آب مشهد مطرح شد، وزارت نیرو در سال 94 طرح انتقال آب دریای عمان به مشهد را قبول کرد زیرا بهترین منبع آب پایدار بود و به مجری طرح که شرکت آب منطقهای خراسان رضوی بود ،تکلیف کرد که مسئولیت آب شرق کشور یعنی استانهای خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان را بر عهده بگیرد بنابراین مطالعات طرح توسط مشاور داخلی و خارجی انجام شد.
علی عبدالهی درباره این که «چرا در سال 94 وقتی طرح انتقال آب خلیجفارس به فلات مرکزی ایران در حال اجرا بود ،مطالعه انتقال آب خلیجفارس به مشهد پیشنهاد نشد و بهجای آن طرح انتقال آب دریای عمان مطرح شد» میگوید: یکی از اولویتهایی که ما به شرکت مشاور مطالعه طرح ابلاغ کردیم ،این بود که محل و جایی را برای اجرای طرح انتقال شناسایی و معرفی کنند که ازنظر زیستمحیطی کاملاً سازگار باشد و سازمان محیطزیست مخالف نباشد. بنابراین حدود دو سال ما با سازمان محیطزیست جلسات متعددی برگزار کردیم و هشت نقطه مطرح شد که سرانجام محیطزیست منطقه رمین چابهار را تایید کرد و علتش این بود که ما میخواستیم حداقل 3 یا 4 میلیارد مترمکعب آب از دریا برداشت کنیم و بحث شیرین سازی و پساب آن بهگونهای است که هر نقطه از دریا پاسخ گو نخواهد بود.
مزیت های طرح عمان به خلیج فارس
وی میافزاید: باید توجه داشته باشیدکه شوری آب خلیجفارس از دریای عمان بیشتر است، ازلحاظ موقعیت و بازچرخش پساب دریای عمان به اقیانوس هند وصل است و پساب به اقیانوس تخلیه میشود اما در خلیجفارس علاوه بر این که کشورهای حاشیه، پیش از ایران شیرین سازی آب خلیجفارس را آغاز کرده اند، در نهایت گلوگاه خلیجفارس و محل تردد بودن کشتیها، آلودگیهای نفتی را بیشتر خواهد کرد. بنابراین محلی که بتوانیم بهصورت پایدار برای استانهای شرقی کشور آب صنعتی و شرب تأمین کنیم ، منطقه چابهار دریای عمان خواهد بود. علاوه بر این ،طرح انتقال آب دریای عمان اهداف دیگری مانند تأمین امنیت و توسعه پایدار کریدور شرق کشور را دربرداشت.
عبدالهی درباره این که چرا پروژه انتقال آب خلیجفارس به مشهد اکنون مطرحشده است میگوید: ما در فلات مرکزی و مشهد صنایعی داریم که به تشنگان پولدار مشهور هستند و علاوه بر نیاز شدید به آب ،منابع مالی خوبی نیز در اختیاردارند. وزارت صمت نگاهش این است که طرح انتقال آب خلیجفارس به صنایع گل گهر سیرجان مسیری را ایجاد کرده و برقرسانیها انجامشده است بنابراین اگر الان بخواهد پروژه انتقال آب از خلیجفارس به خراسان را شروع کند، 20 درصد پیشرفت فیزیکی جلوتر خواهد بود. همچنین ازنظر سود و منفعت نگاه این بود که آن مسیر( خلیجفارس به خراسان) زودتر به سرانجام میرسد ولی هدفش تأمین امنیت و آب شرق کشور و سیستان و بلوچستان نیست و تخصیص صنعتی را در نظر گرفته است. البته نگاه ما خوب و بد بودن کدام پروژه نیست.
مجری طرح مطالعات شیرین سازی و انتقال آب از دریای عمان به استانهای مرزی شرق کشور تأکید کرد: تا این لحظه ما هیچ مکاتبهای مبنی بر اینکه پروژه انتقال آب دریای عمان متوقف شود ،نداریم و طرح به قوت خود در حال اجراست. البته به نظر ما هر دو پروژه قابلیت اجرایی دارد. اما محیطزیست کشور و پدافند غیرعامل کشور باید اعلام نظر کنند که پروژه انتقال آب خلیجفارس به خراسان قابلاجراست یا خیر.
تصمیم با وزارت نیروست
عبدالهی درباره این که « چرا وزیر صمت بهجای وزیر نیرو درباره طرح انتقال آب خلیجفارس تصمیمگیری کرده است و این تصمیم چه تأثیری بر پروژه دریای عمان خواهد گذاشت؟» میگوید: بههرحال تصمیم نهایی را وزارت نیرو خواهد گرفت. اما اکنون شرکت تابش مالک تخصیص آب در نظر گرفتهشده است. درصورتیکه وزارت نیرو بخواهد سهمیه آب تخصیصی را از طرح عمان به طرح خلیجفارس انتقال دهد،احتمالاً مسائل حقوقی مطرح خواهد شد.
کارمان را به صورت جدی انجام می دهیم، وزارت نیرو پشتیبان است
مدیرعامل شرکت تکاپوی آب و برق شرق(تابش) بهعنوان مجری طرح انتقال آب دریای عمان به استانهای شرقی نیزدرگفت وگو با خراسان رضوی دراینباره میگوید: شرکت تابش، یک سرمایهگذار بخش خصوصی است که مجری و بهرهبردار طرح انتقال آب دریای عمان به سه استان شرق کشور است و تا این لحظه از سوی هیچیک از سازمانهای حاکمیتی موضوعی مبنی بر این که طرح دریای عمان از «حیز انتفاع» ساقطشده ، به ما ابلاغ یا اعلامنشده است و ما کارمان را بهصورت جدی انجام میدهیم و حتی وزارت نیرو بهشدت مجری را برای اجرای طرح تحتفشار قرار داده و حمایتهایی نیز میشود.
مقدم میافزاید: اما توجه داشته باشید زمانی که یک سرمایهگذار به پروژهای ورود و قراردادهایی را منعقد میکند ، مطالعات زیادی را انجام میدهد. گزارشهایی که تا به امروز ارائهشده ، مبنی بر این است که طرح کریدور شرقی کشور وظیفهاش تأمین آب پایدار و امنیت برای استانهای حوزه شرق کشور است و تنها گزینه مطلوب و مقبول است.
مدیرعامل شرکت تابش درباره واگذاری سهم تخصیصی آب طرح دریای عمان به طرح خلیجفارس میگوید: بههرحال، هر پروژه ابعاد مختلفی دارد و اقتصاد آب تنها یک بعد آن است. طبیعی است که اگر بناست سهمیه تخصیصی یا اشتیاق خریدار کاهش یابد، اشتیاق سرمایهگذار هم تحت تأثیر قرار خواهد گرفت و ممکن است پروژه دیگر جذابیتی نداشته باشد. هرچند ما به تصمیم حاکمیت احترام میگذاریم، اما شک نکنید اگر بنا باشد سهمیه تخصیصی جابه جا شود، حقوق مکتسبه مطرح می شود و دایره حقوقی پیگیری خواهد کرد ولی تا این لحظه وزارت نیرو از ما حمایت کرده است و بعید میدانیم یکشبه اتفاقی رخ دهد.
فعلا سیاستی برای مشارکت در طرح خلیج فارس نداریم
وی در پاسخ به این سؤال که « درصورتیکه اولویت انتقال آب به مشهد از طریق خلیجفارس قرار داده شود آیا شرکت تابش در اجرای آن همکاری خواهد کرد یا خیر؟» میگوید: فعلاً چنین سیاستی نداریم.
مقدم درباره آغاز عملیات اجرایی طرح انتقال آب دریای عمان نیز می گوید: اقدامات مثبتی در بحث تملک زمین موردنیاز انجامشده و تمام برنامهریزیها بر این است که پیش از پایان سال، عملیات اجرایی را در این طرح آغاز کنیم.
ایرادهای غیر قابل انکار زیست محیطی به طرح خلیج فارس
طباطبایی، فعال محیطزیست و عضو جمعیت ناجیان آب نیز در گفت وگو با خراسان رضوی دراینباره میگوید: با این موضوع که برای آینده کشور و توسعه استان ، نیاز داریم منابع آبی پایدار فراهم کنیم کسی مخالفتی ندارد اما این که این پروژهها به اکوسیستم و زیست محیط اکولوژیک صدمه نزند، مهم است. در خصوص انتقال آب خلیجفارس به استان خراسان رضوی دو مسئله مهم وجود دارد.
وی میگوید: اول این که گفته میشود مسیر انتقال آب خلیج فارس کوتاهتر از مسیر پروژه دریای عمان است، قابلپذیرش نیست زیرا هنوز هیچ مطالعهای دراینباره انجامنشده و تنها یک پیشنهاد است و باید ابتدا مطالعات مسیر انتقال انجام و بر اساس مطالعه برآورد شود که انتقال آب از خلیجفارس به خراسان رضوی بهصرفهتر از طرح انتقال آب دریای عمان است یا خیر؟
این کارشناس محیطزیست میافزاید: مسئله دیگر که بسیار مهم است، بحث محیطزیست است؛ خلیجفارس یک دریای نیمه بسته است که میزان شوری آب آن بیشتر از دریای عمان است، علاوه بر این، میزان آلایندگی و ورود پسابهای صنعتی و شهری به این محیط از یکسو و آلودگیهایی که از طریق عبور نفتکشها و کشتیها به این دریا وارد میشود از سوی دیگر ،میزان آلایندگی خلیجفارس را بالابرده است. این اشکال زیستمحیطی در وهله اول باعث میشود هزینههای شیرین کردن آب دریای خلیجفارس بسیار بالا برود. یعنی هرچه میزان شوری و آلایندگی آب دریا بیشتر باشد، میزان انرژی موردنیاز برای شیرین سازی آن بهمراتب فزاینده میشود.
طباطبایی ادامه میدهد: علاوه بر این، بحث پسابها و رهاسازی آن در بستر دریای نیمه بستهای که در حالت عادی میزان فزاینده آلایندگی و شوری را دارد، خود یک اشکال جدی است. زیرا در شرایط عادی تنها 40 درصد آب وارد شده به آبشیرینکنها ، استحصال می شود و بقیه بهعنوان پساب باید به دریا بازگردانده شود، حال با توجه به وضعیت زیستمحیطی و آلایندگی و وجود پسابهای صنعتی و شهری و آلایندگی نفتی و بالاتر بودن میزان شوری آب خلیجفارس، قطعاً رهاسازی پساب آن در حجم بالا در این دریا به ضرر اکوسیستم و اکولوژیک خلیجفارس خواهد بود.
وی میافزاید: تمام این اشکالات بدون مطالعات زیستمحیطی آشکار هستند و اگر بخواهیم این طرح را اجرایی کنیم، چند سال زمان میبرد که هم مطالعات زیستمحیطی و هم خط انتقال آن و بهصرفه بودن اجرای پروژه انجام شود.
تغییر موضع آب منطقهای
اما مدیرعامل آب منطقهای استان که تا پیشازاین در مصاحبه با روزنامه خراسان در 18 بهمن و دیگر رسانهها از طرح انتقال آب خلیجفارس به مشهد دفاع کرده بود، به نظر میرسد از موضع خود عقبنشینی کرده است. محمد علایی در گفت و گو با خراسان رضوی، درباره آخرین تصمیمات برای اجرای طرح انتقال آب خلیجفارس به استان میگوید: طرح کلی شیرین سازی و انتقال آب به شرق کشور، طرح انتقال آب دریای عمان از چابهار است. این طرح مجوزها و تخصیصهای لازم را دریافت کرده و توسط بخش خصوصی انجام خواهد شد . حالا یک طرح هم بهعنوان انتقال آب خلیجفارس مطرحشده است؛ این طرح هنوز مطالعه نشده و وزارت نیرو مجوزی برای تخصیصهای آن صادر نکرده است. اگر بنا باشد این طرح اجرا شود، باید مطالعات آن انجام شود و به وزارت نیرو برود و مجوز تخصیص داده شود و مطالعات زیستمحیطی و پدافند غیرعامل آن انجام شود. اما به دلیل این که سرمایهگذار بخش خصوصی قصد دارد این طرح را اجرا کند، اگر مجوزهای لازم را دریافت کند مشکلی نخواهد بود. این در حالی است که علایی در مصاحبه قبلی خود با خراسان، کوتاه تر بودن خط لوله انتقال آب از خلیج فارس را حدود 60 کیلومتر اعلام و آن را یکی از مزیت ها نسبت به طرح دریای عمان مطرح کرده بود.
مدیرعامل آب منطقه ای همچنین روز گذشته در نشست خبری خود با اشاره به بحث شیرین سازی و انتقال آب به شرق کشور که استانهای سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی و جنوبی را شامل میشود، گفت: در این خصوص باید دو اقدام صورت میگرفت؛ نخست صدور مجوز و سپس برونسپاری کار به بخش غیردولتی که هر دو انجامشده است.
وی بیان کرد: تا امروز مطالعات شیرین سازی و انتقال آب از دریای عمان به شرق کشور انجامشده است و شرکت آب منطقهای خراسان رضوی شخصیت حقوقی لازم را برابر قانون اقتصاد و تجارت به ثبت رسانده اما متأسفانه شرکت تابش باوجود مجوزهای لازم عملیات اجرایی را ۹ ماه است که آغاز نکرده است.
موضوع طرح انتقال آب خلیجفارس چیست؟
وی بابیان این که بنده از طرح خلیجفارس دفاع نکردم افزود: آن چه مسلم است اجرای طرح انتقال آب است و طرح انتقال آب دریای عمان مجوزهای لازم را گرفته است ولی در طرح انتقال آب خلیجفارس به استان این کارها انجامنشده است. بخش خصوصی اگر اصرار بر اجرای طرح انتقال آب خلیجفارس دارد، طبیعتاً باید برای دریافت مجوزهای موردنیاز اقدام کند و مطالعاتی را انجام دهد. یک روز استاندار سابق دراینباره سؤال کردند و بنده به مشاور گفتم بررسی کند. مطالعه اولیه نشان میدهد دو خط(خلیجفارس و دریای عمان) به لحاظ طولی شبیه هم است و خلیجفارس حدود 40 کیلومتر نزدیکتر است که این عدد ناچیز است.
علایی درباره جزئیات طرح انتقال آب خلیجفارس به استانهای خراسان رضوی و خراسان شمالی گفت: این طرح هنوز مطالعاتش انجامنشده است اما به دلیل این که بخش خصوصی یعنی صنعت و معدن میخواهد این طرح را اجرا کند، این بحثها مطرح میشود. اما وقتی طرح هنوز مطالعه نشده است، بنده نمیتوانم بگویم طرح خوب است یا بد.
نمیشود 2 طرح داشت
وی در پاسخ به این سؤال که« اگر بنا باشد طرح دریای خلیجفارس اجرایی شود، آیا تخصیصهای طرح دریای عمان به این طرح انتقال پیدا میکند؟» گفت: تحقیقاً اینطوری است زیرا دو طرح که اجرا نخواهد شد. ما بهعنوان آب منطقهای به اجرای 10 طرح هم رضایت داریم اما اقتصاد طرح و نیاز ایجاب میکند که یک طرح اجرا شود و طرح خلیجفارس باید مجوزهای لازم را دریافت کند.
هنوز هیچ درخواست مجوزی به وزارت نیرو داده نشده
مدیرعامل آب منطقهای استان افزود: ما مطالعات و مجوزهای لازم را برای اجرای طرح انتقال آب دریای عمان به سه استان شرقی ارائه دادیم و حالا اگر بخش خصوصی مدعی است که میخواهد آب را از خلیجفارس به استان بیاورد، باید در وهله اول به وزارت نیرو درخواست بدهد، وزارت مجوز و تخصیص را هم بدهد و تکلیف طرح دریای عمان را هم مشخص کند، آنوقت مطالعات انجام شود.
علایی درباره این که« آیا خلیجفارس ظرفیت و توان تأمین نیاز آبی استانهای شرقی با توجه به مسائل زیستمحیطی را دارد یا خیر؟ » گفت: طرح انتقال آب دریای خلیجفارس یک درخواست جدید است و مطالعاتش انجامنشده است، مثلاین که بنده فردا بگویم «انتقال آب از اقیانوس آرام چطور است؟» باید بررسی شود. طرح 1600 کیلومتری باید مطالعه شود. ما در طرح دریای عمان میخواهیم از اقیانوس هند آب بیاوریم، وقتی میخواهیم 3 مترمکعب آب از دریا بگیریم ،تنها یک مترمکعب آن مناسب و 2 مترمکعب دیگر آن به شدت شور است، باید بتوانیم این پساب را به اقیانوس منتقل کنیم تا مشکلات زیستمحیطی به وجود نیاید، تمام اینها را نمیتوان با یک جمله حل کرد و باید مطالعات انجام شود.
تنگناهای زیستمحیطی خلیجفارس
وی ادامه داد: در شیرین سازی نکته مهمی وجود دارد؛ این که ظرفیت محیط توان پذیرش آب فوقالعاده شور را دارد یا خیر؟ مثلاً برای دو استان خراسان رضوی و خراسان جنوبی در مرحله اول باید حداقل 250 میلیون مترمکعب آبشیرینکنیم و انتقال دهیم، یعنی باید 750 میلیون مترمکعب آب از دریا برداریم و 250 میلیون مترمکعب آن را شیرین سازی کنیم و 500 میلیون مترمکعب را به دریا بازگردانیم. میزان هدایت الکتریکی آب دریا حدود 60 هزار است که باید این میزان را برای 250 میلیون مترمکعب موردنیاز به حدود هزار EC برسانیم و بقیه 500 میلیون مترمکعب به 120 هزارتا 150 هزار EC خواهد رسید یعنی دو برابر حالت طبیعی آب دریا، که نمیتوان آن را به دریای بسته منتقل کرد زیرا در درازمدت آن جا را نابود خواهد کرد.
مدیرعامل آب منطقهای افزود: تمام این مطالعات باید انجام شود و به تایید محیطزیست کشور برسد، در طرح دریای عمان بیش از دو سال طول کشید تا تأییدیه محیطزیست دریافت شد. علاوه بر این، توجه داشته باشید که خط انتقال آب خلیجفارس تا کرمان بر اساس ظرفیت موردنیاز آن استان اجراشده است و برای انتقال آب دریای خلیجفارس به استانهای خراسان باید یک خط لوله جدید از مبدأ خلیجفارس احداث شود و اینگونه نیست که ما ادامه خط لوله کرمان را به استان خراسان رضوی و مشهد بیاوریم.
فعلا نمی توانم طرح را رد یا تایید کنم
بااینحال ،با توجه به این که این طرح از سوی وزیر صنعت، معدن و تجارت مطرحشده است، درصدد بودیم نظرات موافق اجرای طرح انتقال آب خلیجفارس به استان را جویا شویم. «محمدرضا مسفروش» رئیس سازمان صمت استان در گفت وگو با خراسان رضوی از بیان نظر قطعی خود درباره این طرح امتناع و اظهار کرد: هنوز اطلاعات جامعی درباره طرح انتقال آب خلیجفارس به خراسان رضوی ندارم و نمیتوانم این طرح را رد یا تایید کنم.
در پایان باید اذعان کرد؛ اگرچه تأمین آب و اجرای پروژههای انتقال آب فرا حوزه برای کشور و استان خراسان رضوی بدیهی است اما باید در نظر داشت که هر طرح و پروژهای که بهصورت مستقیم با محیطزیست و اکولوژی محیط ارتباط دارد، باید با حساسیت مطالعه شود و اهداف آن صرفاً کوتاهمدت نباشد. درواقع انتقال آب خلیجفارس به خراسان رضوی ، در کوتاهمدت ممکن است حداقل برای صنایع تشنه بهصرفه و مفید باشد اما در بلندمدت شاید همان عواقب و بحرانآفرینیهایی را داشته باشد که استقرار صنایع آب در دشتهای کم آب بعد از چند دهه به وجود آوردهاند و امروز وزارت صمت نه توان انتقال این صنایع در مجاورت سواحل را دارد و نه منبعی برای تأمین آب پایدار برای این صنایع. بنابراین بهتر است متولیان امر با تأمل بیشتر و مطالعات کارشناسی دقیقتر برای اجرای این طرح تصمیمگیری کنند.