
گزارش
تعداد بازدید : 14
فرتبافی ،هنری ریشهدار درتاریخ تربت جام
نویسنده : حقدادی

پارچهبافی از صنایعدستی است که با قدمت تاریخی و بسیار طولانی در شهرستان تربتجام، نقش مهمی را در خودکفایی مردم روستاهای این منطقه ایفا کرده است وبه رشتههای پارچهبافی در اصطلاح محلی«فرت بافی» یا «تن بافی» گفته میشود.فرت به عنوان بخشی از جهیزیه عروس درتربتجام استفاده میشود و واژه فرت به طور ساده یک پارچه با بافت صاف وبا نخ پنبه را گویند که درزبانهای مختلف به اشکال گوناگون تلفظ میشود.ازفرت برای تهیه منسوجات مختلف از قبیل حوله دست وصورت،خشککن حمام(قطیفه)،جانماز ،سجاده و پارچه برای لباسهای مردانه وزنانه با طرحهای مختلف،چادر شب(رختخواب پیچ)، دستار(سله-مندیل-عمامه)،دستمال جیبی،دستمال کمر(کمر پیچ)در بین اهالی بسک استفاده میشود.
کلیاتی درباره صنایع دستی ایران
به گزارش خراسان تعداد زیادی از مورخان و هنرشناسان در پی کشف حقایق در مورد اقوام ایرانی هستند. از طرفی تعدادی از استعمارگران در سالهای نه چندان دور میراث فرهنگی ایران را که حاصل ذوق وسلیقه ونبوغ پارسیان بود، به تاراج بردند؛ این موضوع نشان میدهد که چقدر مردمان پارس از لحاظ صنعت وهنر سرآمد مردم دنیا بودند.با این اوصاف تعدادی از صنایعدستی ایران برای نسل امروز ما ناشناخته مانده است و حتی دربرخی موارد نام آن صنعت را نیز نشنیدهاند از جمله این رشتهها میتوان به زغرهدوزی یا فرت یا شعر بافی اشاره کرد.
فرت چیست؟
فرت نام پارچه دستبافی است که از نخ پنبه تهیه میشود و از زمانهای دور تا به امروز استفاده وتولید شده است.این صنعت در قدیم از حرفههای اصلی مردان وزنان در کارگاههای روستاها به شمار میآمد ولی امروز به علت کساد شدن بازار فرتبافان، این کار نه به صورت حرفهای بلکه توسط خانمها در منازل انجام می شود واین پارچه بیشتر در زمستان به علت برودت هوا و سبکبودن کار کشاورزان تولید میشده است.
مناطق فرت بافی
از آنجا که ماده اولیه این صنعت پنبه است واستان یزد وخراسان به دلیل نوع آب وهوا دو مرکز مهم کشت دیم پنبه است، این صنعت در خراسان و روستاهای آن از قبیل بسک،کدکن، ازغند و...ودر استان یزد وتوابع آن نیز انجام میشد.
جایگاه فرت در آداب ورسوم سنتی
درمراسم عروسی فرت جایگاه ویژهای دارد به طوری که مرسوم است که هر نوعروسی سرویس کاملی از این دستبافته در جهیزیه داشته باشد که اصولا یا به دست خود عروس یا مادر عروسبافته شده است .
قدمت چند صدساله
یکی از زنان هنرمند تربتجام گفت: هنرمند از عمر خود میکاهد و به اثرش می بخشد تا جانی تازه برتن جامه کند.حلیمه کریمی فورک افزود: هنر بافتن در تربت جام با نام فرتبافی یا پارچهبافی با نقوش متفاوت و ساده متعلق به این دیار شناخته می شود.وی تصریح کرد: تاریخچه فرت بافی در منطقه تربتجام قدمت چند صد ساله دارد و از جمله مشاغل خانگی به حساب میآید که نقش پررنگی در ایجاد اشتغال زنان دارد .وی اضافه کرد: نقوش به کار رفته در بافت فرت انعکاسی از زندگی بیپیرایه هنرمندان است که با الهام گرفتن از طبیعت و فضای پیرامون خود بسیار ساده و به دور از پیچیدگی است.وی اضافه کرد: فرت تلفیقی از هنر گلیمبافی و صنایع نساجی است؛ گل و گیاه و پرنده در آن به چشم میخورد. گل نماد معنویت و لطافت پروانه نشانه پیوند زمین و آسمان و احترام به طبیعت و درک جهان پیرامون است.وی خاطرنشان کرد: نقوش رایج در بافتها قلمدان پنج پر،گل سماور،سرشاخه پاپیون و بال نی است. بافندگان شیوه بافت را به صورت سینه به سینه به دیگران انتقال میدهند .وی بیان کرد:خطه جام سرزمینی خشک و کویری است که با زمزمه بادهای سیاه و بیرحم خو گرفته اما مردم خستگیناپذیرش پنجه در پنجه طبیعت انداخته و به گاه کار وبه هنگام هنرمندی تصاویری خیرهکننده آفریدهاند.وی اظهار کرد:بافت سنتی در مسیر رشد و تکوین خود آرام پا به پای زندگی چوپانی و کشاورزی مردمانی که همواره حاصل دسترنج خویش را مصرف کردهاند قد کشیده و جایی برای خود در عرصههای اقتصادی، هنری و ادبی باز کرده و جزئی جداییناپذیر از زندگی مردمان این خطه شده است.وی گفت :هنر بافندگی چکیده و ثمره تلاش انسانهایی با ذوق و هنری است که با دستان پرتوان خود روح و جان خود را در کارشان جاودانه میکنند و صنعتی بهجامانده از نیاکان ماست؛ هنری گرانبها که تجلی نقش و رنگ بر زندگی مردم دارد.
فرت بافی میراث زنان هنرمند روستای بزد تربت جام
روستای بزد یکی از مراکز مهم تولید محصولات فرت بافی است. قدمت فرتبافی در این روستا به حدود 150سال پیش بازمیگردد اما در دو دهه اخیر به دلیل زحمت و هزینه بالای مواد اولیه و درآمد کم، این هنر رو به فراموشی است. دستگاه فرتبافی، چرخ ریسندگی و ماکو را فقط در اندک خانههای زنان قدیمی روستا که به این حرفه عشق دارند و میراث مادران خود میدانند، میتوان یافت. از سال ۱۳۸۹ یکی از زنان با تاسیس کارگاه نقشینه بافت تربتجام در روستا بزد،مانع از بین رفتن این هنر در روستا شد و زنان هنرمند روستا را گردهم جمع کرد و فرتبافی را با اندکی تغییر در جنس سازه در کارگاه زنده نگه داشت. روستای بزد از توابع بخش مرکزی شهرستان تربت جام و در۱۴کیلومتری جنوب غربی این شهر واقع شده است.
صنعت فرت بافی با دستان زنان هنرمند تربتجام احیا شده است
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تربتجام با اشاره به صنعت فرتبافی درتربتجام وبه ویژه در روستای بزد که یکی از اهداف گردشگری و بومگردی است، گفت:فرتبافی از دیرباز توسط زنان هنرمند تربتجام و به ویژه در روستای بزد انجام می شده و اکنون حداقل ۵۰۰ کارگاه فرتبافی دراین روستا در حال فعالیت است.غلام رسول رحیمی افزود: همچنین زنان روستاهای رونج ، رحمت آباد ، قلعه شیر و شهرهای احمد آباد و نیلشهر دررشته فرتبافی فعالیت دارند و در داخل شهر نیز تعداد زیادی کارگاه مستقل فرتبافی وجود دارد که هم اکنون فعال است.وی با اشاره به دیگر صنایعدستی زنان هنرمند تربت جام ادامه داد: صنعت قالیبافی، طرح چشمه گلی از قدیمالایام در این روستا رونق چشمگیری داشته و بافت قالیچه و پشتی اصیل بومی این روستا از شهرت خاصی در جهان برخوردار است و اکنون نیز این هنر همچنان پابرجا و فعال است.وی تصریح کرد: از جمله روستاهایی که گلیم و گلیم فرش در آن بافته میشود میتوان به موسی آباد ، المجوق، تیمنک علیا و ... و شهر نیلشهراشاره کرد که بافتههای گلیم و گلیم فرش روستای موسی آباد، المجوق و تیمنک را میتوان صادر کرد.وی خاطر نشان کرد: از دیگر رشتههای صنایعدستی فعال در شهرستان میتوان به آهنگری ، مسگری، حصیربافی، سوزندوزی و گلدوزی ، قلمزنی، زیورآلات، سنگتراشی ، نقاشی روی سفال ، ساخت دوتار ، دهل و سرنا و ... اشاره کرد.وی ابرازکرد : دراین شهرستان چندین کارگاه ساخت دوتار ، سرنا و دهل وجود دارد که با توجه به اینکه تربت جام از مناطق مهد موسیقی مقامی است، این هنر به شکل سنتی انجام میشود.وی خاطرنشان کرد:هماکنون کارگاههای فرتبافی، ساخت دوتار، ساخت دهل ، تراش سنگهای قیمتی ، نقاشی روی سفال ، سوزندوزی و گلدوزی و... به صورت دایمی در محل بنای تاریخی رباط جام فعال است.