یادداشت
تعداد بازدید : 35
آیا خشکسالیها را پشت سر گذاشتهایم؟
نویسنده : محمد علایی مدیر عامل شرکت آب منطقهای خراسان رضوی
خداوند بزرگ و مهربان را شکرگزاریم که امسال همچون پارسال بارانهای بیشتری بر ما نازل فرمود. سالآبی گذشته با 305 میلیمتر بارش در پنجاهسال گذشته پر بارانترین سال بود. امسال تا امروز 271.6 میلیمتر بارش داشتهایم. این مقدار از سالآبی گذشته 8 درصد کمتر و از میانگین 50 ساله 51 درصد بیشتر است. در 19 سد بزرگ استان امسال 1215 میلیون مترمکعب و سال گذشته 990 میلیون مترمکعب آب ذخیره شده، سال گذشته62 درصد و امسال 78 درصد سدها پر از آب شده است.خشکسالی های شدید و طولانی و کمسابقه سالهای گذشته و سپس دو سال پرباران و سیلاب، بازهم کمسابقه، این پرسش پر امید را مطرح میکند که آیا خشکسالیها را پشت سرگذاشته و به دورههای ترسالی پا گذاشتهایم؟ ایران در کمربند خشک شمالی کره زمین قرار گرفته و استان خراسان رضوی از سرزمینهای خشک و کمآب کشور است. میانگین بارش 50ساله استان حدود 221 میلیمتر، کمتر از یک سوم بارندگی کرهزمین و کمی کمتر از میانگین بارش کشور است. بیش از 85 درصد بارش استان تبخیر و تعرق میشود. رودخانه دایمی و پرآبی در آن جاری نیست و همه آب استان از آسمان میبارد. مدیریت آب استان با چالشها و تهدیدهای زیادی روبهروست. مهمترین آنها عبارتاند از:
1-استان در تاریخ پرفراز و نشیبش ترسالیهای کوتاهمدت و خشکسالیهای بلندمدت، شدید و گسترده و قحطیهای مرگباری را تجربه کرده است. بدترین قحطی که گزارش شده، در سالهای 1287 تا 1289، همزمان با جنگجهانیاول، رخ داده است. در آن سالها انسانخواری نیز گزارش شده است. در آن بلا نیمی از جمعیت 11 میلیون نفری ایران کشته شدند. گذشته چراغ آینده است. پس باید از امروز برای خشکسالیهای شدید و گسترده برنامهریزی کنیم تا غافلگیر نشویم. 2-میانگین بارش 50 ساله استان 221، 30 ساله 217، 15ساله 6/205 و 10 ساله 205 میلیمتر است. این روند کاهشی است. امسال و پارسال استثنا بوده است.3-مطالعات آیندهپژوهی همه مراکز علمی- پژوهشی دنیا و سازمان ملل نشان میدهد که بهدلیل گرم شدن زمین و تغییرات آب و هوایی دو کمربند خشک کرهزمین بیشتر از همه جای آن گرمتر و خشک و کمبارانتر خواهد شد. دادهها و اطلاعات ما نیز، با کمال تاسف، این واقعیت تلخ را تایید میکند. از دیگر نشانههای این تغییرات برهمخوردن نظام آب و هوایی است. در استان سالآبی 97- 96 با 129 میلیمتر بارش سالی خشک و سال بعد پربارانترین سالها بوده است. از دیگر نشانههای این تغییرات میتوان به کمشدن برف و افزایش بارشهای رگباری و سیلآسا، بارش کمسابقه امسال تا 26 اردیبهشت و نبود بارش از آن تاریخ تاکنون اشاره کرد.
4- هوای استان گرمتر شده است. با گرمشدن هوا حجم تبخیر و تعرق و نیاز همه موجودات زنده به آب بیشتر میشود و حجم آب رودخانهها و سدها به شدت کاهش مییابد. خشکسالیها و گرمای چندسال گذشته این نکات را تایید میکند.
5- توسعه استان در چند دهه گذشته ناپایدار و ناهمخوان با محیطزیست و توان آبی آن بوده است. 88 درصد آبی که مصرف میشود، از آبخوانهای زیرزمینی برداشت میشود. در 34 دشت از 37 دشت استان حجم آب برداشتی بیشتر از حجم تغذیه آنهاست. در این دشتها سطح آب زیرزمینی هرسال کاهش مییابد. آبدهی چشمهها، قناتها و چاهها کم میشود و این منابع خشک میشوند؛ آب شور می شود؛ زمین نشست میکند و شکاف میخورد؛ در محدوده فرونشست پایداری راهها و راهآهن، فرودگاهها، خطوط انتقال انرژی و آب و ساختمانها تهدید و زمینهای بارور کشاورزی به کانون تولید گرد و خاک و ریزگرد تبدیل میشود.
6- بدمصرفی و اسراف آب، حرام خدا و خلاف عقل و اخلاق است.با وجود این و در این شرایط، ما در همه بخشهای مصرف از بدمصرفکنندهترین و مسرفترین مردم جهانیم.
در استان، خدا را شکر، در برابر تهدیدهای جدی یادشده فرصتهای بینظیر هم داریم که مهمترین آنها عبارتاند از:
1- انسجام و همدلی بیمانندی بین همه دستگاههای اجرایی، نظارتی، دادگستری، نظامی و انتظامی و امنیتی و نمایندگان محترم مردم در مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهرها و روستاها وجود دارد.
2- در سال 1398 سند همیاران آب، کمآبی استان بر مبنای مدیریت مشارکتی و خردجمعی با حضور همه شخصیتهای حقیقی و حقوقی موثر در مدیریت آب تهیه شد و بهتصویب کارگروه ملی سازگاری با کمآبی رسید. در تهیه و اجرای این سند با همه و به ویژه کشاورزان، صنعتگران و دانشگاهیان و فرهیختگان به زبان و درک و فهم مشترکی از آب و تهدیدها و فرصتهای آن رسیدهایم. همچنین حضور موثر کشاورزان عزیزمان در مدیریت آب استان در سال گذشته پر از خیر و برکت بوده و دستاوردهای بیش از حد انتظاری در کاهش مصرف آب، جلوگیری از حفر چاههای غیرمجاز و پرکردن آنها، نصب کنتور بر چاهها و تحویل حجمی آب به مصرفکنندگان و بازار آب داشتهایم.
با آنچه گفته شد بارانهای سال گذشته و امسال را باید فرصت بینظیری بدانیم که خداوند به ما عطا فرموده است تا تهدیدهای جدی پیشرو و خشکسالیهای آینده را امروز با کمک هم بهدرستی و خوبی تدبیر کنیم تا فردا غافلگیر نشویم. در این سرزمین خشک و کمآب، رمز و راز ماندگاری نیاکانمان و شرط بقای ما و فرزندانمان سازگاری با کمآبی و مصرف درست و بهینه آب است. در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست.