روایتی از سیل مهیب دوم اردیبهشت 1355 قوچان که یکی از بزرگ ترین حوادث طبیعی این شهر در تاریخ بود:
تعداد بازدید : 112
شهری زیر آب
نویسنده : غلامرضا آذری خاکستر
وقوع سیل های اخیر در کشور، مباحث زیادی را درباره سوابق چنین حوادثی در پی داشته است. به روایت تقویم، دوم اردیبهشت 1355، سیل مهیبی در منطقه قوچان رخ می دهد که خسارات و تلفات زیادی به بار می آورد. در این گزارش، این حادثه تلخ تاریخی را مرور خواهیم کرد:
سیل ویرانگر
وجود رشته کوه ها، رودهای فصلی و دایمی، دره های باز و عمیق موجب شد تا برخی از مناطق خراسان در معرض سیل قرار بگیرند. یکی از حوادث تاریخ معاصر در شهر قوچان سیل دوم اردیبهشت 1355 است. این سیل بعد از زلزله تاریخی 1311و 1312ه ق. یکی از بزرگ ترین و مهم ترین حوادث طبیعی شهر قوچان محسوب می شود، زیرا موجب تلفات جانی و تخریب تعداد زیادی از منازل و معابر شد. گزارش اسناد و مطبوعات آن ایام حاکی از آن است که پس از یک هفته باران های متوالی، روز چهارشنبه اول اردیبهشت 1355 تگرگ شدیدی در قوچان شروع می شود و در دوم اردیبهشت سیل عظیمی به قوچان می رسد. ماجرای سیل قوچان در اسناد و مطبوعات آن دوران نیز انعکاس داشته است. بنابر نوشته ای در روز 21 فروردین ماه 1355، باران های سیل آسا بدون وقفه در قوچان و نواحی اطراف می بارد. صبح روز دوم اردیبهشت رود کوچک سولاخه طغیان می کند و خسارات زیادی به خانه های جنوب شهر وارد می آورد ولی به قسمت های دیگر شهر آسیبی نمی رساند. ساعت 3 بعدازظهر ناگهان صدای بوق ماشین ها و فریاد مردم از شمال شرق قوچان، ورود سیل به داخل شهر را به اطلاع همگان می رساند. آب آرام آرام به داخل شهر جاری می شود و کسانی که زود اطلاع پیدا می کنند، فرصت فرار می یابند.[1] مولف «اترکنامه؛ تاریخ جامع قوچان» در صفحاتی از کتاب به سیل قوچان پرداخته و علت آن را چنین نوشته است: سیل از آب رودهای قاچکانلو و روستاهای یادگار، پاکتل، یدک و طویل و پیوستن آب های مسیل دره عمارت و دیزادیز و یوسف خان، یک جا به طرف شهر سرازیر شد. از جنوب شرقی قوچان نیز آب های باران دامنه گبرآباد و قلعه دلو وارد کال قره جوی قوچان شد. در ساعت 10 صبح روز پنج شنبه دوم اردیبهشت 1355 خانه ها و تاسیسات دولتی جنوب شهر را سیل فرا گرفت، به طوری که مدارس آن قسمت شهر تعطیل شد و مردم به حال آماده باش درآمدند. ساعت 5 بعدازظهر سیل های به هم پیوسته وارد شهر شد. ابتدا منبع آب و بعد، اکثر منازل و خانه های قسمت شمال شرقی قوچان را تا منتهی الیه جنوب شهر در هم کوبید. تنها قسمت غرب و جنوب غربی شهر خرابی قابل توجهی نداشت و منازل اطراف خیابان یادبود واقع در منطقه نظامی از حادثه سیل در امان ماند. سیل تا ارتفاع یک متر سطح خیابان ها و منازل را فراگرفته بود و همراه خود ستون های چوبی و بشکه های قیر و نفت و عدل های پنبه و حتی ماشین های سواری کوچک و اجساد حیوانات را می غلتاند و مردم برای نجات خود روی دیوارها و بالای درخت ها مستقر شده بودند. شهر نیز وضع عادی نداشت و مردم وحشت زده بودند.[2]
کمک به سیل زدگان
یک روز پس از وقوع سیل مردم از مشهد و دیگر نقاط خراسان به کمک سیل زدگان قوچان شتافتند. این موضوع در خاطرات مقام معظم رهبری نیز منعکس شده است. به طوری که مولف کتاب «شرح اسم»(زندگی آیت ا... العظمی سیدعلی حسینی خامنه ای) با ارائه آماری از میزان تخریب نوشته است: آقای خامنه ای پس از شنیدن خبر سیل، خود را به قوچان رساند و در عملیات نجات و امداد به آسیب دیدگان شرکت کرد. فعالیت های او بر مسئولان منطقه گران آمد و از او خواستند هرچه زودتر شهر را ترک کند. به خانه شیخ ذبیح ا... قوچانی از علمای بزرگ خراسان رفت. وی در اتاقی نشسته و جمعی از علمای دینی و تعدادی از مردم گرداگرد وی حلقه زده بودند. «با اندوه و تاثر به ایشان گفتم که به من دستور داده اند این شهر را ترک کنم و مراتب نگرانی و نارضایتی خود را از این تصمیم ظالمانه به سمع ایشان رساندم.» تقریبا همه آنانی که در آن اتاق حاضر بودند از شنیدن این خبر درهم شدند. اما یک روحانی، یکی از آن دو آخوندی که پس از آزادی از زندان سال 1349ش. در حرم امام رضا(ع) به او پشت کرده بودند، وقتی همدلی حاضران را دید، صدا در داد که این ها برای امداد و نجات نیامده اند؛ این ها خرابکارند. آقای خامنه ای با این یاد تلخ به مشهد بازگشت. [3] ساواک قوچان نیز سال بعد ضمن گزارشی نوشته است: خامنه ای از سوی خمینی و به وسیله حاج محمد علی صفاران... به بعضی از سیل زدگان... وام داده است. [4] روز دوم حادثه، از طرف جمعیت شیر و خورشید(هلال احمر فعلی) در محله های آسیب دیده چادر نصب شد. حدود 570 دستگاه چادر نیز در کوی ارتش نصب شد و بعدا در زمین پارک شهر، اردوگاه سیل زدگان ایجاد کردند و سیل زدگان را به چادرهای اردوگاه منتقل کردند. از روز چهارم با فعالیت مسئولان امر، آب و برق شهر دایر و یک هفته بعد بازار و دکاکین شهر به تدریج باز و داد و ستد مردم مجدد آغاز شد.
خسارات سیل
آمارهای مختلفی از تلفات این سیل نوشته شده است. از 20 نفر تا 39 نفر تلفات در گزارش ها ذکر شده و می گویند که نیمی از شهر قوچان در این حادثه ویران می شود.[5] در آن زمان میزان خسارات وارد به خانه های مردم حدود 15 میلیون تومان و به تاسیسات عمومی 20 میلیون تومان برآورد شد و بسیاری از بناها به طور کلی ویران شدند.
منابع
[1] اثر مهاجرت های روستایی در پراکندگی زبان ها در شهر قوچان. محمد کاظم کاظم زاده. 1356، پایان نامه کارشناسی، دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی. ص22
[2] اترکنامه تاریخ جامع قوچان. رمضانعلی شاکری. تهران: امیرکبیر. 1381، ص202
[3] شرح اسم: زندگینامه آیتا... سید علی حسینی خامنهای (۱۳۵۷ش - ۱۳۱۸ش). هدایتا... بهبودی. تهران: موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، ۱۳۹۱. ص239
[4] مشهد از مقاومت تا پیروزی: بررسی مبارزات علما و مردم مشهد از ۱۳۴۱-۱۳۵۷.جمعی از نویسندگان. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، موسسه فرهنگی هنری و انتشارات، ۱۳۹۳، ص274
[5] روزنامه خراسان