نوید زنده روحیان-ساعت چند میارن؟ هرروز یک ساعتی، معلوم نیست. چقدر هست حالا؟ به همه می رسه؟ نمی دونم، دیروز که من دیرتر اومدم بهم نرسید. امروز از ساعت 6 وایستادم این جا معلوم هم نیست میاد یا نه، هرروز یک جا و یک فروشگاه توزیع می‌کنند. این ها الان از کدوم کشوره؟ میگن برزیل. از اون گوسفند‌های زنده‌ای که آوردن به این جا نرسید؟ نه فکر نکنم. پس چی می‌گن آن قدر زیاد وارد کردیم. حداقل کوپنی می‌کردن یا مث یارانه کارتی که مطمئن باشیم لااقل سهمیه مون محفوظه، نه این که این جوری تو صف بایستیم آخرم معلوم نباشه می رسه بهمون یانه؟

این ها صحبت‌هایی است که در یکی از صف های توزیع گوشت می شنوم. ساعت حدود هشت صبح است و هنوز کامیون توزیع نیامده، دو صف مجزا برای آقایان و بانوان تشکیل داده اند. چند دقیقه بعد کامیون می رسد و توزیع آغاز می‌شود، سرعت حرکت صف بد نیست و بعد از حدود نیم ساعت به جلو می‌رسم، گوشتم را می‌گیرم و از صف خارج می‌شوم. هنوز جمعیت زیادی در صف منتظرند و افراد تازه ای نیز به انتهای صف اضافه می شوند. هرچند که نمی دانند از سهمیه امروز گوشت با نرخ مصوب، چیزی به آن ها خواهد رسید یا نه ... .

استان خراسان رضوی با دارا بودن حدود پنج میلیون راس دام زنده همیشه یکی از قطب‌های مهم و تاثیرگذار و جزو سه استان اول کشور در زمینه تامین گوشت قرمز گوسفندی بوده و منطقا نباید در جایی که تولید کالایی با حجم بالا انجام می‌شود شاهد تغییرات آن چنانی در قیمت بود اما با عواملی مانند خروج دام از استان به دیگر شهرهای کشور و حتی گمانه‌ قاچاق به کشورهای همسایه جو روانی بازار در استان تحت تاثیر قرار گرفته است تا جایی که طبق گفته‌ رئیس اتحادیه‌ دامداران سبک استان،قیمت این کالای اساسی در فروردین ماه 97 در انواع شقه با گردن 44هزار و800تومان، سردست با گردن 45هزار و 800 و ران 43هزار تومان بوده که امروز قیمت شقه با گردن 92هزار تومان ، سردست با گردن 110هزارتومان و ران 112هزار تومان در هر کیلوگرم است. دام زنده نیز به همین ترتیب در فروردین ماه حدود قیمتی معادل 30 تا 34 هزار تومان داشته که حالا این قیمت در هرکیلو به 45 هزار تومان رسیده است.

حالا نکته ای که پرواضح است این که، سیاست‌های تنظیم بازار، واردات دام و گوشت، توزیع گوشت تنظیم بازار و ... هنوز به کلی، قطعی و واقعی بر قیمت گوشت قرمز تاثیر آن چنانی نداشته است؛ آمار بانک مرکزی نیز در شاخص‌های بهای خدمات و کالاهای مصرفی در مناطق شهری ایران (تورم، جدول 1) ، درصد تغییر کالاهای اساسی خوراکی(جدول2) و بهای کالا وخدمات مصرفی در استان(جدول3) موید همین موضوع است.از طرفی شاخص بهای تولیدکننده در ایران را که طبق آمار بانک مرکزی (جدول3) بررسی کردیم نشان می‌دهد: پرورش گوسفند و بز در آبان ماه سال 97 نسبت به مدت مشابه سال قبل 9/58 و نسبت به مهرماه 8/7 درصد افزایش یافته است. نکته بسیار مهم و هشدار دهنده در این جدول عدد شاخص آبان ماه97 در پرورش گوسفند و بز است که با عدد 0/205 و مقایسه این رقم با سایر اقلام خوراکی نشان می‌دهد امکان افزایش قیمت در این کالای اساسی همچنان وجود دارد و این بسیار نگران‌کننده است. قیمت‌ها نیز در نهاده‌های دام سبک به این ترتیب بوده که در فروردین ماه 97 جو 1180تومان، سبوس 700 تومان و ذرت 950 تومان بوده که این رقم در آبان ماه در جو به 1380 تومان، سبوس  1500تومان و ذرت 1400تومان رسیده است و همین گواهی بر افزایش هزینه‌های تولید است.با این مقدمه وارد بحث با نمایندگان سه حلقه‌ مرتبط با زنجیره‌ گوشت استان شدیم تا ببینیم افزایش قیمت گوشت از کجا آب می‌خورد؟

 

محمدرضا تازیکی، کارگزار طرح تکاپو(طرح اشتغال پایدار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی) در استان با تاکید بر وجود مشکلات ریشه‌ای از گذشته تا امروز در صنعت دام‌پروری می‌گوید: استان خراسان رضوی با تولید سالانه چهار میلیون و 500 هزار تا پنج میلیون دام سبک جزو رتبه‌های اول تولید دام در کشور است و طبق همین آمار در تامین گوشت و دام مشکلی ندارد.

وی ادامه داد: تسهیلات بانکی برای توسعه دام پروری، مدیریت ضعیف در واگذاری این وام ها و توزیع ناعادلانه آن عامل مهمی در افزایش قیمت دام زنده در استان بوده است. این پرداخت ها که به صورت غیراصولی و بی هیچ پایه و اساسی به دامدار داده می‌شد نتیجه‌ای جز افزایش تقاضا برای دام زنده و خرید و فروش و چرخیدن دست به دست دام بین دامداران نداشت که در انتها همین معاملات منجر به افزایش قیمت شد. این وام‌ها باید به صورتی در اختیار قرار می‌گرفت که در جهت توسعه‌ دامداری‌ها و افزایش بهره‌وری آنان اتفاق می‌افتاد، اما صرف خرید و فروش دام شد.وی که خود نیز دامدار است با اشاره به محدودیت‌های موجود در واردات نهاده‌های دامی به کشور افزود: این محدودیت‌ها بوده که موجب گرانی این اقلام شده  و گرانی نهاده‌های دامی نیز افزایش هزینه‌ تولید را به دنبال خواهد داشت. این درحالی است که توزیع نامناسب این نهاده‌ها که با ارز نیمایی وارد کشور می‌شود نیز با مشکلاتی همراه بوده و به طور صحیح به دامدار نمی‌رسد. تازیکی تصریح کرد: سیستم توزیع گوشت در استان دارای ضعف ساختاری بوده و در این بین بیشترین سود را دلال‌ها می‌برند. سیستم کشتارگاهی نیز به همین صورت اداره شده و دلال‌ها دام را با قیمت‌های پایین از دامدار خریداری می کنند ولی با قیمتی بالاتر به کشتارگاه می‌فروشند. دامداران نیز اگر بخواهند مستقیم این فروش را انجام دهند به هیچ وجه امکان پذیر نیست و دلال‌ها این اجازه را نمی‌دهند. همین روند در خروج دام کشتار شده از کشتارگاه تا بازار هم وجود دارد و آن جا نیز عده‌ای دلال برای واسطه‌گری خود هزینه‌هایی به گوشت تحمیل می‌کنند که همین موضوع باعث افزایش قیمت در کف بازار می‌شود.وی افزود: سهم قاچاق در کل کشور بین یک تا 2 درصد بوده و به هیچ وجه نمی‌تواند در حجم بالای تولید دام در کشور تاثیر داشته باشد. خشکسالی‌های اخیر نیز یکی دیگر از عوامل کاهش تولید دام بود که این مورد البته بیش از قاچاق و موارد دیگر روی دامداران فشار می آورد و آن‌ها را در مضیقه قرار می‌دهد.

معضل روش سنتی دامداری 

نماینده‌ طرح تکاپو در خراسان رضوی، با اشاره به مدیریت غیراصولی صنعت دام، مهم‌ترین عامل در مشکلات ایجاد شده دام و گوشت در کشور و استان را پایین بودن مهارت و دانش دامداران و اجرای روش‌های سنتی و بهره‌وری پایین دانست و توضیح داد: اگر مهارت آموزی، دانش‌افزایی و توسعه‌ دامداری‌های صنعتی در استان اجرایی شود می توان به یک رشد حداقل 50 درصدی در تولید دام رسید. این سهم بالای افزایش بدون هیچ اغراقی و با اصلاح نژاد و روش‌های بومی امکان‌پذیر بوده و به هیچ وجه دور از دسترس نیست. اما این درحالی است که ما در استان حدود 200 مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای آرایشگری داریم؛ اما مراکز آموزش دامداری و دام‌پروری در استان وجود ندارد. هزینه‌های ایجاد و اجرای مراکز آموزش تخصصی دامداری صنعتی البته  بالا بوده و نیاز به زیرساخت دارد که می‌توان گفت از عهده‌ دامدار بر نمی‌آید و باید دولت در این زمینه قدم‌هایی بردارد.

 

ناکارآمدی بیمه و تسهیلات دام

غلام‌حسن پورمحمدی، مدیرعامل شرکت تعاونی دامداران بخش رضویه هم به خراسان رضوی گفت: روش سنتی در دامداری امروز بلای جان دام پروری کشور و استان شده به طوری که حتی آمار و اطلاعات دقیقی از تعداد دام در استان نیز وجود ندارد و همه‌ آمارها تقریبی است. صنعتی شدن و آموزش به دامداران و تغییر روش از سنتی به صنعتی تنها راه پیشرفت در این زمینه است.

وی همچنین گفت: بیمه دام سبک و تسهیلات دام پروری کاملا ناکارآمد بوده و به هیچ وجه نمی‌تواند نیاز دامدار در این موارد را رفع کند. 

فراز و نشیب‌های زیاد در اخذ اعتبارات، سنگ‌اندازی در توزیع اعتبار صحیح و بدون واسطه و قوانین عجیب در تعلق بیمه دام مثل الزام به حرام شدن دام (تلف شدن دام)، مواردی است که بیمه و اعتبارات حوزه دام را به شدت ناکارآمد کرده است.

افزایش قیمت منطقی

رئیس هیئت مدیره اتحادیه دامداران سبک خراسان رضوی با اشاره به هزینه‌های دام پروری در استان اظهار کرد: افزایش قیمت دام و گوشت در کشور کورسوی امیدی در بین دامداران ایجاد کرده و وضعیتی را که در گذشته وجود داشت و هیچ توجیه اقتصادی در این بخش نبود به سمت اقتصادی شدن سوق داده است.

 در این شرایط به نظر ما افزایش قیمت منطقی باید به وجود می‌آمد اما قیمت امروز مورد تایید و علاقه‌ ما هم نیست.

سهم قاچاق در گرانی کمتر از 

2 درصد

وی با اشاره به گمانه‌زنی‌های قاچاق دام مطرح کرد: خروج دام از استان به چند صورت انجام می‌شده که این‌کار ممنوع شد، اما قطعا تاثیر خود را در بازار گذاشت. یک نوع از خروج به این صورت بود که دام و گوشت از استان به استان‌های دیگر کشور از جمله تهران صادر می‌شد و دامداران و فروشندگان در تربت جام حتی از کردستان نیز مشتری داشتند و البته نکته‌ مهم این است که میش را نیز می‌خریدند، این بزرگ ترین خطر برای آینده‌ دامداری کشور است، چراکه درصورت خروج از کشور نسل نژاد‌های اصیل ایرانی هدف قرار می گیرد و از بین می‌رود. همچنین دام زنده و گوشت در کشورهای افغانستان و ترکمنستان ارزان تر از داخل کشور است اما در پاکستان هنوز تفاوت قیمت و امکان خروج وجود دارد.

چوبدار یا دلال؟

پورمحمدی افزود: به هیچ وجه سیستم دلالی به این صورت در دام پروری و کشتارگاه وجود نداشته و فقط افرادی به عنوان چوبدار واسطه‌ بین دامدار و کشتارگاه بوده اند که این مسئله بسیار مهم و در فرایند کشتار و توزیع بسیار تسهیل کننده است و مبالغ بسیار پایینی روی هرکشتار سهم چوبدار است. 

راهکارهایی برای اصلاح دامداری

رئیس هیئت مدیره اتحادیه دامداران سبک خراسان رضوی در پایان با ارائه راهکارهایی در اصلاح وضعیت دام پروری در استان گفت: اعتماد به تشکل‌هایی مانند شرکت‌های تعاونی و اتحادیه‌ها، توزیع مناسب و قاعده‌ اعتبارات، تامین به موقع و با هزینه‌ مناسب علوفه و نهاده‌های دامی، آموزش و تشویق ورود به بخش صنعتی و همچنین فراهم آوردن شرایط اقتصادی شدن کار دام پروری برای دامداران ضروری است.

 

 

آن چنان که از اطلاعات این گزارش نیز پیداست، مشکلات موجود در حوزه دام و گوشت مانند سامان دهی ساختار توزیع، تامین هزینه‌ نهاده‌ها، پیگیری جریان اعطای تسهیلات، حذف دلالان و جلوگیری از فساد، آموزش و کمک به پیشبرد روند دام پروری صنعتی، معضلاتی غیر قابل حل نیست و می توان با مدیریت صحیح آن ها را برطرف کرد. از طرفی بدیهی است که تاثیرات جدی جو روانی حاکم بر بازار، سهم قابل توجهی در روند افزایشی قیمت‌ها داشته و باید بهتر از آن چه تا کنون رخ داده است، مدیریت شود. نکته مهم پایانی این که در کشور به طور عام و خراسان رضوی به طور خاص، قطعا ظرفیت ها و توانمندی های کافی برای مدیریت موضوعی مانند توزیع گوشت وجود دارد که تنها نیازمند برنامه ریزی و استفاده از همه ظرفیت ها هستیم. اتفاقی که مردم منتظر اجرایی شدن آن هستند.