به روایت تاریخ
تعداد بازدید : 54
مروری کوتاه بر زندگی شیخ حسن علی اصفهانی؛ معروف به نخودکی
نویسنده : غلامرضا آذری خاکستر
یکی از علما و عرفایی که در سده اخیر شخصیت اش در بین عموم مردم مشهد و زائران از جایگاه والایی برخوردار بوده شیخ حسن علی اصفهانی(1361-1297ق.) معروف به نخودکی است. به بهانه 7 شهریور 1321 سالروز درگذشت مرحوم شیخ نخودکی، نگاهی به زندگی و حیات علمی این چهره فرهنگی مذهبی داریم.
از اصفهان تا مشهد
شیخ حسن علی فرزند ملاعلی اکبر اصفهانی که مردی زاهد و پرهیزکار، اهل علم و تقوی بود. در نیمه ذیالقعده سال 1297ق./1241ش. در محله جهانباره اصفهان به دنیا آمد و پس از یادگیری خواندن و نوشتن، زبان ادبیات عرب را در اصفهان فرا گرفت و فقه و اصول، منطق و فلسفه را نزد آخوند ملامحمد کاشی و میرزاجهانگیرخان قشقایی تلمذ کرد. راجع به دوران نوجوانیاش نقل شده:«وی از دوازده تا پانزده سالگی، تمام سال، شبها را تا صبح بیدار میماندند و روزها همه روز، به جز ایام محرمه ، روزه می گرفتند و از پانزده سالگی تا پایان عمر پر برکت ، هرساله سه ماه رجب و شعبان و رمضان و ایام البیض هر ماه را صائم و روزه دار بودند و شبها تا به صبح نمی آرمیدند.[1]» شیخ حسن علی اصفهانی در سال 1303ق. عازم مشهد و پس از یک سال اقامت برای تکمیل علوم دینی به نجف مشرف شد و از محضر سید محمد فشارکی و سید مرتضی کشمیری و ملا اسماعیل قره باغی کسب دانش کرد. وی طی سال های 1311 تا 1314ق. در مدرسه حاج حسن و فاضل خان مشهد سکونت داشت.[2] در آن ایام به مدت یک سال، هر شب در حرم امام رضا(ع) ختم قرآن داشت و روزها در محضر علمایی همچون حاج محمد علی فاضل، میر سیدعلی حائری یزدی، حاج آقا حسین قمی و میرزا عبدالرحمن مدرس شرکت می کرد. وی در سال 1315ق. به اصفهان رفت و سپس تا سال 1318ق. عازم نجف شد و درآن جا به زیارت و عبادت پرداخت و پس از سفر مکه در سال 1329ق. به مشهد بازگشت. در آن ایام در بعضی اوقات تا هجده ساعت متوالی بدون احساس کمترین خستگی مشغول نماز و ادعیه بود.[3]
داستان رکوع طولانی
شـخصی موثق از قول خادم امام رضا(ع) داستان رکوع طولانی مرحوم شیخ حسنعلی نخودکی اصفهانی را نقل کرده است. وی پایبند بود که هر شب به پشت بام حرم مطهر برود و تا صبح به نماز و عبادت بپردازد. نماز و رکوع ایشان نیز بسیار طول مـی کشـید. یک شب سرد زمستانی ایشان در پشت بام حین نماز به رکوع رفت و رکوعش طول کشید. بنده چند دقیقه صبر کردم که ایشان سر از رکوع بردارد، اما رکوع ایشان ادامـه یافـت. ناگهان برف نیز باریدن گـرفت، امـا ایشان زیر برف به رکوعش ادامه داد و هرچه بنده صبر کردم نمازش پایان نیافت. سرانجام سردم شد و طاقت نیاوردم که آن جا بمانم. پس لباس گرمی کنار ایشان نهادم تـا بـپوشند و در را بستم و به خانه رفـتم. امـا در خانه پیوسته برای شیخ حسنعلی نگران بودم که با این برف چه خواهد کرد. پیش از اذان صبح و زودتر از دیگر شب ها به حرم و پشت بام رفتم و با کمال تعجب دیدم که ایشان همچنان در حـال رکوع اسـت وحدودیک وجب برف روی پشتش نشسته است.[4]
شاگردان
او شاگردانی هم تربیت کرده است از جمله؛ علی مقدادی اصفهانی، عبدالنبی خراسانی، ذبیح ا... امیر شهیدی، محمدحسین خراسانی، شیخ محمود حلبی، محمد احمدآبادی، سیدعلی رضوی و ابوالحسن حافظیان و...
آثار
شیخ حسن علی اصفهانی در طول زندگی اش آثاری تالیف و تصحیح کرده که برخی از آن ها عبارتند از؛ تعلیقات بر کتاب تذکرة المتقین شیخ محمد بهاری همدانی، دعا و شرایط استجابت آن، رسالههای نمازرجمة الصلوة فیض کاشانی، رساله ای در توحید، مباحثی در تلاوت قرآن، تصحیح اسرارنامه و...
رحلت
این عالم عارف ربانی اواخر عمرش مریض و در بیمارستان منتصریه مشهد بستری شد. و یک ماه آخر عمرش را در منزل عبدالحمید مولوی از ارادتمندانش بستری بود. صبح روز هجدهم شعبان 1361 پس از چهل روز کسالت در سن82 سالگی رحلت کرد. مردم مشهد تشییع بی نظیری کردند. خبر رحلت اش در شهر مشهد منتشر شد. جمعیت زیادی برای مراسم تشییع گرد آمدهاند. جنازه آن عالم فقید روی دست هزاران نفر از ارادتمندان از محله سعدآباد مشهد در خیابان های شهر عبور کرد و به ده سمزقند محل سکونت شان رسید و برحسب وصیت شان در آب روان غسل داده شد. در این هنگام، دستههای بزرگ سینه زن که سالها از حرکت ایشان ممانعت میشد، در سوگ آن مرد جلیل راه افتاد.[5] محمدعلی تولائی در ارتباط با روز تشییع شیخ حسنعلی نخودکی نوشته تمام شهر یکپارچه تعطیل شد حتی اقلیتهای مذهبی، یهودیان و ارمنیها هم تعطیل کرده بودند.آن روزها مصادف با اشغال شهر مشهد به دست ارتش سرخ بود. روز تشییع حالت فوقالعاده اعلان شد و سربازان روسی با مسلسلهای خود در سراسر مسیر تشییع جنازه از سمزقند به حرم، به گشت مشغول بودند. علی منصور استاندار وقت رحلت وی را از طریق تلگراف به دربار اطلاع داده بود و برای محل دفن کسب تکلیف کرده بود. در جواب گفته بودند بهجز زیر قبه مبارکه که معمول نیست، هرجای دیگر برای دفن ایشان خواستند بلامانع است ولی آنها که مامور اجرای وصیت حاج شیخ بودند گفتند طبق وصیتش در این نقطه دفن شوند[6] و در حرم مطهر جلو درب ورودی مدرسه مستشاری به خاک سپرده شد.[7]
قاسم رسا شاعر خراسانی در وصفش سروده است:
جهان که زادن و کشتن همیشه شیوه اوست /طمع مدار از او لطف و مهربانی را
مکن به چشم حقارت نظر به بنده حق / که اعتنا نکند تاج خسروانی را
هزار حیف که دست اجل ز محفل علم /ربود عارف محبوب اصفهانی را
حسنعلی که به وجه حسن به خطه طوس / گرفت دامن معبود جاودانی را
در آستان رضا سر سپرد و شد تسلیم / ز جان، مبارک فرمان آسمانی را[8]
منابع: [1]. نشان از بی نشان ها. علی مقدادی اصفهانی. ج 1، ص12 / [2]. مشاهیر مدفون در حرم رضوی.زیر نظر غلامرضا جلالی. ج1. مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی. 1386، ص82 / [3]. تاریخ مشهد الرضا. احمد ماهوان. مشهد: جاودان خرد. 1393، ص530 /
[4]. برنامه شبانه شیعیان واقعی. محمدتقی مصباح یزدی. مجله معرفت تیر 1396. شماره 235، ص11 / [5]. صاحب کرامت. واحد پژوهش انتشارات هنارس. 1388، ص41 / [6]. شمه ای از کرامات مرحوم حاج شیخ حسنعلی اصفهانی. محمد علی تولائی. مشهد: محقق. 1374، ص38 / [7]. تقویم تاریخ خراسان از مشروطه تا انقلاب اسلامی. غلامرضا جلالی، ص 88 / [8]. نشان از بی نشان ها. علی مقدادی اصفهانی