یادداشت
تعداد بازدید : 22
ارزش افزوده سنگهای قیمتی و چالش عبور از خامفروشی
نویسنده : رضا شجاعی معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی
ایران در شمار کشورهای غنی معدنی از نظر انواع ذخایر سنگهای قیمتی قرار میگیرد و این ظرفیت میتواند یکی از منابع درآمدزا و اشتغالزا برای کشورمان باشد.
بررسیها نشان میدهد ارزش افزوده این حوزه بسیار زیاد است، به طوری که استخراج، فراوری و صادرات سنگ های قیمتی در جهان یک بازار جدی و پرسود را شکل میدهد. با این اوصاف تصور حذف این صنعت برای تعدادی از کشورها حکم حذف صنعت نفت را در کشور ما دارد.
اما در میان استانهای مختلف کشور، خراسان رضوی از دیرباز به عنوان مرکز سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی شناخته میشده است. وجود مرغوب ترین معدن فیروزه جهان و ظرفیت های متعدد معدنی در حوزه سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، حضور بیش از 85 درصد واحدهای تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی در مشهد و 90 درصد تراش، تولید، فروش و صادرات سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی ایران در استان خراسان رضوی و شهر مشهد، این جغرافیا را به یکی از کانون های عمده داد و ستد این گونه سنگ ها تبدیل کرده است.
در کنار اینها شاهد نوعی تنوع در منابع سنگ های قیمتی این خطه هستیم. معدن فیروزه در شهرستان نیشابور، عقیق در تربت حیدریه، گارنت در خواف، فلورین در بجستان و... ظرفیت بینظیری را در این بخش فراهم کرده است.
اما به رغم همه این ظرفیتها، سنگهای معدن فیروزه نیشابور (بزرگ ترین معدن فیروزه جهان)، به نام و به کام کشور ترکیه در بازارهای جهانی مبادله میشود.
از سویی به دلیل ضعف در زیرساختها و نبود دانش کافی همچنان در بخش استخراج از وسایل انفجاری استفاده میشود که کاهش ارزش این سنگ گران بها را به دنبال دارد. به عبارت دیگر در کشور ما برخلاف منابع قابل توجهی که در این بخش وجود دارد، تاکنون عملیات اکتشافی وسیع و سیستماتیکی انجام نشده و در حوزه استخراج و فراوری نیز با نقایص فراوانی مواجهیم. همین موضوع باعث شده خام فروشی که نوعی بهره برداری غیراقتصادی به شمار میآید، در این حوزه رواج پیدا کند.
بنابراین به منظور دستیابی به ارزش افزوده واقعی در این حوزه، باید برای رفع نقص های موجود تلاش کرد.
البته ناگفته نماند یکی دیگر از مشکلات صنایع سنگ قیمتی در استان نبود تجهیزات پیشرفته و فناوریهای نوین برای فراوری سنگ های قیمتی است. در مجموع به واسطه این خلاء اگر سنگی فراوری شود، با قیمت بالایی در اختیار مشتری قرار میگیرد و این مسئله ما را از گردونه رقابتپذیری خارج میکند.
برای نمونه، عقیق یکی از سنگ های قیمتی به شمار میآید اما در سال های اخیر تقاضای خرید و فروش نوع داخلی آن کاهش یافته چرا که در رقابت با نمونه های چینی، بهای آن به مراتب بالاتر است.
از سویی باید اذعان کرد که اکنون ورود چین به بازار تولید این نوع سنگها به چالش بزرگی برای تولیدات داخلی تبدیل شده است. جالب این جاست که بعضی از تولیدات چینی این حوزه در واقع سنگ نیستند بلکه شیشه اند اما وفور توزیع و قیمت پایینتر آنها باعث می شود تا بازار خود را حفظ کنند.
یکی دیگر از مشکلات این صنعت تعرفه بالای گمرکی برای واردات سنگ های قیمتی است. سنگ هایی مانند برلیان، یاقوت قرمز، یاقوت کبود و زمرد در داخل کشور فراوان نیست که باید وارد شود اما به دلیل تعرفه گمرکی عملا واردات این سنگ ها مقرون به صرفه نیست و فراوری صادرات آن مسلما با قیمت تمام شده بالایی همراه است و اقتصادی نخواهد بود.
با این اوصاف شایسته است ضمن بهره گیری از تمامی امکانات بالقوه، ذخایر سنگ های قیمتی را شناسایی، اکتشاف و براساس یک برنامه مدون، بهره برداری کنیم و با توسعه فراوری و ارتقای زیرساختهای صنعت آن در راه بهبود و شکوفایی هر چه بیشتر اقتصاد جامعه بکوشیم. به بیان دیگر با پرهیز از خام فروشی و تولید ارزش افزوده کافی در این حوزه می توان مشهد را به یکی از محورهای اقتصاد مقاومتی و صادرات صنایع دستی ایران تبدیل کرد. یکی از تاکیدها و پیشنهادهای ما این است که عرضه سنگ های قیمتی در مشهد در چارچوب یک سایت جامع بین المللی چندزبانه صورت گیرد تا دنیا درک بهتری از ظرفیت های فوق العاده سنگ های قیمتی در ایران داشته باشد و بازاری نیز به مدد این ظرفیت فراهم آید.
معرفی ظرفیت سنگ های قیمتی مشهد در رسانه ملی و حتی در مراکز گردشگری ایران و جهان، مقوله دیگری است که میتواند هم به جذب گردشگر منجر شود و هم شناخت مردمان دیگر کشورها را از این بازار مطلوب، بیشتر کند.
در جمع بندی بحث باید بگوییم؛ به منظور رونق بخشی به صنعت تولید و فراوری سنگ های قیمتی، راهکارهایی همچون توسعه فناوری، به کارگیری ذوق و هنر ایرانی در طراحی سنگ های قیمتی، جلوگیری از مصرف غیربهینه سنگ های معدنی، ایجاد مرکزی به عنوان بورس طلا و جواهرات، تبدیل جایگاه تولیدکنندگان از صنف به صنعت، جلوگیری قاطع از واردات قاچاق سنگ های فراوری شده(به منظور حمایت از صنعت داخلی) و... مورد تاکید قرار می گیرد.
بر این باوریم، اگر قرار است شعار استقلال، خودکفایی و رهایی از صادرات تک محصولی نفت تحقق یابد، راهی جز شناخت تمامی امکانات و استعدادهای بالقوه در دیگر بخشها از جمله در حوزه سنگهای قیمتی نیست.