گرانی دلار و حالا سر به فلک گذاشتن قیمت پروازهای خارجی و داخلی بیشتر از همه آنهایی را که عشق سفر و گشت و گذار هستند دلنگران و دغدغهمند کرده است. حتما دیر یا زود این الاکلنگ بازی قیمتها تمام میشود اما گرانی بهانه آن نیست که از سفر کردن و دیدن جاذبههای تاریخی، فرهنگی، سیاحتی و... چشم بپوشیم.بعضی از ما راه دور زیاد رفتهایم اما این همه دیدنی بیخ گوشمان است که ازشان غافل بوده ایم. مثلا محوطه باستانی بندیان شهرستان درگز یکی از این نمونههاست. تکهای از تاریخ که قصه های زیادی از گذشتگان را برای آنهایی که به تماشایش می روند، روایت می کند. در «راه بلد» این هفته برای شما از ویژگیهای این جاذبه گردشگری خواهیم گفت:
قصهاش چیه؟
محوطه باستانی بندیان در شهرستان درگز در قسمت شمالی استان مان قرار دارد. این محوطه دربرگیرنده بزرگ ترین گچبری هایی است که از دوران ساسانی باقی ماندهاند و صد البته که دارای ارزش تاریخی بسیار بالایی است، به حدی که وصف آن به تنهایی گویای عمق تاریخ نهفته در دل این اثر باستانی نیست.
این سند زنده از دوره ساسانی سال 1369 در حاشیه تسطیح زمین های کشاورزی این منطقه کشف شد. راستی شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید، بندیان در دو کیلومتری شمال غرب شهر درگز و در کنار رودخانه درونگر قرار دارد و عملا به دلیل آببندی که در این ناحیه قرار داشته، به بندیان معروف شده است.
چی داره؟
در نخستین فصل کاوش تالاری به ابعاد هشت در 10 متر خاک برداری شد که به احتمال زیاد دارای سقفی چوبی و مسطح بوده و برفراز ستون ها قرار داشته است. دور تا دور این تالار گچبری های زیبا و خیره کننده قرار دارد.
ارزش این گچبری ها نه تنها به وسعت آن بلکه به محتوایی است که نشان می دهد، بیش از 100 مترمربع وسعت دارند و بخش مهمی از وقایع دوره بهرام گور ساسانی را به تصویر کشیده اند.
چی داره؟
از آن جا که بندیان در مسیر جاده ابریشم قرار دارد تاثیرات متقابل تمدن های مختلف را می توان در آن مشاهده کرد. بر اساس کتیبه های مکشوفه که بر بدنه های دیوارهای گچی تالار نقش بسته، درگز فعلی همان دستگردی است که به مرور یک واحد سیاسی را تشکیل داده و مقر یکی از دژبانیهای دوره ساسانی بوده است.
بنا به اعتقاد باستان شناسان گچبری های داخل تالار آتشکده، داستان پادشاهی بهرام گور و غلبه وی بر پادشاه هپتالی ها قوم مهاجم شمال خراسان را به تصویر کشیدهاند. گچبری های به جا مانده از دوره ساسانی عموماً جنبه تزیینی یا تک چهره دارند در حالی که آثار نقش شده بر دیوار آتشکده بندیان ورق هایی از تاریخ آن دوره به شمار می روند.
گویا پادشاهان ساسانی در طول دوران حکومت خود با دو دشمن قدرتمند سر و کار داشتهاند. در غرب با روم که با هدف گسترش سرزمین می جنگید و در شمال شرق با حمله و تهاجم غارتگرانه هپتال ها. حفظ مرزهای شمال شرقی برای پادشاهان ساسانی از اهمیت خاصی برخوردار بود و به همین دلیل اغلب شاهزادگان نامزد پادشاهی را به عنوان پادشاه محلی به این منطقه گسیل می داشتند.
از دیگر آثار مکشوفه در این محوطه می توان به بنای آتشدان و محراب، اتاق ویژه نامه ها و مرسوله ها و برج خاموشی اشاره کرد. با کشف بنای برجِ خاموشی که محل تدفین زرتشتیان( به شکل استوانه با ارتفاع سه متر و قطرحدودی 20 متر) است؛ نظر محققان اروپایی در زمینه نحوه تدفین زرتشتیان به کلی تغییر کرد. هم اکنون این مجموعه به یک سایت موزه تبدیل شده و در ایام مختلف سال پذیرای گردشگران است.
چی می بینیم؟
در این محوطه، یک آتشکده زیبا با گچکاری به چشم می خورد. موضوعات حک شده بر روی آن عبارتند از پیروزی بهرام پنجم بر پادشاه هپتالیان، مراسم مذهبی در حضور آناهیتا ، معرفی افراد به شاه، صحنه ضیافت تاج بخشی به شاه. در مجموع، کشفیات محوطه بندیان، محدودهای به مساحت چهارهکتار را شامل می شود. از این سطح وسیع تاکنون بخش کوچکی در قالب یک نیایشگاه کوچک از زیر خاک خارج شده است. این بنا دارای تالاری است که سقف آن بر چهار ستون گچی زیبا قرار گرفته است. در سمت شمال غربی تالار فضایی که عقب نشسته، به عنوان محراب کاربرد داشته است. در داخل این محراب علاوه بر گچبری های بسیار زیبا پنج کتیبه به خط پهلوی ساسانی بر روی بدنه های دیوار گچی نقش بسته است.
مضمون کتیبهها حکم انتصاب شخصی به نام یزداد است که از طرف یک مقام عالی رتبه به نام ویدشاپور به دژبانی مرو و دستگرد گمارده شده است. همچنین دور تا دور تالار گچبری هایی با صحنه های شکار، جنگ پادشاهان ساسانی با هپتال ها، صحنه های پیروزی در جنگ، صحنه ای مذهبی از آناهید یا آناهیتا، الهه فراوانی و آب های روان و همچنین صحنههای معرفی شخصیت های مهم دوران ساسانی و صحنه های تاج گذاری و ضیافت را می توان دید.
در کنار محراب، اتاق هدایا و نذورات قرار دارد. از داخل این اتاق تعدادی اثر مهر بر روی گلوله های رسی (که حکم لاک و مهرهای امروزی را دارد ) به دست آمده است. این گلوله های گلی دارای اثر مهرهایی با نقوش اساطیری، حقیقی و نیز دارای خط پهلوی است.
در انتهای تالار دری به راهرویی ارتباط پیدا می کند و سپس به محوطه آتشکده با ابعاد چهار در چهار وارد می شود. نیایش کنندگان در این تالار جمع می شده و مراسم اجرایی موبدان در کنار آتشدان را تماشا می کرده اند.
در شمال آتشکده نیز اتاق بزرگی است که در سه طرف آن استودان های ساخته شده از گچ قرار دارد و هر یک دارای دریچهای بوده اند که احتمالا با در چوبی بسته می شده است. بر روی استودان ها نقوش اساطیری گاو گیرفون، مار، عقرب و صحنه های شکار دیده می شود. در سمت شرق آتشکده هم اتاقی با برج مدور به عنوان برشنومگاه یا محل تطهیر قرار داشته است.
نکاتی جالب که باید بدانید
- مجموعه آثار بندیان درگز علاوه بر آتشکده شامل کارگاه صنعتی، سازه های وسیع با کاربری احتمالی مذهبی و حکومتی و برج خاموشی است.
- این اثر 24 بهمن 1375 با شماره ثبت 1846 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منابع: ایرنا- سفریار- سین ایران