تماشای تاریخ لذت خاصی دارد. ایستادن در قلب یک بنای قدیمی و اندیشیدن یا تصور لحظاتی که نسلهای پیشین، سالیان و قرنها قبل، در حصار این خشتها گذراندهاند؛ حال خوشی را نصیب آدمی میکند. به قول بزرگی اگر تاریخ نبود، حال به وجود نمی آمد و گذشته به آینده پیوند نمی خورد. بناها و میراث تاریخی در حقیقت حلقه وصل ادوار گوناگون هستند. ارگ تاریخی آق قلعه یک نمونه از این میراث است که ایلخانان برای نسلهای بعدی خود باقی گذاشتهاند و در آن ردپایی از حضور صفویان و قاجاریان هم میشود دید. این هفته در «راهبلد» شما را دعوت میکنیم به دیدن گوشهای از تاریخ شهرمان:
کجا بریم؟
مجموعه آق قلعه در فاصله هشتاد کیلومتری شمال غرب شهر سبزوار، در منطقه جوین و بین دو روستای قادر آباد و فتح آباد قرار گرفته است. میگویند این بنا در زمان ایلخانیان به منظور ایجاد شهری به سبک سلطانیه زنجان ایجاد شده است. مسجدی کهن در مرکزیت این مجموعه قرار دارد و کتیبه ساقه گنبد آن میگوید که ساخت این مجموعه در سال 712 ه.ق و مقارن با حکومت الجایتو، به پایان رسیده است.
اطراف شهر نیز برج و باروها و خندق دارد که بعد از گذشت سالیان و بر اثر فرسایش های طبیعی، صدمات زیادی بر پیکر مسجد آق قلعه وارد آمده و تنها شالوده اصلی بنا و ارگ حکومتی این اثر ملی باقی مانده است.
چی داره؟
میگویند این بنا که یکی از بزرگترین قلعههای زمان ایلخانی است، در دوره صفویه و قاجاریه نیز استفاده میشده ولی از آن زمان تاکنون بنا به دلایل نامشخص متروک باقی مانده است.
با توجه به پلان وضعیت موجود، این دژ سه دروازه ورودی دارد که یک دروازه در ضلع شمالی و دو دروازه در ضلع شرقی و غربی رو به روی هم قرار دارند.در جوار این مجموعه خندقی به عمق سه متر و عرض پنج متر مشاهده میشود که عمق اصلی آن به علت گذشت زمان و ریختن آوار و خاکهای اطراف مشخص نیست.
در بخش شرقی حصار کهندژ قرار دارد و در آن بافتهای معماری مشهود است و احتمالا اهالی هنگام احساس خطر به این بخش پناهنده میشدند.
در زمان صفویه در جبهه جنوبی آققلعه روی خرابههای ایلخانی، خانههای خشت و گلی ساخته می شود و به نسبت قبل، جمعیت بیشتری در آن ساکن میشوند؛ سکونت در این قلعه تا اوایل دوره قاجار ادامه دارد.
براساس عکسهای هوایی منطقه، رشته قناتهای فراوانی در این محل وجود داشته که اصلیترین آن رشته قناتی است که از ضلع جنوبی مجموعه وارد شده و حلقه چاههای آن پی در پی تا ضلع شمال آن ادامه مییابد که خود مهمترین عامل آبادی این سطح و سطوح اطراف آن بوده است. یکی از ویژگیهای این بنا به ویژه مسجد آن، وجود معماری ایرانی- اسلامی در آن است.
چی می بینیم؟
در این بنای تاریخی مشاهده میکنید که برای استحکام بیشتر بارو در فواصلی متناسب، برج هایی ایجاد کرده اند که جایگاهی برای نگهبانان و دیده بانان و محافظان دژ بوده است.
روزنه هایی در بدنه برجها تعبیه شده که از آن جا مدافعان به دیده بانی و تیراندازی میپرداختند از بین 38 برج اطراف این مجموعه، تنها تعدادی در قسمت کهن دژ سالمتر مانده اند و بیشتر آن ها در اثر عوامل جوی و دیگر عوامل آسیب دیده و برخی نیز کاملا از بین رفته اند.
بنا بر اسناد موجود، مجموعه آق قلعه در سال 1377 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.