مروری بر تحصن ها و اعتصابات آبان 57 و نقش آنها در به ثمر نشستن انقلاب؛
تعداد بازدید : 67
اوج گرفتن یک موج
نویسنده : غلامرضا آذری خاکستر
خاطرات و اوراق تاریخ انقلاب اسلامی مردم مشهد پُر است از اتفاقات کوچک و بزرگی که در نهایت موج عظیمی را شکل می دهند تا در بهمن 1357 تاریخ به نفع مردمان یک سرزمین ورق بخورد.
اما آنهایی که شناسنامهشان قد میدهد تا آن روزهای پُرهیاهو را به خاطر بیاورند، انبوهی خاطره از راهپیماییها، کشتارها، اعتصابات و... دارند. در این میان گزارشهای باقی مانده از رژیم سابق نیز از تدابیر امنیتی شدید حکومت پهلوی در آن سال خبر می دهد. البته از خرداد پُرحادثه 57 به بعد دیگر این به اصطلاح «بگیر و ببندها» افاقه نمی کرده و جوش و خروش موج انقلاب فراتر از اراده رژیم بوده است.
خرداد پُرحادثه خبر از چه می داد؟
در هشتم خردادماه 1357محمد رضا شاه پهلوی آخرین سفرش به مشهد را با زیارت حرم و بازدید از دانشگاه به پایان میرساند. هشت روز پس از این سفر در نقاط مختلف شهر تحرکات انقلابی شکل میگیرد. دستگیری تعدادی ازگردانندگان انقلاب در مشهد همچون؛ آیتا... واعظ طبسی، سیدعبدالکریم هاشمینژاد و حجتالاسلام محمدرضا محامی[1] موجب تعطیلی دروس مدارس علمیه مشهد می شود. روز 22 خرداد در اعتراض به این حرکت حدود چهارصد نفر از طلاب در منزل سیدعبدا... شیرازی تحصن می کنند. از این جا به بعد تحصن ها و اعتصابات انقلابی اوج می گیرد.
از موج اعتصاب تا استعفای استاندار
در سحرگاه 28خرداد پس از به آتش کشیده شدن دانشکده علوم دانشگاه فردوسی و کشته شدن دو نفر، شهر مشهد ملتهب می شود. یک روز بعد در 29 خردادماه 1357 کارمندان آستان قدس رضوی با برگزاری نخستین اعتصاب خواهان اصلاحات جدی در زمینه امور صنفی می شوند.
در اواخر تیرماه تشییع جنازه مرحوم کافی به اتفاقی مهم و نقطه عطفی در عمومیت یافتن مبارزات انقلاب تبدیل می شود. این حادثه به عاملی بدل می شود تا مخالفان شاه آشکارا در میادین و خیابانهای منتهی به حرم مطهر دست به تجمع یا راهپیمایی بزنند. فشارها و حوادث مختلف نیمه اول سال 1357موجب می شود تا عبدالعظیم ولیان استاندار و نایبالتولیه آستان قدس رضوی در هفته اول شهریور استعفا داده و به تهران بازگردد[2]. پس از استعفای ولیان، سید حسن سراج حجازی فرزند هدایتا...(سراج السلطان) استاندار خراسان شد.
ورود حجازی به مشهد مقارن با اوج مبارزات انقلابیون بود. وی طی نامه ای به تمامی فرمانداران و مسئولان سازمانهای اداری استان توصیه می کند در اجرای دستور نخست وزیر که از طریق وزارت کشور ابلاغ شده، مدیران کل و مسئولان اجرایی استان و نیز فرمانداران و بخشداران در شهرستانها و بخشها باید همیشه در دسترس مردم باشند، بهطوری که مراجعه به آنها برای ارباب رجوع آسان باشد[3]. تقلایی با هدف کمک به افکار عمومی.
تداوم اعتراضات مختلف در شهر مشهد باعث شد تا فرماندار نظامی[4] با صدور اعلامیههای متعدد از اواسط شهریور ماه، در مشهد حکومت نظامی برقرار کند. همچنین اعتصاب کارکنان شرکت آب به واسطه مطالبه 31 میلیون تومانی از دولت از اخبار مورد توجه مطبوعات آن زمان بود[5] که به سرتیتر روزنامه ها بدل شد.
با فرا رسیدن مهرماه 1357موج دوم اعتصابات کارمندی در شهر مشهد شروع شد، به طوریکه حدود هشت اعتصاب مربوط به آسیستانهای بیمارستان امام رضا(ع)، کارکنان دانشگاه، شرکت آب و برق، گمرک، شرکت واحد، تاکسیرانی و آستان قدس انجام شده است. موج سوم اعتصابات مربوط به آبان ماه است. در این ماه 9 اعتصاب کارمندی ثبت شده است. اعتصاب کارمندان فرهنگ و هنر، استادان دانشگاه، پزشکان و کارکنان بهداری، شرکت واحد، فرهنگیان، ثبت اسناد و املاک و جامعه بانوان مدرس از جمله آن ها بود.
از حوادث قابل تأمل در اواخر آبان 57 حمله مزدوران شاه به اماکن متبرکه و تیراندازی به سوی صحنها بود که با اعتراضات عمومی و محکومیت از سوی علمای مشهد مواجه شد.
موج چهارم اعتصابات کارمندی مشهد در آذرماه و با پنج برنامه گسترده ادامه یافت؛ اعتصاب کارمندان ادارات، مخابرات، قضات و وکلا، جامعه پزشکی، کارکنان دانشگاه و فرهنگیان از جمله آن ها بود که در نهایت به حادثه 23آذر و تهاجم چماقداران و نیروهای نظامی به بخش اطفال بیمارستان امام رضا(ع) منتج شد. برخورد سبعانه رژیم در این واقعه آتشی به جان مردم انداخت و باعث شد تا دیگر ساکت ننشینند.
در مجموع، از فروردین تا بیستودوم بهمن ماه 57، حدود 25 اعتصاب ثبت شده از سوی کارکنان سازمانها و ادارات مختلف در شهر مشهد وجود دارد که نشاندهنده اهمیت اعتصابها و نقش اساسی آن ها در به ثمر رسیدن انقلاب است.
آبان 57 و هفته همبستگی
در ادامه خرده روایتهایی می خوانید از نیت و ماوقع اعتصابات قشرهای گوناگون:
دانشگاهیان: به روایت اسناد تاریخی، جمعی از دانشگاهیان دانشگاه فردوسی مشهد در اعتراض به حکومت پهلوی اعتصاب غذای خود را از ساعت 8 صبح هفتم آبان 1357 آغاز و قطعنامهای صادر می کنند که در آن به همبستگی مردم اشاره شده است.
در دومین روز اعتصاب غذای 48 ساعته دانشگاهیان تعداد زیادی از طبقات گوناگون جامعه به سمت محوطه اداره مرکزی دانشگاه فردوسی و دانشکده پزشکی شهناز به راه افتادند تا با اظهار همبستگی و تایید خواسته دانشگاهیان در اجتماع باشکوه آنان شرکت کنند.[6] گروه های زیادی از مردم از کوچههای فرعی خود را به محوطه اداره مرکزی دانشگاه میرساندند تا در حالی که دستهها و سبدهای گل به همراه داشتند به برادران دانشگاهی خود بپیوندند. همانند روزهای گذشته حضرات آیات تهرانی، مرعشی، خامنهای، شیرازی و قمی طلایهدار صفوف راهپیمایان بودند.
مدارس تعطیل میشوند
معلمان: همچنین بنابر دعوت جامعه معلمان مشهد، ساعت 3 بعدازظهر پنجشنبه 11 آبانماه 1357 جمع باشکوهی از نمایندگان و اکثریت آموزگاران مدارس مختلف شهر مشهد و بخشهای حومه در سالن تربیت بدنی واقع در خیابان دانشسرای مقدماتی تشکیل شد. معلمان در اعتراض به وضع موجود و اجرا نشدن خواستههای سیاسی آنان از طرف دولت به اتفاق آرا تصمیم گرفتند؛ از روز شنبه 13 آبان ماه 57 به مدت یک هفته از رفتن به سر کلاسها خودداری کنند و طی این مدت دانشآموزان را در محیط مدرسه در جریان علت اعتراضات خود قرار بدهند.[7]
کارمندان: در 17 آبان 1357 کارمندان شهرداری به دنبال ارائه تقاضای 21 ماده ای خود دست به اعتصاب زدند و گفتند تا حصول نتیجه کار نخواهیم کرد. این اعتصاب به طور آرام و نشسته در محل کار انجام شد[8]. آن ها برای پیگیری خواسته های خود 9 نماینده انتخاب کردند.[9] همچنین در20 آبان1357 راهپیمایی 300هزار نفری مشهدی ها که مقارن عید قربان بود برگزار شد.[10]
پس از استعفای سراج حجازی در روز دوشنبه 21آبان 1357ارتشبد قره باغی وزیر کشور، سپهبد صادق امیرعزیزی را به استانداری خراسان منصوب کرد. وی 25 آبان ماه ساعت 10 با هواپیما وارد مشهد شد و پس از مراسم استقبال و آشنایی با مسئولان به آستان قدس و زیارت امام رضا(ع) رفت. با ورود سپهبد عزیزی به مشهد، مبارزات مردم شدت می گیرد به طوری که در 29 آبان 1357 در حرم حضرت رضا(ع) به سمت مردم و اماکن مقدس تیراندازی می شود. همه این اتفاقات در تلاقی و در امتداد همدیگر، انقلاب را در بهمن 57 به ثمر می رساند.
منابع:
[1]. آن ها متهم بودند که برای بزرگداشت شهدای قم و کازرون اعلامیه نوشته و توزیع کرده اند. بهبودی، هدایتا... ،شرح اسم: زندگینامه آیتا... سیدعلی حسینی خامنهای(1357-1318)، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، 1391، ص618.
[2] . وی در 5شهریور 1357 استعفا داد و پس ازآن سراج حجازی و سپس سپهبد امیر عزیزی به عنوان نایبالتولیه و استاندار خراسان منصوب شدند.
[3] . روزنامه آفتاب شرق شنبه 15مهرماه 57ص6
[4]. فرماندار نظامی مشهد سرتیپ جعفری بود. از جمله موارد حکومت نظامی منع عبورومرور از ساعت 9 شب تا 6 بامداد و اجتماعات بیش از سه نفرممنوع اعلام شده بود. رک. روزنامه خراسان.یک شنبه 19 شهریور 1357.
[5]. روزنامه خراسان 16شهریور1357.
[6] . روزنامه خراسان، چهارشنبه 10 آبان 1357
[7] . همان، جمعه 12 آبان 1357
[8] .نجف زاده، علی. شهرداری مشهد در انقلاب اسلامی. ویژه نامه نقش مشهد در انقلاب اسلامی. شماره سوم. زمستان 1391
[9] . آفتاب شرق، شماره 11818، سال پنجاه و چهارم، 6.
[10] . همان، دوشنبه 22 آبان 1357
شاهد عینی
روایتی از اعتصاب غذای 48 ساعته دانشگاهیان و پزشکان
دکتر سید حسین فتاحی معصوم ، استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز روایتی از اعتصاب غذای 48 ساعته دانشگاهیان و پزشکان دارد که در ادامه می خوانید:« در آبان سال 1357 عدهای از دانشگاهیان دانشگاه مشهد ، تصمیم گرفتند برای اعتراض به کشتارهای رژیم ستم شاهی اعتصاب غذای 48 ساعته راه بیندازند. آنها از طریق یکی دو نفر از استادان که با حضرت آیت ا... خامنهای آشنایی داشتند، با ایشان تماس گرفتند و از ایشان برای سخنرانی در جریان اعتصاب غذا دعوت کردند. من و یکی دو نفر از دوستان مذهبی از طرف ایشان به سراغ برنامه ریزان اعتصاب غذا رفتیم و پس از بررسی برنامه و تصمیم آنان، قرار شد ما هم در شورای تصمیمگیری باشیم.پس از مشخص شدن برنامهها، من و یکی دیگر از دوستان خدمت آقا رسیدیم و اطمینان دادیم که برنامه در دست ماست و مقرر شد ایشان روز هفتم آبان ماه وارد دانشگاه شوند و اعتصاب غذای دانشگاهیان رسماً شروع شود. صبح روز موعود، حضرت آیتا... خامنهای از در ورودی باشگاه در خیابان احمد آباد به اتفاق دانشجویان و استادان وارد محوطه شدند، ابتدا ایشان دستور دادند که عکسهای شاه و خانوادهاش را که به دیوار نصب شده بود، پایین بیاورند و بهجای آن عکس امام خمینی(ره) را نصب کنند.پس از تصرف باشگاه دانشگاه با اعلام برنامه رسمی تحصن غذا، کار شروع شد. تریبون سخنرانی آماده شد و موضوع به اطلاع مردم رسید و جمعیت به تدریج اضافه شدند .در این مدت، شهید کامیاب، دکتر محمود روحانی که آن موقع رئیس دانشکده پزشکی بود و دیگر روحانیون و بعد شهید هاشمی نژاد و حضرت آیت ا... خامنه ای و... به نوبت سخنرانیهای پر شور و انقلابی ایراد کردند.خبر اعتصاب غذا در شهر مقدس مشهد پیچیده و انعکاس آن به دیگر شهرها هم رسیده بود. این اتفاق باعث شد در روز دوم اعتصاب غذا شاهد حضور پرشورتر مردم باشیم. »